Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.1973, Blaðsíða 14

Skáldið Jóhann Jónsson
Ljúflingurinn á
skáldabekk sam
tíðar sinnar
„Hanm var uppnunnkiin úr
eirau mesíta íátæktarbæti á
laindinu." (Þamiilg farai&t
(HiaHdlöri Laxness onð futm Ól-
afsvdik iþeirra tlim:a, aasicustöðv-
ar iskáMsims Jóhanms Jónssom-
ar.
Jöhiann Jónsison var fflaaddiur
& Snæfflelllisnesi árið 1896. Hann
amdaöist i Ueipzig 1. sepit. árdð
1932, pg Ihafflði þá dlvaldð ertenö-
is öll sín manndómsár, fjarri
adtítjlörðSnni, ám þess að Ikiolma
hleim. Bftár Ihenn eru nóklkur
'kvæði í Vóku og vfiðar, og lllolks
allmörgiuim átrum eftir andiMít
hans kemmr út lítill! bók rmeð
iljóðum hlans, en vart verður
sJcáldlskapur Jóhanns talilnn
mikili að vöxrtumi í dlaig. Engiu
að sfflðtur iverður isú skoð-
un áteitmari með Jiverju éritnu,
meðai vina Ihians, skólabræðra
oig hókmenmtaíræðíiniga að
skáflidsiklafpur Jðhamns marlki
tfilniamöt í ffislienzikri skálld-
slkapanlist, Ijóð fiians „Sölknuð-
ur“ onymdi jafflnvel undirstöðu
í verkum síðari tima skáida-
kymsflóðar.
Einn mámasti vinur ag aðldlá-
amdi Jöhamns Jónssonar
skáildið (Hal'ldór Laxmess ritar
um hann í Skáldaitíima Cbls.
94); „Smlálkvæ'ði Jóhanns voru
aðleins Itlillhlauip, lei'ffltursmöglgit
riss, stundium einsog ifla-ut fflyrir
mtmni sér; en öll samanlögð
itiáikmuðu ’þau aðdraigandann að
iþvfi eima kvæði sem Ihann var
á Iheiminn börimn till: 'að yirlkja,
andiáts'kvæði 'hans ,,Sö!knuði“.
'Þetta kvæði orti 'hanm eftir að
sá sjúkdómiur sem ihanm háíði
kent á æsikuárum heltðk hann
á mýjan ’Jeiík; og; að þlvii Joviæði
lokmu ekkfi iorð framar. „Sötan-
uður“ eimn meðtil kvæða Jó-
hanms er virðingarverður Jíka
á lan'gvegimm, íjlömuitám, og íjór-
ar lijóðJÉnur; bragarlháititjur-
inn sem ef víða brotimn, heffl-
ur aettarmót af 'fflomum klass-
iskum teveðskap. Þetta andlláts
Ijðð er ort út affl spurmarorð-
mu: h.var.“
Jóhamm iauk igaigmfiræðaþróíi
í AikureyrafskóTa 1917, stúd-
entsprófi í MenntaskóJamúm í
Reykjavik vorið 1920. Fór - síð-
án utan. iLagði stund á !bók-
mennfflir oig fagurifræði. Bjö
hann lenigi í Leiipziig og starf-
aði þar fram í andláibið við
ibókaiflorJaigið Imsei 'Verlag, m.a.
við að sjá ruim iþýðingar á bók-
um Qummars Oummarssonar.
Jóhamn var aKinn upp í Ól-
aflsvík og staóilabræðuir hans og
vimir á Skólaárumum segja fflrá
því að ijáfnvel um bábjairtan
dag hafi hamm sagit svo mergj-
aðar draugasögiur undan Ólafs-
vikurenni að það rann kalt
vatn niður efíir bákinu á þeim
oig það er ekki Æjarri lagi að
maður hafflfi á tiflfflinnimgunni að
fi s'káldlskapnium sé hamn döng-
um í náivist ÓTáfsvfilfurennis,
enda buia vættir margar í Emn-
inu og það langum haldið
kynngikrafti í vitund fólksins.
Og þarngað umdir Enmið vóru
Legstetnn Jóhanns Jónssonar i kirkj ugarðimim 4 Ólafsvík. ÓI-
afsvíknrenm í baksýn. Myndina tók Þórður Þórðar-
son, yngrf, Ólafsvík.
fluttar síðuistu jarðmesku
fl'eifflar Jóh. Jónssonar. Uk haais
hafði verið brennt í Þýzkaflandi
en möJskru síðar Joom samlbýldls-
koma 'hans Ifrú 'EBiSabet Göils-
dorf með öisJcu hams heim til
Ólafsivfilkur og var hún grefbr-
uð þar í kirkjugarðinum. Vfim-
ir hans höfðu fflalað um að setja
steln á Jeiði hans en úr þessm
'hafði ekkert orðið og láæim liðu.
I CWafsvfik búa imamgir ná-
ikammir ættimigjar Jóihanms Jóns-
sonar, en móðir hams Steimumn
Kristjámsdðttir lézt þar fyrir
alJimörgum árum í hárri elfii.
Eiin fflrændlkana hams þar, iflrú
JÖhanna Kiristj'ánsdóffltir mundi
þennan exsMulega fflræmaa simm
flrá þvi húm var lítil' telpa. flNTú
tök Jiúm siiig 'til og gekksit fflyr-
ir þvfi að settur ivar lltegslteinm
HELGAR-
ÞANKAR
Styrjöld
um
vinsældir
Sigvaldi
Hjálmarsson
AUGLÝSINGAR eru fyrir-
ferðarmikill þáttur í mútíma-
lífi. Hvað eru auglýsingar í
verunni?
