Lesbók Morgunblaðsins - 20.06.1971, Blaðsíða 7
merkt „kvenleg" eða „karl-
mannleg", ef ekki þjóðir van-
þróuöu landanna, þar sem karl
ar og konur klœðast nokkurn
veginn eiras, hugsið bara um
milljónimar í Kína.
Þeim, sem telja sig sjá menn-
ingarskort í klæðnaði unga
fólksins vildi ég benda á að
heimsækja við tækifæri ein-
hverja þeirra verzlana í gömlu
húsunum með lágu húsaleig-
unni, þar sem unglingamir
gera fatainnkaup sin. Viðkom-
andi mun fljótt komast að raun
um hversu þröngur sjóndeild-
arhringur hans er í hlu.tfalli
við það sem hér er á boðstól-
Höfundur greinarmnar
B. Broby Johansen.
Viðkvæði hinna hneyksluðu er
yíirleitt: íirímúháll. skrípaleile
ur.
um. „Maður verður a8 vera
þjóðfræðingur til þess eins að
vita hvemig á að nota þessar
dulur," verður flestum þeim að
orði, sem þykjast þó vita all-
nokkuð um föt.
Eigi að gera grein fyrir
einhverjum höfuðatriðum í
tízkubyltingunni, hlýtur hið
fyrsta og mest áberandi að
vera það, að hún endurspegl-
ar þá staðreynd, að hnötturinn
allur er heimkynni okkar.
Hin gömlu landamæri þjóða
og ríkja hafa rofnað undan
krafti þróunarinnar. Mælt í
ferðatíma er ekki lengra á
milli Kaupmannahafnar og
Tókíó nú en áður var á milli
Kaupmannahafnar og Álaborg
ar, útvarp og sjónvarp virða
engin landamæri. Mannkynið
er ekld lengur dreifðir þjóð-
flokkar með tækifæriskennt
samband milli snertiflatanna
heldur ein stór fjölskylda í
flókinni bendu.
Valdhafar hins gamla heims
reyna sjálfir að loka augunum
fyrir þessari staðreynd og
beita voldugum sefjunartækj-
um sínum allt frá barnaheimil-
um og skólum til blaða, bók-
mennta og fjölmiðla til að við-
halda. hinum gömlu, stað-
bundnu hugmyndum. Það má
heita að fram að þessu hafi tek-
izt að binda þau viðhorf hjá
íbúum hins litla evrópska botn
langa á meginlandi Asíu og
græðlingi hans í Norður-Amer-
iku, að það sé „eðlilegt" að
himinhrópandi munur sé á lífs-
kjörunum utan og innan frið-
lands hvíta mannsins, að lífs-
kjörin í Danmörku og Banda-
ríkjunuim séu hundrað sinnurn
betri en rauði maðurinn nýtur
í Ameríku, landinu, sem hann
átti einn fyrir innrásina frá
Evrópu, betri en hrúni maður-
inn nýtur í Indlandi eða guli
maðurinn i Kína.
En þeim þrem f jórðu hlutum,
sem lifa á og fyrir neðan hung-
urstigið þykir það engan veg
inn eðlilegt. Og nú virðist sem
sagt allstór hópur ungs fólks í
Evrópu og Norðu.r-Ameriku
vilja vekja athygli á að það tiel
ur hina fátæku þjóðflokka til
fjölskyldu mannkynsins, metur
þá jafnvel sem fjöiskyldumeð-
limi meira en sitt eigið hold Oig
blóð.
Það er til einskis gagnvart
þessu unga fó'lki að koma með
þær móthárur að það sé þess
eigin hagur að rikjandi áistand
haldist, því að í siðvendni sinni
sækist það ekki eftir einkahags
munum heldur réttlæti. En ég
kem að þvi síðar. Fyrst um
sinn getum við slegið því fö®tu
að hrifningin yfir klæðnaði
Indíánanna, Indverjanna, Kín-
verjanna, svertingjanna og Ar-
abanna sé opinber samábyrgð-
aryfirlýsing með þeim meðlim-
um í störfjölskyldu mannkyns-
ins, sem ekki teljast til fína
fólksins.
Með þessum framandlegu að-
skotafötum má nánast segja
að litirnir hafi haldið innreið
sína í klæðnaðimi aftur bak-
dyra megin. Einn furðulegasti
þátturinn í klæðnaðarsögu
E\TÓpu ei- vissulegsi það hvern
ig liturimi hefur horfið úr föt-
um karlmanna á iðnvæðingar-
tímahilinu. Hvarveitna í heiml
dýranna <ir }>uð knirlinn, sem
skartsir hinum sterku kyn-
æsingairlitum, en kvcindýrið eir
liUanst og óásjálegt. f Evrópu
voru karlnuuinaiföt líiua allt til
afdainótanna 1800 litskrúðugrS
on kvunf atiííiður. Eftár það
voru höfð aiidasikipti á hlutuu
um.
Eina skýringin, sem til mala
kemur felsf i hugmyndinni um
hægt rýrnandi kyngetu hins
tæknivædda karlmanns, sem
gælir við bíi sinn í stað eigin-
konunnar, og að konurnar hafi
þvi orðið að taka við fjörgandi
kynhlutverki litanna.
