Lesbók Morgunblaðsins - 14.03.1971, Blaðsíða 4

Séð frá Egilsvörðu út Godt-
haabsfjörð. Ljósni. Th. Krabbe
(1906).
Godtliaab ogr Egilsvarða. Varð-
an er enn til við Godthaab,
sennilega reist upphaflega af
síra Agii. Af korti gerðu af
Sæmundi Holm eftir frumdrög-
um síra Egils.
Ekkert er auðveldara í trú-
boðssög’u Grænlands en að
vera hlutdrægur. Það stafar af
þeim heimildum, sem fyrir
hendi eru. 1 þeim rísa tilfinn-
ingarnar hátt. Við finnum t.d.,
að konunglegu trúboðaimir eru
beittir hræðilegum órétti. Þeir
virðast oftasit nær lúta í lægra
haldi í baráttu sinni við kaup-
manninn í Godthaab. Eina und
antekningin frá þessu er sira
Egill Þórhallason. Bréf hans til
Finckenhagen etatsráðs og
Trúboðsráðsins 1766 virðast
breyta skoðun þeirra á
ástandinu á Grænlandi. Kaup-
manninum er vikið frá 1767, og
kaupmaðurinn í Sukkertoppen,
Hans Storm, tekur við. Hann
er samvinnuþýðari en fyr-
irrennarinn.
Þá eru það Herrnhútarnir.
Aðeins orðstír þeirra í kirkju-
og kristniboðssögu getur
hindrað mann i að vera hlut-
drægur gagnvart þeim. 1 græn-
lenzkri trúboðssögu þessa tíma
birtast þeir eins og friðarspill-
ar. Og margir, sem um þetta
hafa skrifað, hafa lýst
þeim sem slíkum. Þungvægasta
onsök þessa viðhorfs eru deil-
ur Christians Davids og Hans
Egedes, er Hermhúts-bræður
komu fyrst til Grænlands. Síð-
an gat aldrei gróið um heilt.
Og þegar kaupmennirnir tóku
sér stöðu með Herrnhútunum
og á móti dönsku trúboðunum,
sem skylda þeirra var að
styðja, hlaut andrúmsloftið að
verða beiskjublandið. íslend-
ingar eiga dæmi um neikvæð-
an áróður kaupmannsins i
slúðrinu, sem einn af „matrós-
um“ verzlunarinnar, Árni
Magnússon frá Geitastekk,
skrifar um síra Egil í reisubók
sinni:
„Þessi Góðavon er betri kaup
staður en sá, ég var á. Þar var
síra Egill Þórhallason prestur
og prófastur. Þar var og Guð-
mundur Guðmundsson. Þar er
mikill æðarfugl, og erfiðisfólk
hafði stóran ábata á eggjum og
dún, því Guðmundur sendi
Stykkishólmskaupmanni æð-
ardún. Þá óreglu afskaffaði
Egill Þórhallason, af fáum vel
upp tekið, því það kom honum
ei við, en fyrir að koma sér í
vinfengi við kompagniet skrif-
aði hann þessa sök svoleiðis,
að þessi dún skyldi leggjasf til
höndlunarinnar. Síðan varð
undir straff afsköffuð þessi
óregluleg meðhöndlan. Þetta
er hið fomemsta, þessi íslenzki
prestur gjörði í Grænlandi.
Allir hinir, sem voru danskir,
kærðu sig ei um höndlunina.
Islenzkir yrðu ei dönskum
betri í sumum sökum. Nú er
hann dauður og begrafinn. Eft-
ir lifir mannorð mætt, þó mað-
urinn deyi.“
Þessi frásaga er eins og áð-
ur er sagt ekkert annað en
haglega smíðuð kjaftasaga og
götuslúður, og flest sem í henni
er sagt, er soðið upp úr mörg-
um óskyldum þáttum. En þegar
við þekkjum hin eiginlegu
afrek síra Egils betur, getur
verið gott að hafa slíkar lyga-
sögur til samanburðar. Þar sér
maður m.a. hverja óvini trú-
boðarnir áttu i starfsfólki
verzlunarfélagsins.
ENN UM HERRNHÚTA.
Hið andlega stríð, sem átti
sér stað í Godthaab á tíma síra
Egils, var mikiu stærra í snið-
um en við getum séð í fljótu
bragði. Hér er nefnilega um að
ræða árekstur tveggja ólíkra
viðhorfa, sem komin voru
norður í Grænland allar götur
suður úr Mið-Evrópu. Ef vel
hefði til tekizt í upphafi, hefði
kaninski verið hægt að komasf
hjá árekstrinum með lempni.
Annars vegar var sjónarmið
einvaldstímabilsins, að þegn
arnir skyldu hafa sömu trú
og þjóðhöfðinginn. Hins vegar
hálfkalvínsk leikmannasjón-
armið, þar sem andi Guðs átti
að stjórna öllum aðgerðum.
Samkvæmt þeirri kenningu
(eins og hún birtist í Græn-
landi) var prestur, launaður £if
hinu opinbem ekkert annað en
Satans þjónn, sem þurfti svo
sannarlega á frelsun að halda.
Skipulag safnaðarlífsins hjá
Bræðrunum frá Mæri var með
afbrigðum sérkennilegt. Þeim
var nauðsynlegt að hafa söfn-
uðinn á einum stað, þvi að
annars fór öll regla úr skorð-
um. Þeir skiptu söfnuðinum í
svokallaða „kóra“, þ.e. samfé-
lagsskiptingu eftir kynferði og
ektastaindi. 1 einu húsi bjuggu
hjón, í öðru ógiftar stúlkur, í
þriðja ekkjur, í fjórða ókvæntir
karlmenn.
