Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.1970, Blaðsíða 8

Magdalene
Thoresen
og
Grímur Thomsen
Eftir Svein Ásgeirsson — 1. grein
Magdalene Thoresen.
í Lesbók Mbl. 12. apríl s.l.
birtist grein um skáldkonuna
Magdalene Thoresen undir fyr-
irsögninni: „Ástmær Gríms og
tengdamóðir Ibsens.“ Greinin
er eftir norskan mann og ekki
skrifuð sérstaklega fyrir ís-
lenzka lesendur. Hún efnir
heldur ekki nema að takmörk-
uðu leyti þau fyrirheit, sem
fyrirsögnin gefur þeim.
Samband þeirra Magdalene
og Gríms er allfrægt, og það
er eðlilegt, að íslendingum sé
forvitni að vita, hvað um barn
þeirra varð, og gjarna eitthvað
nánara um hið örlagaríka sam-
band þeirra. í ofannefndri
grein segir m.a.: „Það hlauzt af
sambandi þeirra Gríms og Mag
dalene, að hún varð þunguð
og fæddi bam. Því var komið
fyrir á barnaheimili einu í
Kaupmannahöfn. Upp úr því
fór Magdalene til Heröy á
Sunnmæri og gerðist kennslu-
kona hinna fimm barna Thore-
sens prófasts. Það ferðalag var
flótti. Ári seinna giftist hún
Thoresen. . .“ Hér er mjög laus-
lega farið yfir sögu og ekki
alls kostar rétt heldur.
Ég heyrði Magdalene Thore-
sen fyrst getið, er ég kom
fyrst til Noregs 1945. Síðan hef
ég lesið margt um hana, því að
hennar er víða getið í sambandi
við fræga andans menn í Nor-
egi og Danmörku og þá sér-
staklega þá Ibsen og Björnson.
Sem íslendingur og aðdáandi
Gríms hef ég verið sérstaklega
næmur fyrir nafninu Magda-
lene Thoresen, en líf hennar
og margslungin örlög eru einn-
ig óvenjuleg og reyndar ein-
stæð. Skal ég nú reyna að
skýra frá því helzta, sem ég hef
orðið vísari um kynni þeirra og
samband.
Þau munu hafa kynnzt 1841,
eða að minnsta kosti voru
kynni þeirra orðin allnáin þá.
Hún bjó í næsta herbergi við
hann. Þetta var merkisár í ævi
Gríms, því að það var þá, sem
hann svaraði verðlaunaspurn-
ingum Kaupmannahafnarhá-
skóla um það, hvort viti Frakka
á skáldskap hefði farið fram
eða aftur á síðari tímum, og
hverjar væru orsakir þess.
Grímur Thomsen hlaut önnur
verðlaun háskólans fyrir þá
ritgerð, og kom hún út tveimur
árum síðar. Til Kaupmanna-
hafnar kom Grímur 1837, þá 17
ára. (15. maí í ár eru liðin
150 ár frá fæðingu hans.)
Grímur var einu ári yngri en
Magdalene.
Enda þótt Grímur hlyti „að-
eins“ önnur verðlaun hjá há-
skólanum, þá hlaut hannfyrstu
verðlaun hjá fröken Magda-
lene Kragh. Sá sem fékk gull-
pening háskólans, hét Peter
Ludvik Möller og var 6 árum
eldri en Grímur og auk þess
innfæddur. Skæðar tungur
kunnu siðar frá því að segja,
að annar maður hafi átt hlut í
ritgerð Gríms, en það mun
fremur, að því sé öfugt farið.
Þeir Möller hittust nær dag-
lega, meðan þeir báðir unnu að
ritgjörðum sínum, og ræddu um
viðfangsefnið. Magdalene var
oft viðstödd þær viðræður, og
hún hefur sannarlega notið
þeirra, jafnmikinn áhuga og
hún hafði á bókmenntum — og
Grími.
Jón Þorkelsson, rektor, hefur
það eftir Magdalene Thoresen
sjálfri, þegar hún var orðin
öldruð kona, að Möller hafi
miklu fremur, eftir því sem
hún þekkti hann, verið líkleg-
ur til þess að nota sér margt
af því, er Grímur hefði talað
við hann. Æska hafi háð Grími
þá, og eins hitt, að hann var
útlendingur og honum því mál-
ið ekki eins tamt og hinum.
Grímur Thomsen hóf fyrst
nám í lögfræði, hversu langt
sem það hefur náð, en hugur
hans hneigðist brátt að heim-
speki, bókmenntum og fagur-
fræði og fór svo, að hann sneri
sér eingöngu að þeim greinum
og lauk prófi 1 þeim með lofi
1845, 22. apríl. En 29. sama
mánaðar varði hann rit sitt um
Byron og hlaut fyrir það meist
aranafnbót, sem með konungs-
úrskurði 9 árum síðar var lát-
in jafngilda doktorsnafnbót.
En nú var ekki Magdalene
nærri til að samgleðjast honum
yfir lokaprófinu í apríl 1845.