Klámbylgjan er engin mót-
sögn við þessa kenningu;
mönnum verður einmitt tíðrætt
um það sem þeir hafa ekki. Það
eru meira eða minna kyndauf
ir vesalingar, sem velta sér i
lýsingum á kynferðislegum öfg
um. Það er ekkert nýtt i áhug
anum fyrir nekt. Hvað um
Thorvaldserrsafnið? Ekki held-
ur í þvi, sem áður fyrr hét saim
neyti við náttúruna — og var
stranglega refsivert. Leda með
svaninn er kiassískt dæmi um
samskipti við skepnur.
1 áframhaldi af þessari rök
semdaleiðslu væri sanngjamt
að nefna að unga fólkið býr
sjálft til margt af þvi sem það
gengur í, og það á við um bæði
kynin. Það tekur heimatilbún-
ar flikur fram yfir hina full-
komnu verksmiðjuframleiðslu.
Það er yfirleitt reglan, að hlut
irnir mega ekki vera dýrir.
Gagnstætt eftirsókn hinnar
borgaralegu tízku eftir „dýru
útliti", er það taiið hlutnum til
gilidis ef hann hefur verið ódýr
eða alls ekki kostað neitt.
Annar áberandi þáttur er
eins og fyrr segir hversu kröft
uglega fötunum er hafnað sem
kyntákni. Nú hafa rugluð og
öfundsjúk gamalmenni skrifað
endalausan þvætting um kyn-
lífsáhuga æskunnar. En af
klæðaburðinum má ráða, að
unga fólkið er í miklu minni
mæli haldið kynferðislegu ein-
ræði en eldri kynslóðin.
Þegar ungt par leiddist út
úr sporvagninum fnæsti vagn-
stjórinn hneykslaður: „Það
verður sko fjandakornið ekki
séð hvort þeirra er piltur og
hvort stúlka!" og það lá við að
hann fengi slag þegar mér
varð að orði: „Það ætti ekki
heldur að skipta þig mikliu
máli, þú átt hvort eð er ekki
að sofa hjá þeim.“
Fyrrum var það sjálfsagður
hlutur að klæðnaðurinn útbá-
súnaði til hægri og vinstri
hvert væri kynferðislegt ásig-
komulag berandans. Hið
hneykslanlegasta við klæða-
burð unga fólksins er einmltt
það, að það gengur ek!ki leng-
ur í karl- eða kvenfötum held-
ur manneskjufötum. Með hlið-
sjón af þúsund ára kynmerktri
klæðnaðarhefð er þetta tölu-
vert byltinigarkennt.
Með hárið er þetta sama sag-
an. Ungu stúlfcurnar, sem af-
neitað hafa síðu lokkunum
fleygja með þeim af sér einum
þeirra hlekkja, sem héldu
þeim í kynferðislegu lággWdi
og ungu síðhærðu mennimir
hafa tekið hlekkinn upp. Þann
ig á það að vera. Við komumst
hvergi áleiðis nema við tökum
höndum saman, segja þau svo
ekki verður misskilið.
Þriðja almenna einkennið á
tizku unga fólksins er samræm
isskorturinn. Mikil ósköp,
tízka er i grundvallaratriðum
þjóðfélagslegt íyrirbrigði. Vit-
anlega horfir það hvert á ann-
að, vitanlega stælir það hvert
annaxs uppátæki, vitanlega
XJnga fólkið liafnar slagorði tízkniðnaðarins, að bað nýjast sé
alltaf fallegast.
samsamar það sig hvert öðru,
einnig í klæðaburði, en í hlut-
falli við staðilaða tízku fyrri
tima hefur frumkvæði einstakl
ingsins öðlazt geysiaukið svig-
rúm. Það er táknrænt, að við-
kvæði hinna hneyksluðu er yf-
irleitt: „Grimuball, skripa-
læti“.
Og einmitt þetta er umbylt-
ing með mikiili vídd. Harð-
stjórn tízkufrömuðanna, sem
verið heíu.r eins og martröð á
líkömum Evrópumanna um ald
ir, er að molna niður.
1 ölium siðmenntuðum lönd-
um lætur æskan sig einu gilda
höfuðkreddu tízkuiðnaðarins:
það nýja er það fallegasta!
Milljörðu'm hefur verið var
ið til að veiða unga fólkið í hin
gömlu net. Stórverzlanirnar
leggja sig nú hart fram til að
ná vasapeningum unglinganna
inn i sömu, gömlu leiðslurnar.
Hinn harði kjarni meðal
unga fólksins, áltur það hreint
og beint ekki fallegt að vera
I nýjum fötum. Ég varð mér til
athlægis þegar ég skrifaði fyr
ir um það bil mannsaldri:
„Knjáför í buxunum bera á
engan hátt vott um hnignandi
siðferðiskennd, heldur er það
persónuleiki sem sett hefur
mark sitt á dutur þær er hafa
þau forréttindi að vera umbúð
ir um mannslikama."
Nú er þetta orðið að trúar-
játningu svo ákveðinni, að séu
fötin ný, eru þau þvegin, já,
jafnvel núin með sandpappír
áður en menn geta verið þekkt
ir fyrir að klæðast þeim. Einn-
ig má sjá auglýsingar um föt
„sem sýnast notuð“.
En þau eiga lika að vera
skitug, það á að vera af þeim
gömul svitalykit Hin nýj-u,
hreinu og pressuðu föt eru álit
in hlægiieg smekkleysa á
borð við dollaraglott. Þar sem
um peninga er að ræða er ekki
ástæða til að ætia annað en
stórverzlanir myndu íús-
Framhald á bls. 13.
20. júní 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7