Lesbók Morgunblaðsins - 21.07.1968, Blaðsíða 11

Útsýn frá leikhúsinu í Delfí yfirmusteri Appollóns.
EDDA OG HOMER
Framhald af bls. 4
aðra, eða öllu heldur aðrar, tegundir,
þar sem hver liður upptalningarimnar
eða hver hliðstæða er meira en eitt
orð og fyllir til að mynda heil't vísuorð.
Þá er þriðja línian oft lengri en hinar,
og má nefinia dæmi þess úr Hávamálum
(76. v.):
Deyr fé,
deyja frændr,
deyr sj álfr it sama.
Þessi bragairháttur hefur þrjú vísu-
orð í helmmgi. En ef ort er undir forn-
yrðislagi, eru þau fjögur, og þá geta
komið fram helminigar sem þessi (úr ís-
lenzkri særing):
Lýk eg fésakir,
lýk eg fjönsiakir,
lýk eg enu mastu
manna sakir.
Hér er þriðji liðurinn aukinin ákvæð-
isorðum, svo að tvær línur eru máli
fyll'tar. Eims getur verið í fjórðu lín-
unni aukasetning tengd efni himnar
þriðju. Dæmi þess má nefma úr norræn-
um kvæðum, en í stað þess skal geta um
leitt úr Atharvavedu (I, 13):
Lof sé eldingu þirnni,
lof sé skruggu þinni,
lof ,sé þrumu vopni þínu
sem þú slærð með hima guðlausu.
Þó að einkemnilegt sé, má finnia svip-
lík dæmi hér og þar í Biblíummi og hjá
öðrum Semífum. Hér skal aðeins nefnia
dæmi úr sömg Debóru (Dómarab. V. 30):
„litklæði handa Sísera að herfangi,
litklæði glitofin, að herfamgi,
litklæði, tvo glitofina dúka
um háls drottningarinniar."
Erun mætti nefnia: hliðstæðumiar í
galdralagi, sem Snorri hefur snilldar-
legt dæmi um (Háttatal, 101, v.), svo og
það, sam ég hef nefnt „frjálsa hlið-
stæðu“ í bók minni um eddukvæðin:
væri margt um þetta allt að segja. En
vera má, að mönnum þyki ég nú vera
kominn óþarflega langt frá Hómer:
Hverfuim vér frá þessu kynlega og
forneskjulega orðfæri og til anmars,
sem er með meii'a hetjukvæðabrag.
7.
Fyrst má direpa á skáldskap hvers-
dagslífsinis, sem fram kemur í manna-
nöfnum. Mikill skyldleiki er með ger-
mönskum og grískum nöfnum og raun-
ar með nöfnum flestra mamma af indó-
evrópiskum þjóðum á fornum dögum.
Þó að einhliða mannanöfn væru al-
íeng, kvað einn meira að samsettum
nöfnum, svipmiklum, höfðinglegum, með
peim brag, að pau hafi wsrið gefin til
ágætis þeim, sem nöfnin hlutu. Og má
þá um leið segja, að skáldskaparandi
felist í sumum þeirra. Þetta eru nöfn
einis og Herakles, Khrýsippos, Alex-
andros og önnur slík. Þess háttar nöfn
Tná víða finna með öðrum þjóðum pf
hessum stofni, ekki sízt rmeð Indverjum.
Keltum og Germönum, og búa íslenzk
ar nafngiftir að því enn í dag. A ruma-
ris'tunni á gullhornunum dömsku (frá
því um 400 e.Kr.) kemur fyrir Hlewa-
gastir, sem svarar nokkum veginn til
gríska inafnsins Kleóxenos, að minnsta
koeti að merkingu. Iðulega rekumist vér
á sömu nafnliðu eða samrar merkingar,
svo sem orð sem lúta að frægð, nor-
ræna EDlewa-, Hlé- (Hlédís er enn til
á íslandi): gríska Kleo-; — styrkur og
atgervi, norr. Harð-, grísk nöfn á —
krates: — vígfimi og sigur, norr. nöfn
á Sig-, t.d. frumnorr. Sigimarar, sbr.
gallversku Segomaros, grísk nöfn á
ekhe-, nafnliðurinn frumnorr. Haþu-,
gallversku oatu-. Að vonum er algengt,
að amnar liðurinn sé nafn einhvens
goðs. Þá sýna sum nöfn, að memm hafa
stundum leitað eér heilla með því að
hafa í nafni sínu dýnahei'ti, sbr. norr.
