Lesbók Morgunblaðsins - 16.01.1977, Blaðsíða 2

„Sem óstöðvandi
leirskriða
flæðir hávaðinn
yfir þjóðina”
Hulda Valtýsdóttir ræðir við
RAGNAR H. RAGNAR skólastjóra og tónlistarmann á ísafirði
Ragnar H. Ragnar, skóla-
stjóri Tónlistarskólans á
tsafirði er löngu þjóðkunn-
ur maður fyrir margvfsleg
störf sín á tónlistarsviðinu.
Má nærri geta hvflfkur
akkur hann hefur með eld-
móði sfnum og f jölþættum
hæfileikum verið öllu
tónlistarlffi undanfarna
áratugi á tsafirði, enda
hefur þaðan komið margt
frábært tónlistarfólk.
En Ragnar hefur vfða
farið um ævina, var t.d.
lengi búsettur vestan hafs
við nám og störf og lét að
sér kveða á tónlistar-
sviðinu meðal Vestur-
íslendinga um skeið.
Þegar við fórum þess á
leit við hann að hann segði
svolftið frá ferli sfnum frá
fyrri tíð, var hann heldur
tregur til, sagðist lftt fyrir
það gefinn að rifja upp
liðinn tfma eða eins og
hann sagði orðrétt: Ég
horfi sí og æ fram á
veginn, sem væri hann
óráðið ævintýri en ekki
leiðarlok.
Ragnar á nú tvö ár í átt-
rætt, en þessi orð hans
lýsa manninum vel. Eftir
að hafa setið með honum
dagstund verður það deg-
inum ljósara að aldur
talinn í árum er vart annað
en ómerkir tölustafir, þvf
ekki verður annað séð en
þarna fari maður á bezta
æviskeiði.
Það var sfðsumars að við
knúðum dyra hjá þeim hjónum
Ragnar H. Ragnar og konu hans
Sigrfði Jónsdóttur við Smiðju-
götu 5 á Isafirði. Okkur var tekið
af mikilli gestrisni og boðið til
stofu.
Um leið og inn er komið, er
auðsætt, að hér er ekki aðeins
tónlist f hávegum höfð, þvf bækur
hylja veggi til lofts og það ekki
bækur af ómerkara taginu. Þarna
er að finna margan góðan grip og
sjaldséðan og mundu bóka-
safnarar vafalaust lfta hér margt
hýru auga.
En þessum bókum er hvergi
betur borgið en f höndum þeirra
hjóna. Það mun að minnsta kosti
ekki algengt að gamlar bækur,
sem illa eru farnar með blettótt
blöð eru settar f bað, mismunandi
blandað á vfsindalegan hátt allt
©
eftir þvf hvað við á fyrir hvern
blett — og sfðan bundnar inn á
ný. Slfk er alúðin við þennan
fslenzka menningararf.
En bækurnar áttu ekki að vera
umræðuefnið þótt þær séu sjálf-
sagt efni f margar greinar.
Hvar sleizt þú barnsskónum,
Ragnar, og hverjir voru þfnir
foreldrar?
Foreldrar minir voru Áslaug
Torfadóttir og Hjálmar Jónsson,
er bjuggu á Ujótsstöðum, Laxár-
dal í Suður-Þingeyjarþingi. Þar
var ég fæddur og uppalinn fram
undir tvftugt í stórum systkina-
hópi — vorum við sjö bræðurnir
og ein systir, er náðu fullorðins
aldri. Móðir mín var dóttir Torfa í
Ölafsdal og konu hans Guðlaugar
Zakaríasdóttur. Hann var skóla-
stjóri fyrsta búnaðarskóla
landsins, er starfaði f Ölafsdal frá
1880 til 1907. Aður en Torfi stofn-
aði skólann var hann árum saman
erlendis — í Skotlandi og
landnemi í Nebraska í Banda-
ríkjunum. Er hann var í Skot-
landi, fann hann upp „Torfa-
ljáina“ svonefndu, ljáblöð, er
voru negld á gömlu fslenzku ein-
járnungana, sem voru notaðir
fyrir „bakka". Með þessari
uppfinningu sinni er talið
að afköst sláttumanna hafi tvö
faldast um land allt á fám árum
og jafnframt hafi hún frelsað frá
gjöreyðingu þær skógarleifar er
eftir voru þá f landinu, þvf þá
lagðist niður „að gera til kola“.
