Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.1968, Blaðsíða 1

Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.1968, Blaðsíða 1
JÓHANN HJÁLMARSSON: ÍSLENSK NÚTÍMA- LJÓÐLIST FVBSTD NÚTÉHAUn Jóhann Sigurjónsson. Jóhann Jónsson. Halldór Laxness. ÍSLENSK NÚTÍMALJÓÐLIST hefst með Sorg, eft- ir Jóha-nn Sigurjónsson, sem hann mun hafa ort fyrir 1910. Ljóði'ð var fyrst prentað í tímaritinu Vöku árið 1927. Sorg ber öll merki þeirrar ljóðagerðar, sem var að hefja sigurför sína í Evrópu í byrjun aldarinnar, en ótti enn eftir langa leið til að ná ís- landsströndum og fá viðurkenningu þar. Ef til vill með þessa staðreynd í huga áræddi Jóhann Sigur- jónsson ekki að birta ljóðið. íslensk ljóðagerð hefur tekið miklum breytingum síðan Jóhann Sigurjónsson orti Sorg, þó get ég ekki varist þeirri hugsun, að fá eða engin nútímalegri ljóð hafi verið ort á íslandi: þetta einkennilega ljóð virðist dæmigert fyrir nútímaskáldskap yfirleitt, og á ég þá bæði við íslenskan og evrópskan. Því megum við ekki gleyma, að Sorg er evrópskt ljóð, sama er að segja um mörg tilkomumestu nútímaljóðin, sem önnur skáld ortu síðar. Þetta þýðir ekki, að íslensku skáldin hafi glatað sérkennum sínum, aðeins að þau blönduðu blóði við evrópskt menningarlíf á heilla- vænlegan hátt. Það var engin tilviljun, að Jóhann Sigurjónsson valdist til þess að kynna löndum sínum nýjan tón í bókmenntum. Hann ætlaði sér aldrei lítinn hlut, og tókst á skammri ævi að verða eitt fremsta leikrita- skáld álfunnar. Hann var gott ljóðskáld, orti vel í hefðbundnum stíl og hefði getað náð meiri árangri sem skáld ef hugur hans hefði ekki verið bundinn öðrum verkefnum fastari böndum. En ljóð hans bera miklum hæfileikum svo ótvírætt vitni, að þau munu seint fyrnast. Einkum á þetta við um ljóð þau, sem prentuð voru í Skírni 1910, en meðal þeirra eru Heimþrá, Ódysseif- ur hinn nýi, og Fyrir utan glugga vinar míns. Heim- þrá er efni til líkt ævintýri e'ða ljóði í lausu máli, sem Jóhann samdi 1908 og kallaði Landið með fjöllin hvítu: bæði þessi verk lýsa heimþrá skálds- ins, umkomuleysi þess fjarri átthögunum, tregabland inni sorg. Svipað gildir um Ódysseif hinn nýja, sem endar á því, að engin ber kennsl á beinin, sem bylgjan skolar á land. í Fyrir utan glugga vinar míns, talar skáldið um að koma likt og þreyttur gestur utan frá eyðihvítum söndum lífsins. Undirtónninn í ljóðum Jóhanns Sigurjónssonar var því löngum harmrænn. Það kemur þess vegna ekki á óvart, að list hans nær einna hæst í Sorg, sem danski bókmenntafræðingurinn Helge Toldberg segir, að „lýsi dapurleikanum, er í Ijós kemur, að vinur hans, eftir minnisbókum hans að dæma danskur Græn landsmálari, er orðinn geðveikur". Vei, vei, yjir hinni föllnu borg! Hvar eru þín strœti, þínir turnar, og Ijóshafið, yndi nœturinnar? í Sorg bergmálar uppbrópunin Vei, og spurnarorð- ið Hvar. Borgin er fallin: strætin horfin, turnarnir og ljóshafið. Skáidið sér fyrir sér borgina forðum daga, líkir henni við kóral í djúpum sjó, og sylgju úr drifnu silfri. En nú aumkvast nóttin yfir rústum hennar, jóreykur lífsins þyrlast til himna, menn í aktýgjum, vitstola konur í gylltum kerrum. Skáld- ið biður um salt að eta, svo tungan skorpni í munni þess og harmurinn þagni. Það minnist liðinna stunda: Á hvítum hestum hleyptum við upp á bláan himinbogann og lékum að gylltum knöttum; við héngum í faxi myrkursins, þegar það steyptist í gegnum undirdjúpin; eins og tunglsgeislar sváfum v'8 á bylgjum hafsins. Ljóðið endar á þessu erindi: Hvar eru þau fjöll sem hrynja yfir mína sorg, hálsar, sem skýla minni nekt með dufti? 