Lesbók Morgunblaðsins - 22.09.1979, Blaðsíða 5

Á Húsavík var ungur maður
Þórhallur Sigtryggsson, síðar
kaupfélagsstjóri. Hann hafði trú á
mér og sagði: „Helga á að syngja".
Svo leið tíminn. Ég fór að
Hrafnagili í Eyjafirði og réði mig
þar, til að vinna og læra að syngja
hjá Valgerði Briem (sjá þátt um
frú Valgerði á öðrum stað í
bláðinu). Ég átti að taka tíma og
læra undir Kvennaskólann hjá
Þorsteini Briem,. þar var einnig
Pálmi Hannesson við nám og
tókum við tíma saman.
Pálmi var náskyldur séra Þor-
steini. Faðir Pálma og móðir
Þorsteins voru systkini.
Við vorum svo miklir galgopar
stelpurnar, tókum ekkert tillit-'til
þess arna, við vorum í áflogum
eins og unglingar eru. Þarna var
dóttir Bjarna frá Vogi, Sigríður.
Það var góð stúlka og við vorum *
voðalega samrýndar og Pálmi var
alltaf stríðinn og við þurftum að
ná okkur niðri á honum. Hann
tuskaðist við okkur. Þá þurftum
við að ná okkur niðri á einhvern
hátt. Svo einu sinni þá var nú
Pálmi á sunnudag að fara niður á
Akureyri til fósturföður síns eða
stjúpa í heimsókn í gróðrastwðina
á Akureyri. Við gáfum kaffi til
skiptis, Sigga og ég, svo vinnukon-
urnar gætu sofið á sunnudögum.
Ég segi: Nú parf ég að ná mér
niðri á Pálma. Ég veit hvað ég geri
í fyrramálið. Pálmi var alltaf
sofandi þegar hann drakk kaffið á
morgnana. Ég setti þessi ósköp af
natroni í kaffið því ég vissi að
honum yrði bumbult af natróninu
og svo segi ég: „Elsku Pálmi minn,
flýttu þér nú bara að drekka þetta,
þú ert að verða of seinn. Ég er
kominn með sykur og mjólk, flýttu
þér nú bara að drekka þetta.“
Svona áttum við til að glettast,
unglingarnir.
Pálmi fór í Gagnfræðaskóla og
tók próf upp í hann um vorið. En
það varð lítið úr námi hjá mér.
Frú Valgerður var vanfær og átti
barn um vorið. En mína fyrstu
söngtíma fékk ég hjá Valgerði
Briem, elskunni, þótt minna yrði
úr en við báðar vildum.
Síðar fór ég svo til Reykjavíkur
og þá fór ég í söngtíma til
Herdísar Matthíasdóttur Joch-
umssonar, skálds. Ég var líka einn
vetur við músíknám hjá Páli
ísólfssyni. Svo fór hann í sigling-
ar. Hjá Herdísi var ég tvo vetrar-
parta.
Haustið sem spanska veikin
gekk fór ég heim til Húsavíkur í
kirkjunni þar kom merkilegt atvik
fyrir mig. Þannig var að ég fékk
að æfa mig í kirkjunni. Bæði var
að hljóðfærið var betra þar en það
sem við höfðum heima. Svo var
þar friður og ró. Ég fékk lánaða
lyklana og fór þangað og æfði mig
þegar þannig stóð á. Aldrei var ég
hrædd þó fyrir kæmi að lík stæði
uppi í kirkjunni.
Þá var það einu sinni þegar ég
var að syngja og æfa lag eftir
Heise „Arme Hjerte er du træt“
þá heyri ég að það er tekið undir
við mig í laginu og mér fannst það
vera Herdís Matthíasdóttir. Ég
varð ekki hrædd og hugsaði að
þetta væri vitleysa í mér. Svo
byrjaði ég aftur á laginu og þá er
aftur tekið undir við mig. Þá var
ég hrædd. Ég lokaði orgelinu og
flýtti mér í dauðans ofboði heim.
Mamma spurði mig hversvegna ég
væri komin strax aftur. Ég sagði
henni frá þessu. Um kvöldið kom
svo fréttin um að Herdís hafi
látist þennan dag úr spönsku
veikinni.
Niðurlag síðar.
©
Valgeróur Briem
Óhætt er að taka undir orð séra
Friðriks Friörikssonar, hins nafnkunna
æskulýðsleiðtoga, er hann ritar grein í
afmælisrit KFUK á 50 ára afmæli þess
félagsskapar 1949. Þar segir hann:
„Þess vildi ég óska, aö ég gæti skrifað
glæsilega grein um frú Valgerði Briem."
