Lesbók Morgunblaðsins - 07.06.1980, Blaðsíða 10

Það gat ekki endað
nema á einn veg ...
Einn af fremstu Helleyrsskipstjórun-
um um 10 ára skeiö var Jón Oddsson.
Mörgum íslendingi sveið meöferöin á
Jóni í síðara stríöinu, 1939—45, o'g í
sögu Jóns í Vesturvíking, sem skráö er
af Guðm. G. Hagalín, er því haldið
frqm, aö hann hafi verið ranglega
látinn gjalda stjórnmálaskoðana sinna.
Ekki ætla ég aö neita því aö harkalega
var meö Jón farið og ili voru örlög svo
ágæts manns, en aö mínum dómi var
um sjálfsskaparvíti aö ræða. Þaö gat
ekki endað nema á einn veg fyrir Jóni,
eftir aö stríöiö var skolliö á, eins og
hann talaöi um forystumenn Breta en
lofaði Hitler og allt hans hyski á hvert
reipi.
Ég heyröi þennan landa minn halda
ákafar nazistapredikanir í útgerðar-
mannaklúbbnum, lofa Þýzkaland en
hallmæla Bretum, og Churchill kallaöi
hann stríösspekúlant (Warmonger).
Olav Henriksen sagöist oft hafa fariö
Þættir
úr ævi
Geirs
Zoega
Fjóröi og
síöasti hluti
Asgeir Jakobsson
skráði.
Geir Zoéga. Myndin var tekin nú í vor.
arfirði en mér var sett þaö skilyrði, aö
ég mætti alls ekki ráöa skipstjóra frá
öörum, einungis stýrimenn. Allir okkar
beztu skipstjórar, eins og Nikulás
Jónsson, Alexander Jóhannesson og
Jónas Jónasson, voru stýrimenn þegar
ég réöi þá. Þetta voru miklir öndveg-
ismenn. Ég réöi einnig Tryggva Ófeigs-
son, mesta aflamanninn, enda á
stærsta togaranum. Hann var stýri-
maður á Walpole, þegar ég réöi hann.
Ensku assúransarnir
Ég haföi fengiö umboö fyrir Hull-
assurancinn 1934 (vátryggingafélag
togaraeigenda í Hull) og því umboði og
starfi fylgdi þaö, aö annast nálega alla
fyrirgreiðslu viö Hull-togarana hérlend-
is.
Geir faðir minn haföi haft samskon-
ar umboö fyrir vátryggingafélag tog-
araeigenda í Grimsby, Fleetwood og
Aberdeen. Þegar hann tók aö bila aö
kröftum, seldi skipin (sjö til Edinborg-
ar) og dró saman seglin á öllum
sviðum, þá lánaöi hann frænda sínum
„VIÐ HOLDUM ÞA
ÁFRAM STRÍÐINU"
heim tii Jóns þeirra erinda aö fá hann
til aö tala gætilegar. Owen Hellyer mun
einnig hafa rætt þetta viö Jón, því
Owen var vel til Jóns. Afturámóti haföi
kastast í kekki með Orlando og Jóni,
aö hann segir í sögu sinni. Jón var
skráöur félagi í British Union, þýzk-
sinnuöum félagsskap. Meðlimir í Brit-
ish Union voru illa séöir eftir aö
styrjöldin brauzt út og margir fangels-
aöir. Útlendingur, sem talaöi eins og
Jón geröi á almannafæri og aö auki
meðlimur í áöurnefndum félagsskap,
hlaut aö stofna sér í voöa. Þetta var í
rauninni óskiljanlegt meö mann eins
og Jón, sem var raunsær útgerðar-
maöur og skipstjóri og hafði ekkert
gefiö sig aö pólitík. En hann beit þetta
svona fast í sig, aö Bretar ættu sök á
stríöinu og Þjóðverjar væru friöarsinn-
aöir, og gat ekki stillt sig um aö halda
þeim skoöunum á lofti.
Hellyersbræöur höföu ráöiö Jón
Oddsson frá Grimsby. Jón var þar
búsettur, en vildi ekki gerast skipstjóri
frá Hull, nema eiga heima þar í
grenndinni. Þá keypti Hellyer hús
handa honum í Hessle. Það sama
geröu þeir fyrir Olav Henriksen, sem
þeir fengu einnig frá Grimsby. Sinn
fyrsta togara fékk Jón hjá þeim
Hellyersbræörum. Jón var farinn frá
Hellyersbræörum fyrir einum 5—6
árum þegar styrjöldin skall á og átti
orðið eina þrjá togara og keypti þann
fjórða í stríðsbyrjun. Þeir voru alir
teknir af honum eins og öðrum til
stríðsþarfa. Það voru teknir allir togar-
ar yfir 140 fet og margir smærri. Ég
segi ekki, aö hann heföi sloppiö, þó
hann heföi siglt meö gát, af því aö
hann var félagi í nefndum félagsskap,
en þaö reyndi ekkert á þaö. Hann haföi
svo hátt um þýzkalandsvináttu sína, aö
hans beiö ekkert annaö en fangelsiö.