(Sjá grein Þórarins Þórarins-
sonar í Ársriti Skógræktarfélags-
ins 1974; „Þjóðin lifði en skógur-
inn dó.“)
En verksmiðjan, er hann fól að
smfða blöðin, stal uppfinning-
unni.
Guðlaug móðuramma mín var
systurdóttir Ásgeirs á Þingeyrum,
mæt kona, en nokkuð ráðrfk.
Faðir minn var sonur Jóns Árna-
sonar og Þuríðar Helgadóttur,
bjuggu þau stórbúi í Svínadal í
Kelduhverfi, en ættuð voru þau
frá Skútustöðum í Mývatnssveit
og þangað fluttu þau einhvern
tíma skömmu áður en afi minn
dó. Var þá faðir minn enn barn að
aldri. Faðir minn og bræður hans
voru og eru ennþá nefndir Skútu-
staðabræður, en þeir voru sr.
Árni á Skútustöðum, Sigurður í
Yztafelli, Helgi á Grænavatni og
hálfbróðir Vilhjálmur í Máskoti.
Var faðir minn yngstur. Hann var
músikalskur og hafði mikið yndi
af tónlist og þegar hann var um
eða innan við tvítugt notaði hann
föðurarf sinntilaðfaratilReykja-
víkur að læra orgelleik hjá Jónasi
Helgasyni. Nokkru seinna fór
hann svo f búnaðarskólann f
Ölafsdal og útskrifaðist þaðan —
að mig minnir vorið 1890. Þá var
móðir mín þar, nýlega útskrifuð
úr Kvennaskólanum f Reykjavík
og að foreldra ráði heitbundin
Sæmundi Eyjólfssyni búfræðingi
og guðfræðikandidat, hinum
mætasta manni. Ennþá er mikið
sungið kvæði hans „Nú er glatt í
hverjum hól.“ Móðir mín og hann
voru nær ókunnug og um það
sagði frú Steinunn H. Bjarnason
skólasystir hennar, að hún hefði
beðið sig að fara með sér, er
Sæmundur kom um veturinn til
Reykjavikur og vildi finna hana,
því hún gat ekki hugsað sér að
vera ein með ókunnugum manni,
svo þar var ekki um neina ástar-
fundi að ræða. Þrátt fyrir þetta
felldu móðir mfn og faðir hugi
saman, en foreldrar móður
minnar þverneituðu að rifta
gerðum samningum við Sæmund
og var Guðlaug amma einkum
ákveðin í að meina þeim að
eigast; taldi hún að faðir minn
hefði heillað dóttur sfna með söng
sfnum og hljóðfæraslætti og
bannaði a.m.k. allan hljóðfæra-
leik á heimili sfnu í mörg ár eftir
að faðir minn fór úr skólanum. En
móðir mfn Jét ekki kúga sig og fór
að heiman með leynd haustið
1891 og daginn eftir að hún kom
norður gaf sr. Arni foreldra mína
saman í hjónaband. Sættir tókust
með tíð og tíma í þessu máli. Afi
minn og amma í Ölafsdal liðu
þungar sorgir, er fimm af börnum
þeirra létust úr berklum í blóma
aldurs sfns, hugur ömmu minnar
mildaðist og ástúðlegt varð með
okkur, öllum þessum ættingjum.