Síðan rekur hann starf hennar í þágu
félagsins en víkur svo að starfi hennar
að söngmálum. Þaö er einmitt þeirra
vegna sem fáar línur fylgja mynd
hennar. Er það vegna samtals viö Helgu
Bjarnadóttur söngkonu, er naut tilsagn-
ar Valgeröar, þá er hún dvaldist að
Hrafnagili.
Séra Friörik heldur áfram í grein
sinni: „Hún efldi mjög að góöum söng í
félaginu (KFUK), stofnaöi ágætan
kvennakór, sem bæði prýddi hátíðhöld,
einnig félagsins, og hélt stundum sam-
söngva til ágóöa fyrir félagiö. Vann sá
kór sér mikla hylli og var liöur í viöreisn
og blómgun félagsins."
Þeim er til þekktu kom eigi á óvart
þótt frú Valgeröi Briem kippti í kyn um
tónlistaráhuga og störf áð viögangi
sönglistar. Hún átti ættir aö rekja til
þjóökunnra tónlistarmanna. Komin af
Pétri Guðjohnsen er kunnur var fyrir
störf að söngmálum kirkjunnar og
skólasöng, ásamt útgáfu söngvahefta
og kóralbókar. Einnig frumsamdi hann
og þýddi bækur um ísl. sálmasöng og
kirkjuhijómleik, sbr. Saga íslendinga 8.
bindi. Þá má rökstyöja, að Knudsens-
kyn er aö henni stóö til hinnar handar
(kona Péturs Guðjohnsen Guðrún var
móðursystir Sveinbjarnar Sveinbjörns-
sonar tónskálds). Er rík sönghneigð í
því Knudsensfólki. Því til staðfestu má
nefna frændur er bera sama ættarnafn
og komnir eru af sama ættarmeiði en
búsettir eru í Danmörku. Þá ber aö
nefna séra Hjalta Þorsteinsson, prófast
í Vatnsfiröi, en af honum er móðurætt
íslenskra Knudsena komin. Var hann
kunnur fyrir söng sinn, hljóöfæraleik og
myndgerö, listmálun og útskurð. Þá
voru dætur hans hannyrðaliljur.
Þjóöminjasafniö íslenska geymir
marga gripi þeirra ættmenna, er prýöa
meö list sinni veggi og salarkynni
safnsins. Má víkja aö því síöar til
glöggvunar á þætti þeirra ættmenna.
Vottorð er fjölskylda frú Valgerðar
geymir frá Kaupmannahafnardvöl
hennar árin 1905—08, sýnir að hún
hefir staöist inntökupróf í konunglega
danska tónlistarskólann með mikilli
prýði. Kom í Ijós viö inntökupróf að hin
unga íslenska prestsdóttir, fröken Hall-
dórsson, eins og hún er þá skráð dóttir
séra Lárusar Halldórssonar Fríkirkju-
prests og systir þeirra Guörúnar og
Péturs, er kunn voru: systkinin í Ási og
Hofi, þarf eigi að rýna í nótur eöa
bækur til þess aö söngur hennar og
hljóöfærasláttur hljómi í eyrum danskra
konunglegra prófdómara. Valgerður
lokaði nótnabókum, kunni öll prófverk-
efnin utanað. Svo eindregin var tónlist-
argáfa hennar og óskeikul aö áheyrend-
um, göfugum og margfróöum prófess-
orum, kom strax saman um aö hún hlyti
ókeypis skólavist í viröulegum húsa-
kynnum aldagamallar stofnunar.
Valgeröur dvelst síöan viö nám í Höfn
og tekur miklum framförum í list sinni.
Þegar konungsför er ákveðin 1907 er
hún beöin aö koma fram viö hátíðahöld
heima á Fróni er fagnar ungum konungi
og frjálsari sarnskiptum „ríkjanna
tveggja".
Var fyrirhugaö aö hin unga söngkona
fylgdi konungi á skipi hans er stefndi í
noröurhöf, heim til ættbyggðar hennar
og fjölskyldu. Af því varö þó eigi. í staö
þess varö hún aö leita sér lækninga.
Haföi veikst af berklum og dvaldist á
heilsuhæli. Þar kom þó, aö hún náöi
heilsubót og hvarf heim.
Valgeröur var gefin Þorsteini Briem,
er síöar varö þjóökunnur af störfum
sínum. Lengi prestur og prófastur,
seinna þingmaöur og ráðherra. Náöu
þau aö tilkynna trúlofun sína viö bana-
beð fööur Valgeröar og staöfesta heit
sín um samfylgd á ævibraut.