Úlfarr, sanskrít Vrka — karmam, grísba
Lyko — frón. Loks má enn mefha þamn
einkemnilega sið að kenna sig við hesta,
sbr. norræn nöfm á jó- (Jódís, Jósteinm
o.s.frv.), grísk á hippo-, indversk á
asva-, írsk á ech: mun þetta vera vitni
msnningar, isem þróaðist þegar menn
lærðu að temja hesta. Spratt þá upp
heraðall, sem þeysti á stríðsvögnum sín-
um og braut undir sig lönd. Þetta má
gjörla sjá í Ilíonskviðu, indverskum og
fornírskum heimildum. Heimildir úr
Ves'tur-Asíu frá annari árþúsund fyrir
Krist sýna næsta vel hvílik byltinig hef-
ur orðið í hernaði við tilkomu hestsinis
norðan af steppum Rússlands og Mið-
Asíu. Biblían sýnir og gjörla, hve mik-
ið hefur kveðið að stríðsvagnaliði á
dögum komumga Gyðinga.
Auðsæ listræn nafnasmíð kemur líba
fyrir í nöfnum goða og vætta. Þó að
fá einstök nöfn séu sameiginleg (svo
sem Týr, sama sem zeus, Jupiter), þá
er sjálfur siðurinn og skáldskaparvenj-
an hin sama. Nafnaþulur eru algeng-
ar. Þeógonía Hesíods má heita full af
þeim, þar ,eru nöfn á ám, nymfum,
Nereifsdætrum o.s.frv. Slíkt er ekki
eins vanalegt hjá_ Hómer, en þó auðvelt
að nefina dæmi. Eg leyfi mér að minnia
á orð Wilamowitz-Moellendorffs um Ne-
reifsdætur, sem fylgdu Þatis til Akkill-
esar somar hennar: „Málfræðingar, með
Zenódotos í broddi fylkingar, sem'vildu
gera mafmaþulu Nereifsdætra í Ilíons-
kviðu útlæga — hún væri í ætt við
Hesíod, en ekki Hómer-, hafa verið
blindir á list skáldsins. Auðvitað hafa
Neireifsdæ'tur ieikkert að gera þarna, en
sjálf upptalning nafnanna, hljómfögur
einis og kyrrlátt öldugjálfur, slævir æs-
ingu vora, leiðir huga vorn burtu frá
hinum hrikalegu atvikum, gerir oss
næma á kyrrð samtalsins milli móður
og sonar, isem er svo gerólíkt að blæ.
Kyrrlátlega alvara eimkennir það; það
boðar fyrir dauða Hektors og Akkill-
esar.“ Til er í Snorra-Eddu upptalning
Ægisdætra, en að vonum bera nöfn
þsirra meiri svip af hrikalegum öldum
NorðuT-A'tlantshafs. Töfrandi eru nafna
þulur fljótamma í Grímnismálum, nöfn-
in lýsa þeim forkunnar vel; það er eins
og að kynnast einstaklingum sem hveæ
er öðrum ólíkur. Eða tökum upptaln-
ingu á nöfnum Óðins, hins torráðna og
'andstæðuríka, dularfulla og töfrandi
guðs; sundurleitar lyndiseinkunnir birt-
ast í nöfnunum. Enn iskal nefma upp-
talningu bústaða goðamna í Grímnismál-
um, gædda undursamlegum ljóma: ein-
mitt þaunig hljóta goðheimar að vera.
Ætla má, iað sama sé rót þessa kveð-
skapar hjá báðum þjóðum, en báðar
hafi þær síðan haldið áfram óháð hvor
ajnnari. Og hjá þeim báðum kemur ein-
kennil'egur næmleiki og fimleiki að imm-
binda einkenni náttúrufyrirbrigðis eða
lyndiseimkumnar í ei'tt orð.
Kynlegt er það, .að hjá Hómer ier þó
nokkrum sinn-um getið um mun á máli
goða og manna. Áin Skamandros heitir
svo á máli manna, en Xamþos á máli
‘goða. Og mundi ekki einhver lesandi
Hómers stundum velt fyrir sér í hug-
anum j'Urtirani, isem á máli goðaimna hét
■mðly? Ef til vill þykir Hómensfræðing-
um ekki ófróðlegt að íhuga, að eitt
leddukvæðanma fjallar um hei'ti ýmissa
hluta á máli manna, goða og væt'ta. Al-
vissmál heitir það kvæði.
GLATT Á HJALLA
Framhald af bls. 9
því dyggð fylgdi drenglyndi
og dugnaði greind.
Aðalvík, Eyri,
Arnarbæli,
heppnaðist öllum
að hafa þess not.