Og kandidatinn vissi ekki, að í
borginni var lítill drengur, sem
hefði verið hreykinn af hon-
um pabba sínum, ef hann
hefði haft vit til.
Um aðskilnað þeirra Gríms
og ástæðurnar til hans er
Magdalene ein til frásagnar,
þótt hún hafi ekki sagt mörg
orð um þeirra samskipti, en ým
is atriði, sem fyrir liggja, tala
þó þöglu máli. f bréfi til Gríms
22. desember 1851 segir hún
m.a.: „Þér hafið aldrei elskað
mig, þann stutta tíma, sem
kynni okkar stóðu, var ástin
aðeins mín megin.“ Við vitum
ekki, hvernig Grímur hefur
svarað þessu, en margir hlytu
að taka þessa setningu sem
spurningu. Hún kallar á mót-
mæli, andsvar. Fékk hún það?
Ég leyfi mér aðeins að líta svo
á, að hún hafi beðið um það,
vonazt eftir því.
Það hefur ávallt verið litið
svo á af þeim, sem um sam-
band þeirra Magdalene og
Gríms hafa fjallað, að Ijóst
væri, að Grímur hafi ráðið
öllu um það, að upp úr slitnaði.
Hann hafi ekki viljað kvænast
henni. Jafnvel er víða svo óná-
kvæmlega á málum haldið, að
Magdalene er fyrst sögð hafa
eignazt barnið, en síðan ráðið
sig til séra Thoresen. Þetta er
ekki rétt.
Það ber að hafa hugfast, að
aðeins annar aðilinn hefur gef-
ið skýringu og hana næsta ein-
falda. Varlega ber að dæma í
slíku máli. Magdalene hélt
sambandi sínu við Grím strang-
lega leyndu, eftir að hún hafði
flutzt til annars lands, enda
var það allt að því lífsnauð-
syn fyrir konu í hennar stöðu
á þeim tíma. En hún víkur þó
að því í bréfi til trúnaðarvin-
konu sinnar, hinnar frægu,
dönsku leikkonu Johanne Lou-
ise Heiberg, 28. apríl 1867. Það
er úr því bréfi, sem sá kafli er
tekinn, sem birtur er í grein
Einars Östvedts, sem áður er
getið. En í heild er sá hluti
bréfsins, sem um Grim og kynni
þeirra fjallar, þannig:
„Þegar ég var að læra í
Kaupmannahöfn, kynntist ég
ungum manni, ástríðufullum og
sérstæðum, náttúruafli. Hann
las með mér, og ægivaldi vilja
hans varð ég að lúta. Hann
hefði getað veitt mér hið full-
komna ástalif — ég er sann-
færð um það enn. En hann
sleppti af mér takinu, og ef til
vill hefur honum gramizt það
síðar, þegar hann fór að svip-
ast um eftir mér og komst að
því sennilega sér til mikillar
undrunar, að ég var hreint ekki
nein jurt á alfaravegi, sem
hugsunarlaust mætti traðka á.
Nú hef ég aldrei harmað það,
að hann lét mig fara, því að
þess vegna hitti ég betri mann-
eskju, og betra lífi hef ég lifað.
En þó hef ég alltaf verið viss
um það, að þá ást, sem í mér
bjó, hefði hann getaS látið
blómgast og bera ávöxt. Síðan
hef ég lifað í söknuði og þrá,
leitað hátt og lágt, en ekki
fundið nema skugga. En hæfi-
leikinn til að elska hvarf ekki
með árunum, heldur óx stöð-
ugt.“
Að mínum dómi er mjög hæp
ið að taka slíkan ævisögukafla
bókstaflega. Hér er rómantísk
skáldkona að skrifa frægustu
og vafalaust að hennar dómi
öfundsverðustu leikkonu lands-
ins. Hún sem annars hvorki tal
aði né skrifaði um kynni þeirra
Gríms, gat alls ekki stillt sig,
þegar frú Heiberg átti í hlut.
Hér er þó engan veginn verið
að draga í efa ást Magdalene
til Gríms á sínum tíma. Þvert
á móti, eins og síðar kemur í
ljós. En þess ber einnig að
gæta í þessu sambandi, að telja
má alveg öruggt, að frú Hei-
berg, sú sem bréfið er skrifað
til, hafi vitað um barnið, sem
þá er reyndar 24 ára. Athug-
um svo síðar, hvernig bréfkafl
inn kemur heim og saman við
veruleikann, þegar nokkur at-
riði, sem leyna á sér, hafa ver-
ið könnuð.
30. september 1842 fer frök-
en Magdalene Kragh með síð-
asta áætlunarskipi það ár frá
Kaupmannahöfn til Kristíaníu
(Oslo), Eftir fjögurra sólar-
hringa siglingu í miklu hvass-
viðri kemur hún þangað, og
séra Thoresen tekur þar á móti
henni. Hann var þá Stórþings-
maður, en þinghaldi lauk þá 17.
september, svo að hann hefur
beðið eftir henni í rúman hálf-
an mánuð. Að kvöldi sama dags
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
17. maí 1970