Einnig höfðu þeir þann sið
að merkja komur i sínum hópi
með allavega litum hár-
böndum til þess að ómögulegt
væri að villast á þeim. Rautt
band ráknaði ógifta stúlku,
blátt táknaði gifta konu, hvítt
táknaði ekkju, en grænt ógifta
barnsmóður. Siður þessi var
kominn frá Mið-Evrópu, og
varð vegna áhrifa Herrnhúta
mjög almennur á Grænlandi
allt fram á þessa öld. Sigurður
Sr. Kolbeinn í>orleifsson
Eskifirði
Fyrsti íslenzki
kristniboðinn
Vakningin
*
í
Pissugfiq
4. GREIN - NIÐURLAG
Breiðfjörð getur hans í Græn-
landsvisum sínum.
Jólasiðir þeirra með lúðra-
blæstri og kertagöngu fciðkuð-
ust á Grænlandi allt til síðasta
stríðs. Sönglíf þeirra og músík
mennf var eins góð og við var
að búast af Mið-Evrópumönn-
um á 18. öld. Guðsþjónustur
þeirra fóru fram með hljóm-
sveitarundirleik. Sálmalög
þeirra voru mörg í hæsta
gæðaflokki, enda höfðu þeir
merkilegan arf að ausa af, þar
sem var sálmabók Bæheims-
bræðra.
Allt þetta hafði sín menning-
arlegu áhrif á Grænlendinga.
En enginn getur láð dönsku
trúboðunum, að þeir fyndu
ekki hina góðu hlið i starfsemi
Herrnhútsbræðra, meðan þeir
sjálfir löptu daiuðann úr skel og
fengu ekki einu sinni byggt
almennilegt guðshús. Það má
samt segja sira Agli til hróss,
að hann er einn sá fyrsti, sem
reynir að læra af því góða, sem
Herrnhútarnir höfðu upp á að
bjóða í sálmasöng. En þrátt
fyrir það átti hann í hörðu
striði við þá á sama tíma.
VAKNING.
Það er alltaf mikil stund,
þegar trúboðar sjá ávöxt erf-
iðis síns og heiðingjar taka
kristna trú. Mér er t.d. minnis-
stætt, þegar bréfið var lesið,
sem sagði frá afturhvarfi
fyrsta heiðingjans í Konsó.
Ekki sízt fyrir þá sök, að einn
af frægustu drengjakórum
Norðurlanda var látinn bíða
utandyra, meðan gleðitíðindin
voru sögð.
Það kom trúarvakning yfir
Godthaab-héraðið, sem breidd-
ist síðan yfir alla vesturströnd
Grænlands. Upphaf þeirrar
vakningar má rekja til atburð-
ar, sem sira Egill sagði frá i
bréfi til Finckenhagen 1766.
Þá um sumarið höfðu þeir
Jóhannes verzlunarþjónn ver-
ið sfcaddir á Pissugfiq-eyj um.
Þar héldu þeir guðsþjónustu,
sem 50 manns hlustuðu á.
Grænlendingar hlýddu á boð-
skap þeirra af mestu athygli,
að undaintbekinium terúði einum,
sem iðkaði spott og spé.
Gera má ráð fyrir, að trúður
þessi hafi verið seiðkarlinn
„angakokkinn" á eyjunum.
Þessi frásögn er dýrmæt
vegna þess sem siðar gerðist.
Sumarið 1767 hélt síra Egill
aftur út í eyjarnar. Seiðkarl-
inn Immaneq hél't áfram upp-
teknum hætti, en þá var síra
Egill orðinn leiknari í málinu.
Ávítaði hann seiðkarlinn
stranglega fyrir hegðun hans,
og boðaði honum þungan dóm
fyrir vikið af hálfu hins al-
máttka. Þetta sama sumar hófst
vakning meðal hinna trúuðu í
Godthaab og Nýju Herrnhút.
Vegna viðhorfa Herrnhúita tók
hreyfing þessi á sig vingl-
kenndan blæ. Fólk só sýnir
og dreymdi drauma. Sira Egill
og aðstoðarmenn hans reyndu
að halda þessu innan skynsam-
legra takmarka.
Vetur gekk í garð, og norður
í Pissugfiq-eyjum sat seiðkarl-
inn Immaneq og kvaldist af
sáru samvizkubiti og ótta við
örlög sin. 1 marz þoldi hann
ekki lengur við, heldiur sendi
sendiboða til síra Egils og bað
hann koma strax og hjálpa sér.
Um þennan atburð eiga Græn-
lendingar þjóðsögu, sem er
þannig:
„Þótt ísinn hefði ekki leyst
um vorið, gaf Immaneq fyrir-
mæli um það, að sendi-
boði skyldi fara til Godthaab,
þar sem hann fullyrti, að leið-
in yrði greiðfær, þráifct fyrir ís-
inn. Þar sem ósk hans var svo
heit, ákváðu 4 ræðarar — tveir
synir hans og tveir aðrir — að
reyna. Þegar þeir lögðu af stað
í kajökum sínum, var sjórinn
aðeins auður rétt við byggð-
ina, en er þeir héldu áfram,
rofnaði skarð í ísinn, sem
nægði fyrir f jóra kajaka.
Þeir fóru fyrsta daginn til
Kangeq, en daginn eftir fóru
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
14. marz 1971