Lesbók Morgunblaðsins - 07.11.1971, Blaðsíða 1

I.
Sú saga gerist um ailar jarð-
ir, að gáfaður unglingur úr
sveit eða þorpi unir ekki fá-
sinni og erfiðum hag, fer út í
heim til að ryðja sér braut með
óijósar vonir um þroska og
frama, og á allt í óvissu um
!hve giftusamlega takist.
Þannig verður það vorið
1891 að 18 ára piltur Guðmund
ur Magnússon, leggur af stað
úr heimahögum nyrst á Mel
rakkasléttu, gengur dag eftir
dag suður á við, með aleigu
sina í poka á bakinu. Hann
Ihafði misst föur sinn fimm ára
gamall. Þá fóru börnin á sveit-
ina. Sex árum siðar hafði móð
ir hans gifst aftur og tekið
hann til sín. Svo var hann í
vinnumennsku, en þótti
óhneigður fyrir líkamlegt erf-
iði; hins vegar las hann allt
sem hann náði í, og lærði hvert
kvæði sem fyrir augu hans
kom; og hungraði í menntun.
Hann kemst til Mjóafjarðar,
er þar við sjóróðra hálft ann-
að ár. En „um þessar mundir
var runnin upp ný stjarna í
austri, og skein yfir a!lt ís-
land. Það var stjarna Seyðis-
fjarðar . . . Hvergi þótti nú
björgulegra en þar; og enginn
staður virtist eiga glæsilegri
framtíð fyrir sér. Þangað drifu
menn úr öllum áttum.“ Þannig
átti hann eftir að komast að
orði i sögu sinni Heiðarbýlinu,
sem gerist á þessum tímum.
Og þangað fór hann. En hann
vill ekki vera sjómaður lengur.
Nú lærir hann prentiðn.
Árið 1896 gerist hann svo
stórhuga að sigla til Kaup-
mannahafnar. Hann er drátt-
hagur, málar í tómstundum.
Honum tekst að íá danskan
styrk til að kynna sér leiksviðs
útbúnað og leiktjaldamálningu.
En styrkurinn hrekkur
skammt. Siðar skrifar hann um
þessi Hafnarár, að hann hafi
barist við hungrið 9—10 stund
ir á dag, „en það sem þá var
afgangs fyrir hugsjónum mín-
um. Fyrrnefnda baráttan gekk
iiia, hin síðari skár.“ Hann er
tvö ár í Höfn, og hefur nú ein-
•sett sér að verða skáld, yrkir
af kappi. En kvæði sem hann
.birtir í blöðum heima vekja
Jitla athygli.
Heimkominn kvongast hann,
sezt svo að i Reykjavik. Hann
vjnnur við verzlunarstörf og
prentstörf, og málar leiiktjbid
Kristján Albertsson
JÓN TRAUSTI
Á VEGA-
MÓTUM
Jón Trausti liðlega þrítugur. Myndin birtist í Óðni 1907.
FYRRI GREIN
fyrir Leikféiagið og leikur
stundum smáhlutverk. Harrn
gefur út ijóðabók 1899, Heinia
og erlendis. Kvæðin þykja
veigalítill. Hann er þó sizt af
baki dottinn, helgar skáld-
skapnum aliar sínar tómstund-
ir. Sumarið 1901 gerist hann
svo djarfur að sækja um styrk
til Alþings til að afla sér mennt
unar, 300 kr. hvort næstu fjár
lagaára.
1 umsókninni segist hann ná
lega hafa farið á mis við alla
unglingamenntun „sökum. fá-
tæktar og örðugra lífskjara,“
en seinna mestmegnis orðið að
láta sér nægja sjálfsmenntun.
. Sér leiki hugur á að ná kenn-
araprófi, helzt erlendis, en
hann finni lika sárt til þess að
sig skorti menntun og andleg-
an þroska „til að stunda þá
iþrótt, sem ég að eðlisfari er
svo mjög hneigður fyrir, og
gera Ijóð mín svo úr garði, að
þau geti orðið þjóð minni til
ánægju og sóma, og því síður
að ég geti lagt út í stærri
skáldleg fyrirtæki." Hann tel-
ur upp margar fræðigreinar,
sem hann vilji leggja stund á,
svo sem mál, heimspeki, fagur-
fræði, uppeldisfræði, mann-
. kynssögu, náttúrufræði, söng-
fræði.