En á æskuheimili mínu var aldrei
á þetta ævintýri minnst, sem þó á
sfnum tíma flaug á vörum fólks í
mörgum útgáfum um land allt og
seinna á prent. Var áreiðanlega
ekki ætlazt til að við hefðum það
til fyrirmyndar. Það hljóta að
hafa verið mikil viðbrigði fyrir
móður mína að flytja úr Ölafs-
dal f Ljótsstaði, en hafi hún
iðrast þess, þá nefndi hún það
aldrei. Á gamals aldri var hún
spurð um þetta, þá svaraði
hún aðeins; „Ég get sagt mér
það helzt til hróss að hafa
verið fátækum manni góð eigin-
kona.“ Ég mat móður mfna
mikils, enda var hún mikilhæf
kona, og líklega er það vegna
þeirrar virðingar og ástar, er ég
bar til hennar, að ég hefi alla
daga verið heitur kvenréttinda-
maður, álitið konur á marga lund
vitrari og betri en karla og að þær
gegni mikilsverðara hlutverki, að
þær hafi verið og séu vanmetnar
og að við, karlmennirnir ættum
fremur að taka þær okkur til
fyrirmyndar en að þær api okkar
hégómaskap og heimskupör. Án
þeirra væri mannlífið óþolandi og
kalt, því að með fegurð sinni, yndi
og ástúð, fegra þær alla tilveruna
og slá ljóma á lífið.
Getur þú sagt mér, f stuttu
máli, eitthvað um æskuheimili
þitt og Laxárdal þeirra tfma?
Það er erfitt í stuttu máli, það
væri heilt bókarefni, en ég get
reynt. Á þeim árum er ég var að
alast upp, voru íbúar Laxárdals
nær hundrað, mikill menningar-
bragur á öllu, dalurinn í þjóð-
braut og margt þar af merku og
mætu fólki. Má nefna Benedikt
Jónsson á Auðnum og Unni dótt-
ur hans, er varð fræg af ljóðum
sfnum og sögum undir nafninu
Hulda, Áskel Snorrason tónskáld
og Lizzie söngkonuna fögra frá
Skotlandi, Magnús á Halldórs-
stöðum, sem átti og fluttí
tóvinnuvélar til landsins og fleiri.
Einna minnisstæðastur allra
Laxdælinga er mér þó Þórarinn
Jónsson á Halldórsstöðum, hann
minnti alla er sáu hann og þekktu
á lýsinguna af Skarphéðni Njáls-
syni.
Hann fékk snemma dálæti á
mér, ræddi við mig sem
fullorðinn mann, gerði mig heitan
Landvarnarmann, lánaði mér
ágætar bækur og að endingu
styrkti mig til Ameríkuferðar-
innar.
Getur þú lýst heimilisbragnum
á æskuheimili þfnu?
Ljótsstaðir voru ekki mikil jörð
og búið var ekki stórt f æsku
minni og fjárhagur okkar
þröngur. Þar við bættist mikill
gestagangur. Veit ég t.d. að einn
vetur á jólaföstunni voru þar um
60 næturgestir. Gestum var æfin-
lega veitt vel, hvernig sem hagur
okkar var og aldrei seldur greiði.
Heimilið var fjölmennt og
glaðvært, mikið leikið á hljóðfæri
og sungið af heimafólki og gest-
um. Bókakostur þess var ekki stór
að vöxtum en mikið lesið, því
bækur fengum við úr góðum
bókasöfnum, íslenzkar úr Lestrar-
félagi Reykdæla en útlendar —
einkum á dönsku úr Bókasafni
Þingeyinga á Húsavík. Við börnin
lærðum að lesa á bók um 5—6 ára
aldur og dönsku innan fermingar
og öll lærðum við að leika á orgel-
harmóníum. Af dönskum,
norskum og sænskum bókum
komumst við ekki aðeins f
snertingu við frumsamdar bækur,
heldur og einnig heims-
bókmenntirnar í þýðingum á
þeim málum. Vinnu- og kaupa-
konur, og kaupamenn og heimilis-
og farandkennarar voru margt