StyrjöJd um vinsældir. En
vinsældír eru það að sýnast
góður, án tillits til þess hvort
maður er það. Um að gera
að reyrna að vera vinsæll og
koma því svo fyrir að ég og
mitt sé tekið framyfir anmað!
Annar jaðarinn á þessu
stairfi er kynning á vöru og
þjónustu, hinn áróður fyrir
því að menm kaupi heldur eitt
en ainnað, aðhyllist frem-
ur eitt en annað í sambandi
við kaupskap og samskipti.
Augljóst er að vöru
og þjónustu þarf að kynna,
því menm iþurfa að vita 'hvað
þeim stendur itil boða. En
jafiwíst er hitt að áróðurs
hliðin er ekki bara óþörf,
heldur skaðleg.
Til marks um þetta nefni
ég eftirfarandi staðreyjndir:
Ef sniðug auglýsing sel
ur vörur, en ekki vörugæðin,
er hætt við að framleiðandi
fari að hirða minna um gæð-
in, en leggi þeim mun meiri
rækt við auglýsinguna —
eygi þarnn möguleika að bæta
það upp með snjöllum aug-
lýsimgum sem á skortir vamd-
aöa framleiðslu. Yndisþokki
fagiurrar konu á að gera
sápu vinsæla, ekki reynsla
aJmennings af gæðum sáp-
unnar.
Auglýsimg á að lokka fólk
til að kaupa hlut hvort sem
það þarf eða ekki og hvort
sem það vill eða ekki; hún á
að láta það halda að það
vanhagi um eitthyað sem það
vamhagar ekki um og lamga
í eitthvað sem það iðulega
getur ekki veitt sér, og
þannig gerir húm það óham-
ingjusamara en ástæða er til.
í auglýsingium má ljúga
hverju sem er, a.m.k. ef ekki
er logið freklega uppá eim-
hvern sérstakan. Þannig er
látið viðgangast að sölu-slag-
orð séu helber ósamn-
indi einsog t.d. „Þrif þrífur
afllt“ auk þess sem ekkert
vitrðist litið eftir hvort al-
mennar kynningarstaðhæf-
ingar séu á rökum reistar.
GjaJda t>er og varhiug við
þeirri sálfræði sem beitt er í
auglýsingum.
Auglýsing er látin verka
óbeint. Hún á að vera falleg og
sniðug en ekki frek. Frekjuna
vantair nú samt ekki. Húm
kemur fram í þrákelknislegri
endurtekningu sem 'knýr
menn til að taka eftir ein-
hverju sem þeir kæra sig
ekkert um aö taka eftir og
varðaæ ekkeæt um og láta þá
hugsunaæílítið velja vöru,
ákveða kaup eða taka
afstöðu sem þammig hefði
verið lymskulega smokrað
inní hug þeirra.
Auglýsingar eru iþví lævís
iheilaþvottur, og þeim mum
hættulegii sem hann er
mimrna áberandi. Maður-
inn tekiuæ ekki sjálfur
ákvörðun, hann er vélaðuæ
til þess.
HálfvitaJegasta atriðið i
öJlu þessu eru hatramar
styrjaldir um umbúðir, og
miklu fé til kostað. Þetta á
til að mynda við imi þvotta-
efni. Margar álítaa igóðar teg-
undir berjast um maækaðinn.
En kaupamdaniuim má veæa
sama, þvi aðeins útlitið er
mismunandi, imni'haldið svip-
að.
Þá erui auglýsingar not-
aðar tifl að styrkja vaid
þeirra yfir almennimgi sem
pemingunum ráða. Vanalega
er þá svo látið heita að það
fé sem fyrir auglýsingaæ er
greitt sé eims konaæ fjárhags-
hjálp látin í té fyrir góð-
menmsku sakir.
Útvarp, blöð og íþrótta-
hreyfingin meira að segja
hafa grófar tekjur af auglýs-
ingum, og flestiæ virðast líta
svo á sem þetta fé sé þeima
lífakkeæi.
En hvaðan koma penimg-
arnir sem greiddir eru fyrir
au glýsingarúm ?
Frá fðlkinú sem kaupir þá
vöru sem verið eæ að auglýsa.
Þetta er svosem emgin hókus-
pókus fjáraflaleið. Þetta eæ
beinlimis sérstök tegimd af
skattpámingu.
En fyrir þessa krókaleið í
gegnum skilvimdu auglýsing-
anna fá vissir menn það vald
að útdeila styrknum, í þessu
tíifplli ekki fjármálaráðu-
neytið sem jafnam er skársti
skattheimtuaðilinm. Hjá Iþeim
vilja svo fjölmiðlarnir hafa
þetta viðtojóðsJega fyrirbæri
sem kallast 'gúddviJl og næst
fyrir sJeikjur og smjaður og í
sumum tilfellum kremkir
verulega sjáifsákvörðunairétt
himma veigaminni fjölmiðla.
En hið frjálsa orð í landinu
er aðallega undir því komið
að himir veigaminni fjölmiðl-
ar fái að segja meiningu sína,
þessir sem engir stórkaJJar
ráða.
Ekkert fæst fyriæ ekkert
á þessum vettvamgi, og þess
vegna er þar ekkert til gott,
því gott er það eitt sem er
falt án endurgjaJds. 27.2.1973.