Lesbók Morgunblaðsins - 04.03.1973, Blaðsíða 4

Lesbók Morgunblaðsins - 04.03.1973, Blaðsíða 4
t f [ r r r r ' r • r r r ’ r 1 r r i i I Þegar hér er komið sögu, hafði Sigurður Guðmundsson málari dvalizt í níu ár við listnáim í Danmörku. Sumarið 1858 sneri hann heimleiðis og hefur þá „brunnið mjög lí muna“ að 'helga sinni hrjáðu fósturjörð aflt það, sem hann hafði af að má. Á námsárum sínum hafði hann kynnzt, ailnáið, stefnu-m iþeim, sem uppi voru í listum á þeim tímum. Rómantíska stefnan hafði þá far- ið sigurför land úr landi hvar- vetna um 'hinn vestræna heim. Menn sáu 1 anda dýrðarljóma fornaldar og hugðust reisa nýja og fegurri byggingu þjóðfélags á þeim grunni. Fegurðarsmekk- ur Sigurðar málara þeindi hon- um hvent haida skyldi. Honum var Ijóst, hvað ísland stóð menn- ingarlega aftur úr undir margra alda kúgunarstjórn Dana. Innra með honum byltust öfl, sem útrás urðu að fá, hvað sem það kost- aði. Eins og fyrr er getið, ætlaði Sigurður að gerast sögumál- ari. En tii þess þurfti hann að afla sér þekkingar á ýmsum lifn- aðarháttum þjóðarinnar frá önd- verðu. Urðu þá fyrst fyrir hon- um búningarnir. Á þeim varð hann, sem málari, fyrsf og fremst að kunna skiil. Á ferð sinni hing- að heim sumarið 1856, feröaðist hann um Norðurland og sá með eigin augum, hve ósmekklegir og óþjóðiegir kvenbúningarnir voru. Þegar ritgjörð hans um búning- ana kom út, vann hann mikinn sigur, því að hún þótti nýstár- leg og var vel tekið af miklum meirihluta kvenna. Stóð hann og í bréfas'kriftum við ’konur víðs vegar um land og varð allt þetta tii þess, að búningurinn var tek- inn upp af konum hvarvetna um Handið. íslenZkar konur eiga Sig- urði málara 'mi’kið að þakka. Það stendur enn, sem Jónas Jónsson sagði í ritgerð: „Aldrei fyrr höfðu íslenzkar konur eign- azt sliíkan vin, sem ’kom óbeðinn með margháttaða aðstoð til að auka fegurð þeirra og ynd- isþókka." En þótt Sigurði tækist að leiða eitt menningarmál til far saélla lykta, brunnu fleiri eldar margvíslegra hugsjóna í hugskoti hans. Vafalaust hefur hann á námsárum sínum erlendis kynnzt ýmsum söfnum varðandi listir og sögu. Hann vissi að (s- land átti ekkert forngripasafn. Hann hefur vitað, að það varð að ’koma traustur grunnur undir menningarsöguiega framsókn þjóðarinnar. Árið 1862 skrif- ar hann svo aðra hvatningar- grein í Ný félagsrit undir nafn- inu: „Hugvekja til ÍSIendinga", þar sem hann ræðir um forngripa safnið og nauðsyn þess að koma því á fót. Það liggur ekki Ijóst fyrir öll- um, að SkiHja gildi þess að safna gömlum muntrm, sem ekki geta lengur tíl nytsemda tailizt. Ekki munu þeir heldur hafa verið marg ir á dögum Sigurðar málara, sem ski'ldu baráttu 'hans og tögðu hon- um lið. Öröugasti hjaHinn var þó baráttan við fátæktina og skort- inn. Árangurslaust var að leita ttl þings og stjórnar. Urn það Skrifar vinur hans Stgr. Thorst. honum: „Féleysi er la'kast og það er nú það, sem Danir byggja upp á að þar muni óll þjóðleg viö- leítnj okkar stranda." Þótit Sig- f urður mállari helgaði safninu meginhiuta starfskrafta sinna, sem eftir var ævinnar, var þó ekki hugur hans og sjón ein- göngu bundin við það. Hann sá ekki Reykjaví'k einvörðungu eins og hún var á hans dögum. Hann sá í anda Reykja- ví'k framtíðarinnar, með stórihýs- um, skipalægi, vatnsveítu, leik- völlum, skrúðgörðum, þjóðleik húsi og þjóðminjasafni og mörgu fleiru, sem risið hefur upp á okk- ar dögum. Barátta Sigurðar fyr- ir forngripasafninu varð bæði löng og hörð. í bréfi til Stein- gríms vinar síns segir ha nn 1861: „Hvorki ég sjálfur eða aðr- ir þurfa að kippa sér upp við, þó seigt og fast gangi fyrir mér þar sem ég er einn míns liðs og fáir vilja eða geta skilið mig fyrr en eftir langvarandi baráttu, því ég er framsögumaður í þeim mál- um, sem aldrei hafa verið borin upp fyrr og þess vegna óþekkt hjá a'lmenningi." Er nú komið að þriðja mólefn- inu, sem Sigurður hafði brenn- andi áhuga á. Það var þróun leik menntar