Lesbók Morgunblaðsins - 17.09.1978, Blaðsíða 2

ár
Vorið 1887 lagöist illa í marga. Menn
höföu erfiöar draumfarir, sem benda
þóttu til stærri nauöa. í útmánaöasveltu
uggir fólk um hag sinn, og svo var aö
þessu sinni.
Fyrri hluta aprílmánaöar unnu sjó-
menn að farbúnaöi eyfirzka hákarlaflot-
ans. Haustið áöur var Pólstjarnan sett
upp á Hjalteyri, og áhöfnin stóö nú
streitt viö aö búa hana á veiðar.
Skipverjum þótti sem þessi fríöi
farkostur væri hluti af þeim sjálfum, svo
fagurbúinn og sterkbyggöur. Pólstjarn-
an hafði fært Svarfdælum ærna björg
í bú, trúlega meiri miklu öllum öörum
fleytum fyrr og síöar. Minningarnar
hlýjuöu hákarlamönnum. Hversu oft
höföu þeir ekki siglt þöndum seglum í
blíöu leiöi vestan af Strandagrunni og
kveöiö viö raust:
Vermir sólin viöu brands,
vindur gólar stríöur,
þegar Póla á leiö til lands
laxabóliö skríður.
Jón Gunnlaugsson fór meö skipiö
eins og undanfarin ár, hafði þó haft
fastlega viö orö aö hætta. Það flaug
jafnvel fyrir, aö hann hygði á Ameríku-
ferö. Á útmánuðum ákvað hann þó aö
halda áfram skiþstjórn, aö minnsta
kosti fyrrgreint vor, hvaö sem síðar yröi.
Áhöfn — auk Jóns — skipuð'u ellefu
en eftirtaldir menn veösettu vorhlut sinn
af Pólstjörnunni 1887: Gísli Siguröson
í Sandgeröi og Jóhannes Jónsson frá
Tungufelli. Má því ætla, aö þeir hafi fyllt
flokkinn. Þótt ekki sé þaö óyggjandi.
Það er í frásögnum, að þess hafi
oröið vart haustið áöur, aö segl
Pólstjörnunnar væru tekin aö feyjast.
Þó skyldu þau notuö í fyrsta túr. Því aö
seglasaumurinn dróst á langinn, en
næst átti aö sigla undir nýjum seglum.
Hákarlaskipin héldu legu á bak
páskum, þau fyrstu hinn 12. apríl og
og mjög er stuðzt við telur, að skipin
haíi haldið sig á Skagagrunni, en
Árni Antonsson, sem hér hefur og selt
í sumblið, nefnir Strandagrunn og
hefur trúlega eftir föður sínum,
Antoni Árnasyni.
Þeir höföu legiö einn eöa tvo
sólarhringa og aflaö um tuttugu tunnur
lifrar, þegar tók aö bræla. Aöfaranótt
sumardagsins fyrsta (21. aþríl) geröi illt
sjólag, þar sem undirsjór var noröaust-
lægur, en vindur framanstæöur og
torveldaöist vinna á dekki sökum
í mökkvann, eftir aö skipverjar höföu
baksaö við aö koma upp rifuöu segli og
klýfi. Ætlaöi skipstjórinn aö ná djúpt
fyrir Skaga, en svo var hann framan-
stæöur, að líklegt mátti telja, aö skipiö
næöi inn á Haganesvík. Þeir höföu
þeytingsbyr, en hríðin aö kalla glóru-
laus, þó svifaöi frá stöku sinnum. Sjór
gat þó ekki kallast ýkja kvikuvondur, en
varla stætt á þilfari vegna ísingar, og
frostgrimmdin meö ólíkindum.
Norövestur af Skaga rifnuöu forsegl
Pólstjörnunnar — klýfur og jagar — og
skipti þá sköpum um feröalok, þar eö
ekki reyndist hægt aö sigla beitivind, og
fráleitt aö gera aö seglum sökum
veöurofsa og frosthörku. Þegar forsegl-
iö rifnaöi, lét skipstjórinn slá undan,
lensa, siglt var laust viö Skallarif inn á
Húnaflóa.
Mun Jóni hafa veriö í hug aö ná
landvari viö Skagaströnd.
Þar eö náttmyrkur fór að, hætti
skipstjórinn við að láta horfa til lands.
Reyndi hann fyrst aö hálsa upp í
vindinn, en gekk illa. Um morguninn
varö aö ráöi aö leggja Pólstjörnuna til
í Flóann. Var henni lagt vestur og fram.
Snorri Sigfússon ritaöi upp svofellda
frásögn Baldvins Baldvinssonar:... Var
ástandið allt hiö versta, og hef ég ekki
lifaö annaö eins: Sjóarnir gengu yfir
skipiö og byljirnir hentu því til, en
einhvern veginn komst Póla alltaf á
Valdemar Jónsson
(lísii Sigurðsson
Guðjón Jóhannsson
Jóhann (iunnlaugsson
skipstjóri
Jón M. Gunnlaugsson
skipstjóri
(iuðlaugur Bergsson
menn, „garparnir á henni Pólu“, sem
þeir nefndust einu nafni. Þeir hétu:
Júlíus Kr. Jónasson frá Fagraskógi,
stýrimaöur, Valdimar Jónsson frá
Jarðbrú, Siguröur Jóhannsson frá
Ingvörum. Guöjón Jóhannsson, síöar
bóndi á Sauðanesi. Ferdinand Halldórs-
son frá Tungufelli, Jón Sigtryggur
Jónsson, seinna í Skriöu á Upsaströnd,
Anton Árnason, Hamri, Baldvin
Baldvinsson á Brimnesi og Guölaugur
Bergsson. Um tvo er ekki vitað til víss,
sigldur auöur sjór vestur með landi.
Misvindi var mikiö og gekk mjög
treglega aö komast á miö. Pólstjarnan
hóf veiðar heldur vestarlega og djúpt út
af Húnaflóa, á Skaaagrunni. Á sömu
slóðum gat fleiri skip, svo sem Storm,
skipstjóri á honum var Jóhann bróöir
Jóns á Pólstjörnunni; vildi hann jafnan
sitja aö fiski sem næst bróöur sínum,
því aö þar vissi hann aflavon.
Snorri Sigfússon írv. námsstjóri,
sem ritað hefur þátt um Pólstjörnuna
ísingar og frosthörku: sýnilega upp-
gangsveöur í aösigi. Um hádegi skall
hann saman. Mátti ótrúlegt kalla, aö
skipverjum á Pólstjörnunni skyldi takst
aö ná inn stjóranum, svo erfið reyndist
öll aöstaöa, veðurofsi geysilegur, „og
fannburöur slíkur, að varla sá stafna á
rnilli". Þeir bræöur, Jón og Jóhann
leystu samtímis, einnig Njáll frá Siglu-
firöi og Mínerva, sem frændi þeirra
bræöra, Jón M. Magnússon, fór meö.
Pólstjarnan lagöi snemma af staö út
kjölinn aftur. Alllengi var látiö horfa í
vestur. En vitanlega var þetta engin
sigling, heldur mátti segja, aö skipiö
hrekti undan þessu ofviöri og sjó inn
Húnaflóann. Spurningin var sú, hve
vestarlega viö værum. Ekki leyföi
skipstjórinn, aö á þilfari væru fleiri en
tveir menn, og annar þeirra viö
stýriö...“
Svo geröist það þessa örlaganótt, aö
Jón skipstjóri skrapp andartak undir
þiljur; mun þá hafa látiö eftir úr sitt —
©