Sigurður Hinriksson andaðist sumarið
1852. Var þá kirkja hans orðin „óstæði-
leg fyrir fúa og getur ekki kallast
messufær — er fyrirsjáanlega óumflýj-
anlegt að taka hana og uppbyggja á
næsta ári.“ Var dánarbúinu gert að
greiða á hana 450 ríkisdali í álag. —
Var ný kirkja reist árið 1855. Var hún
úr timbri, vel og vandlega byggð og
prýðilega útlítandi og kostaði rúma 700
ríkisdali. Kirkjusmiður var Sigfús Guð-
mundsson á Skúmstöðum, faðir sr. Egg-
erts í Vogsósum. Skömmu áður en gamla
kirkjan var rifin hafði Eyjólfur Guð-
mundsson á Grímslæk, langafi Her-
manns í Gerðakoti, gefið henni fagra
olíumálaða altaristöflu, sem kostaði 50
ríkisdali.
Þessi kirkja entist Ölvesingum í 73
ár.
Vorið 1928, noikkrum dögum áður en
hún vair rifin, þegar sr. Ólafur Magnús-
son messaði í henni síðast fórust hon-
um m.a. orð á þessa leið:
„Einhversstaðar í námunda við
1200 guðsþjónustugerðir telst mér til
að fluttar muni hafa verið í þessu
húsi af þeim 7 prestum, er hér hafa
þjónaði síðan húsið var reist. Veit ég
eigi betur en að þeir megi flestir telj-
ast í hópi hinna nýtari og uppbyggi-
legri drottins þjóna, og að þeir hafi
flestir verið árvakrir og trúir í þjón-
ustu embættisins, og kappkostað að
boða þessum söfnuði „hinn heilsu
saml. lærclóm." Þessvegna viljum
vér nú, er vér yfirgefum þetta hús
þakka drottni guði vorum fyrir alla
þá náð og blessun, er hann hefur veitt
söfnuði sínum á þessum stað á liðinni
tíð. Vér viljum þakka honum fyrir
orð áminningarinnar, er hér hafa töl-
uð verið og vakið hafa sofandi sam-
vizku. Vér viljuim þakka honuim fyrir
orð náðarinnar, er hugsvalað hafa
iðrandi synduruim: fyrir orð hugguniar
innar, er hér hafa töluð verið til
sorgmæddra og syrgjandi hjartna: fyr
ir þau frækorn til eilífs lífs, er hér
hefir sáð verið í hjörti’ hinna ungu.
Þær verða svo margar minningarnar,
sem fyrir oss mörgum eru bundnar
við þetta gamla kirkjuhús. Guð blessi
okkur þær allar af náð sinni.“
Með glöðu geði og fórnarhug gengu
Hjallasóknarmenn að byggingu nýrrar
kirkju. Var hún teiknuð af Þorleifi Eyj-
ólfssyni frá Grímslæk, þá nýkomnum frá
námi í Þýzka'andi. Turninn er með hvolf
þaki í stað spíru, sem mun hafa þótt
nýstárlegt á þeim tíma og raunar ó-
venjulegt í kirkjum hér enn í dag.
Veggir eru þykkir — hátt í hálfan met-
er með hallandi stöplum milli glugga
sem gefa húsinu traustan svip. — Á
hvorri hlið eru fjórir oddboga glugg-
ar. Hið innra er Hjallakirkja einkar
bjartur og fagur helgidómur sem eins
og segir við hvern er inn kemur: Verum
glaðir og fögnum þegar gengið er í
drottins hús.
Á síðasta ári fékk hún mjög ræki-
lega viðgerð. Hún var einangruð inn-
an, lagt í hana nýtt gólf, smíðaðir vand-
aðir, fóðraðir bekkir o.s.frv. En bláa
hvelfingin var látin halda sér. Nú glóa
gyltar stjörnur hennar í sól vorsins og
ofan af firamiþilinu horfir síra Ólafur
yfir helgidóminn þar sem hann söng
messur sínar af boðunargleði og
mælskuþrótti, sem mörgum mun minnis-
stætt.
Svo telja fróðir menn, að 11 gamlir
kirkjustaðir séu í Ö’vesi. Nú eru í sveit-
inni tveir heilgidómar: á Hjalla og Kot-
strönd. Kotstrandarkirkja kom í stað
Reykja- og Arnarbæliskirkju. Hún var
reist 1909. Það haust voru vígðar 4
kirkjur í Árnesþingi: á Kotströnd, í
Gaulverjabæ og tvær í Hreppum,
Hrepphólum og Stóra-Núpi. Þá orti sr.
Valdimar kirkjuvígslusá'm og er þetta
upphaf að:
Dýr drottins lýður,
drottinn þér býður
dýrlegt í hús.
Kristndn þig ksúHar
konunigs ti‘l hall'ar
komdu þá fús.
Kom þú að hlusta á Guðs heilaga
mál
'hressandi og lífgandi dauðiþreytta
sál.
21. júlí 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H