Lesbók Morgunblaðsins - 29.03.1980, Blaðsíða 20

Gísli Þór Gunnarsson tók saman
Umbrotaár í lífi
Steinbecks
Ameríski nóbels-
verölaunahafinn í bók-
menntum John Steinbeck
komst á hátind frægðar
sinnar með bókinni „Þrúg-
ur reiðinnar.“ Þessi grein
sem hér fer á eftir lýsir þeirri
röskun sem frægðin hafði á
einkalíf hans og aðdrag-
anda að skilnaði hans og
Carol Henning. Einnig er
tekiö fyrir stutt en storma-
samt hjónaband hans og
Gwendolyn Conger.
Eymd og volæöi farandverkafólks-
ins rann honum lil rifja eins og sjá má
af bréfi sem hann skrifaöi 1938.
„Ég verö aö fara til aö sjá meö mínum
eigin augum hvernig ástandiö er nú í
dölunum inn í landinu. Þar eru um það bil
fimm þúsund fjölskyldur aö svelta til
bana. Ríkisstjórnin reynir að sjá fólkinu
fyrir fæöu og læknisþjónustu en aögeröir
hennar koma aö litlum notum á meöan
fasistískir hópar stórbænda, banka-
stjórnenda og opinberra aöila skemma
fyrir, meö því aö standa í veginum fyrir
auknum fjárframlögum hins opinbera.
í einu tjaldi á þessum slóöum eru
tuttugu í sóttkví vegna bólusóttar og eftir
viku munu tvær konur fæða börn si'n í
þessu tjaldi.
Þessi óhugnaöur greip mig sterkum
tökum allt frá upphafi og ég verö aö fara
þangað og sjá hvort ég get ekki hjálpaö
til við aö koma þessum moröingjum fyrir
kattarnef. Veistu hvaö þeir eru hræddast-
ir viö? Þeir halda aö ef fólkinu væri leyft
aö búa í búðum viö almenniiegar heil-
brigðisaðstæöur, myndi þaö stofna meö
sér samtök, og það er stórum landeig-
endum og félagssamtökum bænda mikill
þyrnir í augum. Fylkisstjórnin og bæjar-
félög láta ekkert af hendi rakna til
fólksins því það telst til utangarðsmanna.
En uppskeran myndi hvergi komast í hús
í þessu fylki án hjálpar utangarösmann-
anna. Þetta gerir mig trítilóöan. Ekki
minnast á mín orö viö nokkurn mann, því
þegar ég hef lokið verki niínu, munu hin
hræðilegu búnaöarfélög sækjast eftir
höfuðleöri rnínu."
Landflótta bændur
lepja dauöann úr skel
Steinbeck fékk gott tækifæri til aö
viöa aö sér efni í „Þrúgur reiöinnar"
þegar hann var fenginn til að skrifa
greinaflokk um farandverkamennina
fyrir tímaritiö „Life“. Hann feröaöist til
Kaliforniu með bændum frá Okla-
homa sem höfðu neyöst til að yfirgefa
heimili sín vegna uppskerubrests.
Bændur þessir og fjölskyldur þeirra
voru yfirleitt kallaðir Oklarar og þótti
vanviröing aö uppnefninu.
í„Þrúgum reiöinnar“ brá Steinbeck
upp lifandi mynd af baráttu einnar
fjölskyldu fyrir lífinu. Lesandinn kynn-
ist persónunum svo vel aö honum fer
óhjákvæmilega aö þykja vænt um
þær. Sá sem les bókina kemst ekki
hjá því aö fyllast réttlátri reiöi í garð
hins óréttláta þjóðskipulags sem leyfir
stórbændum að sitja á nær ónytjuð■■
um jöröum sínum á meöan vinnuglaö-
ir, landflótta bændur lepja dauöann úr
skel í næsta nágrenni.
Ekki batnaöi ástandiö hjá flótta-
fólkinu frá miöríkjunum þegar vorrign-
ingarnar hófust ! Kaliforniu. Eftirfar-
andi tilvitnun úr bréfi Steinbecks er til
marks um þaö. Bréfiö var skrifað í
marsmánuöi 1938, þegar hann var
byijaður á greinaflokknum fyrir „Life“.
„Mér þykir það leitt en ég get ekki
tekið peninga fyrir skrif mín um þetta
fólk. Þjáhingin er of mikil til að réttlætan-
legt sé aö græöa á henni. Ég vona aö þér
finnist þetta ekki of fjarstæðukennt. Þú
myndir skilja hvaö ég á viö ef þú hefðir
tekið þér ferö á hendur um svæöin, þar
sem vatniö”streymir inn í tjöldin og börnin
kúra sig í beddunum, hungruð og köld.
Stjórnvöld hreyfa hvorki legg né lið
Nokkru áður en hildarleikur heimsstyrjaldarinnar
síðari hófst í Evrópu, ríkti upplausnarástand á mörgum
sviðum bandarísks þjóðlífs.