og leíkhúslistar á Islandi. Eitthvað hafði verið byrj að á dönskum leiksýningum í Reykjavík nokkru áður. En Sig- urður fyrirleit allt, sem danskt var, taldi, að hér yrði að koma íslenzk list og þjóðleg, þar sem öll dönsk áhr'-f væru útilók- uð. Það sem nú hér vantaði fyrst og fremst, voru leikrit. Þess vegna varð að stefna að því, að fá gáfaða menn eða skáld til þess að semja eða þýða góð leikrit. Sigurður reyndi sjálfur að semja leikrit, en tókst ekki svo honum líikaði. Varð honum þá fyrst fyr- ir að snúa sér ti'l síns kæra vinar Stgr. Thorsteinssonar og í svar- bréfi 1861 skrifar hann: ,,Þó að langt sé síðan að ég heyrði Kedd- Hannesarrímuna, þá trúi ég varla að sá, sem gat gert hana, geti ekki látið persónur í drama tala með viti. En vel trúi ég, að þú hafir ekki tíma eða kringumstæð- ur til þess og að þú sért orð- inn heldur ókunnugur lands'hátt- um tiil þess. En þá getur safn Jóns Árnasonar ráðið nóklkra bót á því, þegar það kemur út, en víst er það, að stór nauðsyn er á þessurn ritum, bæði til að gefa skáldskapnum fulilkomnari stefnu og eins til að spana menn til að æfa sig í að leika." Síðan skorar hann á Steingrfm að leggja sér lið og nefnir í því sambandi að þýða leikritiö „Kvenskratt- ann“ eftir Shakespeare, því að það væri það einasta, sem .helzt mætti leika hér af hans stykkj- um. — Um þessar mundir sat Steingrímur Thorsteinsson úti i Kaupmannaihöfn við nægtabrunn evrópskra bókmennta og lista. Hann var þá nýkvæntur danskri konu og undi hag sínum vel að því er hann segir í bréfum. Um þetta leyti þýðir hann á íslenzku leikritið Lear konung eftir 9hakespeare. Haustið 1869 fék'k Sigurður málari þýðinguna i hendur, þá skrifar hann: „Gladdi hún mig mi'kið. En nú vantar Hamiet, Ótheilo, Rómeo og Júiíu og að þessi tvö sem búin eru verði pnentuð." Steingrimur var nú orðínn þekktur og dáður hér 'heima, einlkum af frelsis- og ættjarðarljóðum sínum. Nú hafði hann auk þess ráðizt í það stór- virki að þýöa á íslenzka tungu „Þúsund og eina nótt“, eitt af þekktustu og frægustu verkum heimsbókmenntanna á því klið- mjúka og fagra máli, sem fáir eöa engir lékju eftir. — Þegar hér var komið, sat Matthías Jochumsson í Lærða skólanum í Reykjavík. Einn vetur hafði hann dvalið í Höfn. Fékk 'hann þar nokkra til- sögn í tungumálum, en sinnti lítt verzlunarfræðum eins og tiH hafði verið stofnað. Vinir hans og vandamenn munu þá hafa gengizt fyrir því, að hann legði niður verzlunarstörf og færi í skóla. Má þar fremsta í flokki telja fyrrv. húsmóður hans í Flatey, Þuríði Kúld. Ekki mun Matthias hafa ort svo umtalsvert væri fyrstu ár sín í Skóla. En þar kom þó, að Sigurður málari sneri sér til Ihans imeð það, að semja leikrit alís'lenzkt áð anda og efni. Matthías hafði þá uim sumarið áður ferðazt um sveit- ir og öræfi fslands með kvekur- um. Veturinn eftir skrifaði hann svo undir handarjaðri Sigurðar leikritið „Útilegumennina", sem síðar fékk nafnið Skugga-Sveinn. Var það þá strax tekið tí) flutn- ings, sýnt í febrúar 1862 og eins og í blöðunum stóð „gerði hvín- andi lukku", sem segja má með sanni að standi enn í dag. „Eftir þetta fór heldur að syrta í lofti í menningarlegum efnum," segir Sigurður Guðmundsson í bréfi til Steingrims 1863. „Andinn í Rvík er alltaf að versna. Latínuskó'linn er Skapaður til að drepa'afJa ís- lenzku og föðuriandstilfinningu — alveg gagnstætt Bessastaða- andanum og hæðast að þeim í staðinn, — skemmtanati'lraun- ir verður maður að berja bJákalt fram með oddi og egg í trássi við állt, en má búast við óvild í stað- inn.“ En nú var önnur barátta kom- in á dagskrá á næstu árum. Það var hin vænta nlega þjóðhá- tíð 1874 á þúsund ára afmæli ís- lands byggðar, meö þeirri von um stjórnarbót, sem við hana hafði verið tengd. Ættjarðarijóð skáld- anna kyntu ondir glóðina. Á vordögU'm 1870 komu Ný félags- rit færandi hendi með Vorhvöt Steingríms á forsíðu. Tveimur ár-

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.