Lesbók Morgunblaðsins - 08.09.1968, Blaðsíða 10

(.andsbókasafn
Islands
150 ára
Erindi Finnboga Guðmundssonar, lands-
bókavarðar. Flutt á bátíðarsamkomu í
þjóðleikhúsinu 28. apríl s.l. Fyrri hluti.
i nafni Landsbókasafns íslands
býð ég yður öll velkomin hinga'ð í dag
til þessa móts, sem efnt er til í minningu
150 áia afmælis safnsins. Ég þakka þjóð
leikbússtjóra þá vinsemd að leyfa oss
að k.cria fyrst saman á þessum stað, en
að því er mikið hagræði, sem óþarft
er að lýsa nánara. Ætlunin er að lok-
jnni athöfn hér að ganga yfir í Safna-
húsið og skoða sýningu þá, sem þar
bíður vor á nokkrum þáttum úr sögu
Landsbókasafnsins. Mun þvi ekki úr vegi
að rifja upp fáein atriði þeirrar sögu,
og vnður þá að vonum að stikla á
stór.i.
Jó” Jacobsson landsbókavörður samdi
á sinni tíð minningarrit um aldarsögu
safnsins 1818-1918, mikið verk, er kom út
árið 1920. Jón getur þess þar, að hug-
'■uyr'.ciip um stofnun almenns bókasafns
á íslandi muni fyrst skjallega komin
frá Lýzkalandi, og birtir hann í þýð-
ingu langt og merkilegt bréf, dagsett 28.
ágúst 1817, frá Friedrich Schlichtegroll,
aðalritara Hins konunglega vísindaaka-
demís í Múnchen, til Múnters Sjálands-
biskups. Allar líkur benda til, að
Schlichtegroll hafi einnig ritað nokkr-
■jni Hafnar-fslendingum um málið, og
Jjóst ,>r að málaleitan hans kom til um-
íæðo bæði í háskólaráði og í Hafnar-
deild Hins íslenzka bókmenntafélags.
Stofnun bókasafns var aðeins einn þátt-
ur i mjög víðtækum tillögum Schlichte-
grolls, Iþví að þessi þýzki hugsjónamað-
ur sá fyrir sér sem í draumi eins konar
allsherjarvísindastofnun, sem þó legði
•regin.' herzlu á rannsókn íslenzkrar nátt
úru c;g bókmennta, eða eins og hann
kerrst að orði í bréfi sínu í þýðingu
Jóns Jacobssonar: „Og hvernig myndu
nins vegar náttúrufrábrigði þessa und-
ursanúega eylands, — sem vakið hafa
svo sterka athygli allra vísindavina, þar
sem t\o margar gátur eru enn óráðnar
og svo margar rannsóknir enn ógerðar
eftir nýrri og betri þekkingu á náttúru
vísindunum, — hve miklu dýpri mundu
þá verða rannsóknir þessara náttúrufrá-
brigða og nákvæmari þekking vor á
þeim, þegar rannsóknarandinn þar
(nyrðra) fengi næring og tæki fengjust
úl að hagnýta oss árangurinn af þeim!
Þetta eyland, sem þegar í húmi forn-
aldarinnar iðkaði vísindin — eins og
g:\rrlar eyjar yfirleitt eru frægar fyrir
í sögu mannkynsins — þessi eyja, sem
gat þá Finn Magnússon og (Eggert) Ól-
afsson, sem gaf oss — þótt undrum
sæti — hinn mikla líkansmið Thorvald-
sen. sem nú er virtur og í hávegum
hafður í Róm af listfræðingum allra
þjóða, — þetta eyland mun einnig fram-
vegis gefa oss fleiri stórhöfðingja í bók-
menntum og listum, ef vér örvum og
hvetjum þær gáfur, sem þar búa, og bú-
um þeim tæki í hendur.“
Þess var ekki að vænta, að slíkar til-
lögur næðu fram að ganga þá, þar sem
vér getum varla sagt með sanni, að
araurr.ur hans hafi enn rætzt til fulls
nftir í.álfa aðra öld. En draumsýnir
Schlichtegrolls komu róti á hugi manna
og bjuggu í haginn fyrir annan út-
lending er brátt lét bókasafnsmálið til
sín taka og hratt því áleiðis, svo að um
>mnaði. Eg á hér við Danann Carl
Christ'an Rafn. Hann hafði 23 ára gam-
.'L skki fyrr gengið í Hafnardeild Bók-
menntafélagsins en hann lagði
fram bréf, þar sem hann æsk-
ir þess, að félagið „setji nefnd manna
til að yfirvega, hvörnig almennt bóka-
f.afn verði bezt stiftað á íslandi með
fylgjandi lista yfir ýmsar bækur, er
nokkrir þegar vilja gefa til þessa augna-
miðs“, segir í Samkomubók Hafnardeild-
ar fyrrnefndan dag.