Saga Jóns Oddssonar er mikil örlag-
asaga. í henni skiptust á skin og skúrir.
Ég man vel þá daga, þegar stríöiö
var aö skella á. Mikil var gleöi
almennings, þegar Chamberlain kom
frá Múnchen með samninginn fræga,
sem lofaði friöi „um okkar daga“.
Síöan komu vonbrigöin, því blekið var
naumast þornaö, þegar Hitler sveik
þennan samning og styrjöld var óhjá-
kvæmileg.
Synir Hellyersbræöra fóru allir sex í
stríöiö, en þeir áttu þrjá syni hvor
bræðranna. Einn sonur Orlandos féll á
vígvelli og einn sona Owens var
skotinn niöur yfir London en bjargaöist
í fallhlíf slasaöur.
Þá hætti Hellyer...
Hellyer haföi 10 ára samning um
rekstur í Hafnarfirði en hætti eftir 6 ár.
Upphaflega haföi veriö samið um fast
útsvar eöa gjald af hverjum togara
sem rekinn væri frá Hafnarfiröi. Eftir
nokkurn tíma vildi bæjarstjórnin
hækka gjaldið þannig aö Hellyer
greiddi sama útsvar og þeir aðrir
togarar sem geröir voru út frá Hafnar-
firði. Hellyersbræöur sögöust aðeins
vera á vertíð og ekki sanngjarnt aö
þeir greidþu sama gjald og togarar
sem væru allt árið. Bæjarstjórnin kvað
þeim velkomiö aö vera allt áriö og þaö
þáöi þá Hellyers og samdi um aö
greiða af sínum togurum meöaltal
þeirrar útsvarsupphæöar, sem aörir
togarar greiddu. Þetta gekk síöan
árekstralaust þar til 1929 aö bæjar-
stjórnin kom enn og sagöist nú hafa
gleymt aö taka fiskverkunarstöðina
meö í dæmiö. Hellyers ætti aö borga
af henni líka. Þá sagöi Hellyer stopp,
enda gerðist þaö um líkt leyti að mesti
aflamaöurinn, skipstjórinn á stærsta
Hellyers togaranum í Hafnarfiröi hætti
óvænt hjá þeim skipstjórn. Haustiö
1929 hættu Hellyersbræöur allri út-
gerð frá Hafnarfiröi. Ég haföi verið
framkvæmdastjóri þeirra fyrir 6 togara
og fiskverkunarstöö og haföi aöeins 2
menn á skrifstofu. Alla tíö réöi ég
skipstjórana á togara Hellyers í Hafn-
Helga Zoéga, sem þá rak verzlun í
Hafnarstræti, assúrancinn fyrir þessa
þrjá togarabæi. Ég var unglingur og
reyndar ekki heima, þegar þetta var.
Umboðinu var ekki skilaö aftur. Helgi
missti þaö og Þorsteinn í Bakkabúð
fékk það, en eftir hann fékk Geir sonur
Helga Zoéga umboðiö og hann hélt því
þar til 1946, aö hann fór til starfa á
vegum F.Í.B. (Félags ísl. botnvörpu-
skipaeigenda) í London. Þá fékk ég
umboöið fyrir Grimsby, Fleetwood og
Aberdeen, og hafði orðið meö að gera
alla brezka togara, sem hér þurftu
viðgeröar, strönduöu eöa lögöu á land
veika menn og ýmsa aöra fyrirgreiðslu
annaöist ég fyrir skipin og áhafnir
þeirra. Áriö 1975 afhenti ég Geir syni
mínum þessi umboö, enda haföi hann
unniö viö þetta í mörg ár og hin síðari
árin höföu störfin mikiö mætt á
honum.
Þaö þurfti oft aö taka snöggar
ákvarðanir, einkum þegar um strönd
var aö ræöa. Þá var náttúrlega fyrst aö
hugsa um aö bjarga mannskapnum, í
samráöi viö íslenzka björgunarmenn,
og greiða síöan fyrir áhöfninni. Þar
næst aö ákveöa hvort reynt skyldi að
bjarga skipinu.
Ég haföi auövitaö samband viö
tryggingafélögin úti, ef því varö viö
komiö, en stundum náöi ég ekki
sambandi og varö þá aö ákveöa uppá
mitt eindæmi, hvaö gera skyldi, því aö
aðgeröir máttu ekki dragast. Ef um
meiri háttar aðgerðir var aö ræöa
ráöfæröi ég mig viö umboðsmann
Lloyds hérlendis, en viö minni háttar
viögeröir lét ég eigiö hyggjuvit nægja.
Eitt sinn var hringt til mín: 3 togarar
strandaöir austur á Söndum — þeir
voru War Gey, Limeslate, Lewis Botha.
Allir frá Hull og strönduöu hlið viö hliö.
War Gey náöist út eftir viku, Limeslate
eftir 3 mánuöi, seldur í brotajárn — en
samt gerður upp, Lewis Botha náöist
ekki út. Af honum fórst einn maöur.
Fraus eftir aö í land var komiö. Þaö
Fiskvöskun á Zoögastööinni.