Séra Þorsteinn settist síöar aö meö
ungri brúöi sinni aö Hrafnagili, Eyjafiröi
áriö 1911. Kristín Thoroddsen, frænka
hennar var búsett á Akureyri um þær
mundir, kona Steingríms Matthíassonar
læknis. Þangaö kom Emil Thoroddsen
bróöir hennar. Var hann þá tíöur gestur
á Hrafnagili hjá þeim hjónum, Valgeröi
frænku sinni og séra Þorsteini. Er þaö
enn í minnum haft þá er þau frænd-
systkin settust viö hljóöfæri í stofu
þeirra prestshjónanna á Hrafnagili og
tónar ómuöu frá söng frú Valgerðar og
samspili þeirra um fagra byggö Eyja-
fjaröar. Mun Emil einnig hafa notið
tilsagnar frænku sinnar, er flutti meö
sér þekkingu og tækni frá námi sínu í
Kaupmannahöfn. Undu þau einnig
marga stund á æskuheimili Emils í
Reykjavík og léku þá fjórhent á slag-
hörpu.
Þau systkin, börn séra Lárusar og frú
Kirstínar Pétursdóttur Guðjohnsen hafa
öll lagt hönd á plóg íslenskra lista.
Valgeröur meö söng sínum og hljóð-
færaleik, kórstjórn og félagsstarfi. Hún
stofnaöi kvennakórinn Gígjuna er lengi
starfaöi í Reykjavík og Steindór Björns-
son frá Gröf hefir rituö um, aö tilmælum
Sigurlaugar Erlendsdóttur á Torfastöö-
um í Biskupstungum. Þá stundaöi hún
kennslu viö Kvennaskólann í Reykjavík.
Þá var viöbrugöiö söng ungmenna í
Eyjafiröi um þær mundir er hún dvaldist
þar. Bræöur hennar Halldór, sem dó úr
tæringu liöl. tvítugur, og Pétur, organ-
isti Fríkirkjunnar, störfuöu einnig aö
tónlistarmálum. Halldór gaf út söng-
lagasafn. Hiö sama geröi Pétur, sem
einnig var hinn fyrsti, og lengi vel eini
nótnasetjari hérlendis. Guörún systir
þeirra var kunnur rithöfundur, bæjar-
fulltrúi og alþingismaöur. Valgerður var
þeim er til þekktu harmdauöi er hún féll
frá í blóma lífsins, frá ungum efnisbörn-
um og ástríkum eiginmanni.
Ljúkum þá máli þessu meö tilvitnum í
grein séra Friöriks er fyrr var minnst:
„Mér veröur hlýtt um hjartaræturnar, er
ég lít yfir starf KFUK og hennar á þeim
árum. Hún var glæsileg og lýsti meö
vorbjarma." í fundarsal K.F.U.K. er
stórt málverk af frú Valgeröi, málaö af
Halldóri Péturssyni.
Þaö var fyrir tilmæli Valgeröar Briem,
aö frænka hennar Emilía Guöjohnsen
tók aö sér uppeldi barnanna ungra og
aö veita heimilinu forstööu. Síöar gekk
séra Þorsteinn aö eiga Emilíu og gekk
hún börnunum í móöurstaö.
Kært haföi jafnan veriö meö þeim
frænkunum, þótt fjöll og dalir skildu
byggöir þeirra. Svo samrýmdar voru
þær í tónlist og söngvum aö þaö bar oft
viö aö þær ræddust viö í síma og léku
hvor fyrir aöra lög er þeim bárust ný og
kunnu eftir eina hlustun. Stóöu þær
meö þeim hætti í stööugu söngva- og
vináttusambandi.
Lög þau er móöir Valgeröar, Kirstin
Pétursdóttir Guöjohnsen haföi samiö,
lifa enn í minningu fjölskyldunnar og
fólks á Austurlandi einnig. Er mælt aö
vöggulag eitt er hún samdi að Valþjófs-
staö, sé enn raulaö og sungiö þá er
börnum er vaggaö í væröarblund.
Viö útför Valgeröar Briem gerðu
frændur hennar og vinir för aö prest-
setrinu Kirkjuhvoli á Akranesi. Meöal
þeirra voru bræöurnir Jón og Pétur
Halldórssynir, systrasynir viö frú Val-
geröi, — og K.F.U.M.-kórinn. Bróöir
Valgeröar, Pétur Lárusson annaöist
undirleik, er þeir sungu: Sjá þann hinn
mikla flokk sem fjöll.
P.P.