Forseti deildarinnar, Bjarni Þorsteins-
: on, tók rösklega á þessu máli, þakk-
aði Rafni í bréfi daginn eftir „göfuga
viðleitni, tillögur og tilboð“, en ritaði
síðan 14. apríl forseta Reykjavíkur-
deildar félagsins, Árna Helgasyni, um
rnálið. Reykjavíkurdeildin ræddi það á
tundi 27. júlí og ákvað að rita sam-
dægurs stiftsyfirvöldunum um það, en
þegar dráttur varð á svari Iþeirra, senni-
lega vegna fjarveru Castenschiolds stift-
amtmanns, ritar Árni Helgason Geirbisk
upi Vidalín bréf 18. ágúst og spyrst
lyrir j-já honum, „hvort ei mundi ráð
til að bókmenntunum yrði móttaka
veitt og sú ráðstöfun gerð, sem til-
hlýðileg er bæði í tilliti til bókanna
geym; lu og líka brúkunar“.
Geir biskup brást snarlega við þess-
ari málaleitan, svaraði Árna í bréfi 28.
ágúst, bað hann flytja Rafni beztu
þakk’r fyrir „sinn heiðursverða vel-
gjörnmg", en kveðst jafnframt sam-
dægurs hafa „tilskrifað þvi konungl. d.
Cance.lie og beiðzt af því samþykkis
og nauðsynlegs peningastyrks til að
hentugur kairnur yrði tilbúinn á Reykja-
víkur dómkirkjulofti þessu bókasafni
til varðveizlu, og gjöri ég mér beztu
von um bænheyrslu hér um,“ segir Geir
biskup.
I registri bréfabókar biskups hefur
hann skrifað Stiftsbiblioteket funder-
ast cg hefur því síðan verið fylgt að
■niða stofnun safnsins við bréfagerð
biskups Iþennan dag. 28 ágúst 1818,
þótt bréfið til Cancellísins yrði að vísu
ekki sent fyrr en 11. september og 1
bakst'gl slægi, þegar til kasta hinna
dönsku yfirvalda kom. „Virðist útbún-
aðarkostnaðurinn á kirkjuloftinu,“ seg-
ir Jón Jacobsson í aldarsögu safnsins,
„hafa verið þeim þyrnir í auga og þau
h„rft í nýjan kostnað við kirkjuloftið
að kirkjuviðgerðinni nýafstaðinni."
En bæði Rafn og íslendingar þeir,
ci iétu sér annt um þetta mál, héldu
því vakandi við yfirvöldin, og átti
Bjarr.; Þorsteinsson, er fyrr var getið,
þar emkum innangengt, því að hann
var u:n þessar mundir ritari í rentu-
kanirrerinu. Þannig var ákveðið með
konungsúrskurði 11. apríl 1821 að fela
Möller kaupmanni að útbúa húsnæði á
dórnkl kjulofinu handa stiftisbókasafn-
inu cg skjalasafni biskupsembættisins
fj’rir 240 rikisdali úr silfri, er greiða
skyldi úr fjárhirzlu konungs. Talsverð-
ur dráttur varð þó á framkvæmdum,
b'ú að húsnæðið reyndist ekki tilbúið
fyrr en í nóvembermánuði 1825.
Rafn og ýmsir aðrir söfnuðu á meðan
ótrauðir bókum og fé og sendu hingað
heim. í skýrslu, er Rafn lét prenta í
Kaupmannahöfn 1826 og í eru birt
nöfn 134 gefenda og tala gjafabinda
fram til ársins 1826, sést, að bindin
eru þá alls orðin 1545. Af þeim hefur
Rafn sjálfur gefið 83 bindi, en hins
vegar safnað alls 918 bindum eða 3/5
hlutuin allra bindanna. En Rafn lét
ekki bér við sitja, heldur studdi safnið
af ráðum og dáð allt til æviloka 1864. Er
oft vitnað til eftirfarandi orða hans í
bréfi jO. marz 1863 til stjórnar Reier-
senska sjóðsins, en þar er stjórnin hvött
til að styrkja Landsbókasafnið:

10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
8. september 1968