Uppskerubrestur í miðríkjunum hrakti margan dug-
andi bóndann á vergang og þúsundir smábænda voru
neyddir til að selja jarðir sínar og flytja búferlum til
Kaliforniu þar sem auglýst hafði verið eftir fólki til
uppskerustarfa. Að lokum varð svo mikið offramboð á
vinnuafli í Kaliforniu að stórbændur þar, gátu lækkað
kaupið niður úr öllu valdi.
Örlög þessa fólks varð efniviður Steinbecks í
frægustu bók sína „Þrúgur reiðinnar“.
vegna þess aö „vandinn er of mikill til aö
hægt sé aö gera nokkuö viö honum."
Við kynntumst ungum dreng sem hafði
veriö fangelsaöur fyrir stuld. Hann stal
tveim gömlum rafmagnsofnum vegna
þess aö móöir hans var aö frjósa í hel. Ef
hann verður dæmdur til langrar fangels-
isvistar þá skal saksóknari ekki fá friö í
sálu sinni, þaö sem hann á eftir ólifaö. Viö
munum sjá til þess.“
Bókin vakti bæði
ást og hatur
Þegar Steinbeck hafði lokið greina-
flokknum fyrir „Life“ um farandverka-
mennina, hófst hann handa viö annaö
erfiðara verk, það aö semja skáldverk
byggt á kynnum sínum af Oklurunum.
Allt sumariö 1938 og langt fram á
haust sat Steinbeck viö skriftir og
hámarksafköst hans voru ca. 6
blaösíður á dag. Hann ofkeyröi sig
bæði líkamlega og andlega á vinnu,
en þegar „Þrúgur reiöinnar“ kom út
1939, sá hann laun erfiöis síns. Bókin
seldist í gríöarlegum upplögum og
Steinbeck hlaut nokkurnveginn jafnan
skammt af ást og hatri fyrir sköpunar-
verk sitt.
Einn var sá hópur manna sem var
einna hatursfyllstur ígarö Steinbecks,
en þaö voru auöugir landeigendur í
Kaliforniu. Þeir reyndu aö gera honum
lífiö leitt meö smásálarlegum árásum
eins og sjá má af bréfum Steinbecks
frá þessum tíma.
Stóð til að setja
nauðgun á svið
„Landeigendumir og bankamennirnir
gera allt til að sverta mig hér um slóðir.
Þeir reyna aö niðurlægja mig meö
illkvittnislegum gróusögum. Þaö seinasta
sem þeir geröu var aö koma á orörómi
um aö Oklararnir hötuöu mig fyrir aö hafa
búiö til upplognar sögur um þá og aö þeir
heföu hótað aö drepa mig. Blöðin birtu
aö sjálfsögöu fréttir um þetta. Tom
Collins segir aö Oklararnir hafi gengið af
göflunum þegar þeir lásu þetta um sjálfa
sig. Þá langaði helst til aö ráöast á næsta
landeiganda og kýla hann niður.
Öll þessi helvítis vitleysa gerir mig
skíthræddan. Einhverskonar móöursýki
hefur gripiö um sig meöal fólks vegna
bókarinnar og ég veit ekkert hvar þetta
endar."
Mörgum árum seinna skrifaöi hann
vini sínum Chase Horton:
„Mig langar aö segja þér sögu. Þegar
„Þrúgur reiöinnar" kom út, uröu margir
öskuillir út í mig. Lögreglustjórinn í Santa
Clara var vinur minn og hann sagöi viö
mig þaö sem hér fer á eftir — „Ekki fara
einn þíns liðs inn í nokkuö hótelherbergi.
Haltu dagbók um hverja einustu mínútu
dagsins og þegar þú ert ekki á búgarðin-
um, skaltu feröast í fylgd meö öörum, en
umfram allt ekki dvelja einn þíns liös í
hótelherbergi. „Af hverju?" spuröi ég.
Hann svaraöi, „Kannski er ég að blanda
mér í mál sem mér kemur ekki við en
strákarnir ætla aö setja á sviö nauögun til
aö klekkja á þér. Þú ferö einsamall inn í
hótelherbergi og kvenmaöur kemur inn,
rífur af sér fötin, klórar sig í andliti og
öskrar."
Kvennamál Steinbecks
Álit Steinbecks á kvenfólki var all
sérkennilegt eins og sjá má á tilvitnun
í bréf sem hann skrifaöi góövini sínum
Bo Beskow 1948.
„Mér finnst aö karlar og konur ættu
ekki aö eiga nein samskipti annarsstaöar
en í rúminu. Þaö er eini staöurinn þar
sem hatrið á hinu gagnstæöa kyni er ekki
eins augljóst. Þaö þekkist ekki meöal
margra dýra, allt frá hestum til hunda að
kvendýrið og karldýriö eigi nokkur mök
saman nema þá um fengitímann. Líf-
fræöilega er þetta mjög skynsamlegt
vegna þess að stríöið milli kynjanna er
stööugt og grimmdarlegt. Annar aðilinn