Hann fær ekki styrkinn. Fjár
laganefnd treysti sér ekki til
að mæla með honum. Samt er
sem nú sé þó farið að taka eft-
ir þessu framgjarna tæplega
þrituga skáldi. Ekki verður séð
að kvæði hans beri neinn vott
um frumleik, hvorki í formi né
húgsun. En það glampar á ólm-
an óg einlægan vilja og and-
legt fjör í þessum glöðu, barns
lega björtu og bjartsýnu aug-
um. Og því er það, að nær helm
ingiúr þingmanna tekur þátt í
samskotum í peningagjöf, sem
honum er færð, til að standast
sjúkrakostnað.
Hann gefur út nýtt kvæða-
safn 1903, Íslandsvísur, viðhafn-
arútgáfu, prentaða i 150 eintök
um, myndskreytta af höfundi
og Þórarni B. Þorlákssyni. Það
sem Sigurður Sigurðsson frá
Arnarholti skrifaði um bókina
í Óðinn 1905 mun mega teljast
lýsa skoðun vandfýsnari bók-
imenntamanna á kveðskap Guð
roundar Magnússonar, þegar
hér er komið. Hann segir að
ailt buni fram lipurt og iétt;
roiikið sé um bragðlaust orða-
val og vanburða hugsun —en
líka brifningu, skáldiegt skap
og jafnvel ímyndunarafi. Þó
skorti um of á tilþrif, frum-
leika, listfengi. Margt sé meir
eða minna gott — en ekkert
nógu gott; ekkert sem rnenn
lesi tvisvar; ekkert sem veki
eftirvæntingu um meira frá
þessu skáldi. Þetta sé miðl-
ungsskáldskapur, gallaður; og
þó eitthvað geðugt við skáldið,
ástina á landi og þjóð.
2.
Þannig standa þá sakir þeg
ar Guðmundur Magnússon
ákveður að knýja öðru sinni
dyra hjá Alþingi og biðja tnú
um hærri upphæð en nokkurt
skáld eða listamaður hafði áð-
ur fengið frá landinu, annar en
Matthías Jochumsson einn.
Hann fer 1903 fram á 1200 kr.
„ferða- og menntastyrk." Þessi
upphæð svaraði til árslauna
hæfustu skrifstofumanna, til
dæmis í bönkum.
1 umsókn sinni til Alþingis
segist hann hafa hug á að fara
utan til lýðskólanáms, en einn-
ig til að kynnast betur „leik-
húsum og leikmennt, sem ég
byrjaði að kynna mér á meðan
ég dvaldi erlendis og Danir
veittu mér lítilsháttar f járstyrk
til, en sem ég aldrei gat stund
að óskitur vegna fátæktar og
varð að hætta við í miðju kafi.
. . . Lítilsháttar ávöxtur af
kynningu minni við leikmennt-
ina birtist nú 1 ljóðleiknum
„Teitur". Framvegis hef ég
hugsað mér . . . að verja kröft-
um minum til þess að afla mér
einungis þeirrar menntunar,
sem hugsjónum mínum og hæfi
leikum megi að haldi koma, —
þeim hæfileikum sem ég hefi
óbifanlega trú á að geti átt
framtíð fyrir höndum og séu
jafnvel ætlaðir hinum íslenzku
bókmenntum til liðs og vakn-
ingar á einhvern hátt. Ég veit
vel, að þessari stefnu fylgir
ekki mikil hagsýni, að þvi er
sjálfan mig snertir, en hug-
sjónir mínar hafa ailtaf til
þessa dags orðið daglegum þörf
um yfirsterkari. Takmark mitt
er framsókn og frami en ekki
persónuleg velliðan — þótt é,g
að hinu leytinu oft hafi orðið
að finna sárt til þess, hve örð-
ugar kringumstæður hafa orðið
að lama starfsþrek mitt.“
Tæpast mundi nú á tímum
þessi umsókn þykja svo höndu
Framhald á hls. 11.