1 svartnœtti eilífðarinnar flýgur rauður dreki og spýr eitri. Sól eftir sól hrynja í dropatali og fœða nýtt líf og nýja sorg. Sorgin verður ekki umflúin, nýtt líf hefur í för með sér nýja sorg. Sá er dómur skáldsins og eina huggun. Ekki verður komist hjá því, að taka eftir hve orða- lagið er náskylt heimi ævintýra: sylgja úr drifnu silfri; gylltar kerrur; hvítir hestar; blár himinbogi; gylltir hnettir; rauður dreki, sem spýr eitri. í Ödyss- eifi hinum nýja, talar skáldið um marmarahöll. Jó- hann Sigurjónsson var að mörgu leyti ævintýraskáld, hugur hans leitaði jafnan ævintýrsins. Það sem mestu máli skiptir, aftur á móti, við at- hugun ljóðsins er aðferð þess: hvernig myndvísi skáldsins færir okkur þær kenndir, sem harmsins eru. Lítum til dæmis á þessar hendingar: Jóreykur lífsins þyrlast til himna menn i aktýgjum, vitstola konur í gylltum kerrum. Og andstæðu þeirra: Á hvítum hestum hleyptum við upp á bláan himinbogann og lékum að gylltum knöttum; Skáldið lætur ekki nægja að tjá okkur harm sinn, hann sýnir '^arminn á sama hátt og hann sýnir okkur þá gleði sína, sem er horfin. Hannes Pétursson hefur réttilega kallað Sorg „eins konar eftirmæli um æskuna og hamingjuna", og segir einnig mjög eftirminnilega um einkenni ljóðsins og ljóða í ætt við það: „Ljóðið er ekki lengur hugsað sem eins konar samtal við lesandann, heldur eins og bygging sem skáldið reisir á víðavangi, hverfur síðan frá og lætur lesandann um að leita þangað og dvelja þar.“ Sorg er að ýmsu leyti skylt ljóðum expressjónista og súrrealista. Jóhann yrkir þetta ljóð það snemma, að óhætt er að fullyrða að það sé eitt af fyrstu nú- tímaljóðum á Norðurlöndum. Helge Toldberg telur, að um áhrif frá danska höfundinum Hermani Bang geti verið að ræða, en auk hans gerðu norska Jóhann Sigurjónsson. skáldið Sigbjörn Obstfelder og fleiri tilraunir með ný ljóðform. Setning eins og „vitstola konur í gyllt- um kerrum," minnir á expressjónistíska ljóðagerð í Þýskalandi á dögum fyrri heimsstyrjaldar, en „Sól eftir sól hrynja í dropatali", gæti staðið í ljóði eftir franskan súrrealista frá árinu 1930. Þetta eru aðeins tvö dæmi um víðfeðmi hins unga íslenska skálds í Kaupmannasöfn, hve nýr tími í bókmenntum var hon um eðlilegur, sjálfsagður, hvort sem hann sjálfur gerði sér það ljóst eða ekki. Ári eftir að Sorg Jóhanns Sigurjónssonar var prent uð í Vöku. birtist í sama tímariti annað ljóð, sem ekki þótti minni tiðindum sæta. Þetta var ljóðið Söknuður, eftir Jóhann Jónsson. Eins og nafni hans var Jóhann Jónsson staddur erlendis þegar hann orti Söknuð. Hann hafði farið til Þýskalands 1921 til náms í bók- menntum, og átti aldrei eftir að líta ísland augum aft- ur. Hann andaðist eftir mikla vanheilsu fjórum ár- um síðar en Söknuður kom á prent, 36 ára að aldri. Ljóðum hans var ekki safnað í bók fyrr en árið 1952, Jóhann Jónsson.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.