Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1981, Blaðsíða 4
Okkur var ýtt inn í stórt, hvítt herbergi.
Ósjálfrátt píröi ég augun vegna skerandi
birtunnar. Svo sá ég borð og fjóra
óeinkennisklædda menn á bak viö þaö.
Þeir voru aö blaöa í skjölum. Hinum
föngunum haföi veriö þjappaö saman innst
í herberginu, svo aö viö uröum aö ganga
þvert yfir gólfiö til aö komast til þeirra. Eg
þekkti suma, en hinir hlutu aö vera
útlendingar. Þeir tveir næstu fyrir framan
mig voru Ijóshæröir og kringluleitir. Þeir
voru keimlíkir: Frakkar býst ég við. Sá
minni var alltaf aö hysja upp um sig
buxurnar, taugaóstyrkur.
Þetta tók næstum þrjá tíma. Ég var sljór
og hausinn tómur. En herbergið var vel
upphitaö og mér fannst þaö frekar nota-
legt: í heilan sólarhring samfleytt höföum
viö skolfiö af kulda. Veröirnir leiddu
fangana hvern af öðrum aö borðinu.
Mennirnir fjórir spurðu þá um nafn og
stöðu. Þeir voru yfirleitt ekki mjög nær-
göngulir. Aö vísu spuröu þeir öðru hverju:
„Hafiö þér tekiö þátt í skemmdarverkum á
hergögnum?" eöa „hvar voruö þér aö
morgni hins níunda og hvaö voruö þér aö
gera?“ En þeir hlustuöu ekki á svörin, eöa
aö minnsta kosti var ekki svo aö sjá: Þeir
þögnuöu augnablik og horföu beint fram
fyrir sig. Síöan fóru þeir aö skrifa. Þeir
spuröu Tom, hvort þaö væri satt aö hann
starfaði í Alþjóöasambandinu: Tom gat
ekki annaö en játaö vegna skjala sem
höföu fundist í jakkanum hans. Juan
spuröu þeir einskis, en þegar hann haföi
sagt til nafns skrifuöu þeir lengi.
— Það er José, bróöir minn, sem er
stjórnleysingi, sagöi Juan. Þiö vitiö vel, aö
hann er hér ekki lengur. Ég er ekki í neinum
flokki, ég hef aldrei skipt mér af stjórnmál-
um.
Þeir svöruðu engu. Juan endurtók:
— Ég hef ekkert gert. Ég vil ekki þurfa
aö gjalda fyrir þaö sem aörir hafa gert.
Varir hans skulfu. Vöröur þaggaöi niöur
í honum og leiddi hann burt. Þaö var komiö
aö mér.
— Þér heitiö Pablo Ibbieta?
Ég svaraöi játandi.
Maöurinn leit á skjölin sín og sagöi:
— Hvar er Ramon Gris?
— Ég veit það ekki.
— Þér földuð hann í húsi yöar frá 6. til
19.
— Nei.
Þeir skrifuöu nokkra stund og létu mig
fara. Á ganginum biöu Tom og Juan milli
tveggja varða. Viö gengum af staö. Tom
spuröi annan vöröinn:
— Hvað svo?
— Hvaö? sagöi vörðurinn.
— Er þetta yfirheyrsla eöa dómur?
— Þetta var dómurinn, sagöi vörðurinn.
— Nú? Hvaö ætla þeir aö gera viö
okkur?
Vöröurinn svaraöi þurrlega:
— Ykkur veröur tilkynntur dómurinn í
klefum ykkar.
Satt aö segja var það sem var kallaö
klefinn okkar ein af kjailarakompum spítal-
ans. Þar var hryllilega kait vegna dragsúgs-
ins. Viö höföum nötraö alla nóttina og um
daginn haföi þaö varla veriö miklu skárra.
Síöustu fimm dagana haföi ég veriö í
svartholi erkibiskupssetursins, eins konar
dýflissu, sem hiaut aö vera frá því á
Miööldum. Þaö voru margir fangar en lítiö
pláss og því var þeim komið fyrir út um allt.
Ég saknaöi ekki svartholsins. Ég haföi ekki
þjáöst af kulda þar, en ég haföi veriö einn.
Til lengdar tekur þaö á taugarnar. í
kjallaranum haföi ég félagsskap. Juan
sagöi varla orö. Hann var hræddur og svo
var hann of ungur til aö geta lagt orö í belg.
En Tom var ræöinn og hann kunni vel
spænsku.
í klefanum var bekkur og fjórar hálm-
dýnur. Viö settumst og biöum þögulir. Eftir
stundarkorn sagöi Tom:
— Viö erum glataöir.
— Ég býst viö því, sagöi ég, en ég
hugsa aö þeir geri ekkert viö þann litla.
— Þeir hafa ekkert aö saka hann um,
sagöi Tom. Hann er bróöir óvinar, þaö er
allt og sumt.
Ég horföi á Juan. Hann virtist ekki
fylgjast meö. Tom hélt áfram:
— Veiztu hvaö þeir gera í Zaragossa?
Þeir ieggja þá á götuna og keyra svo yfir á
vörubílum. Þaö var iiöhlaupi frá Marokkó
sem sagöi mér frá því. Þaö er til aö spara
skotfærin.
— Þaö sparar ekki bensíniö, sagöi óg.
Ég var pirraöur út í Tom. Hann heföi ekki
átt aö segja þetta.
— Liösforingjar spígspora á strætum
og stjórna þessu, hélt hann áfram. Meö
hendur í vösum og lafandi sígarettu í
munnvikinu. Dettur þér í hug aö þeir Ijúki
þessu fljótt af? Kjaftæöi. Þeir leyfa þeim aö
æpa. Stundum í klukkutíma. Marokkómaö-
urinn sagöi, aö í fyrsta skiptiö heföi hann
næstum ælt.
— Ég býst ekki viö aö þeir geri þetta
hérna, sagöi ég. Minnsta kosti vantar þá
örugglega ekki skotfæri.
Sólin kom inn í gegnum fjögur loftgöt og
hringlaga op, sem haföi veriö gert vinstra
megin á loftiö og snéri beint upp. í gegnum
þetta op, sem hægt var aö loka meö hlera,
höföu veriö flutt kol niöur í kjallarann. Beint
fyrir neöan gatiö var stór hrúga af
kolamylsnu. Kolunum haföi veriö ætlaö aö
hita spítalann, en þegar stríöiö brauzt út
voru sjúkiingarnir fiuttir burt og kolin lágu
þarna ónotuö. Þaö rigndi jafnvel stundum
þarna niður, því þaö hafði gleymzt aö setja
hlerann fyrir.
Tom fór aö skjálfa.
— Fjandinn hafi þaö, ég skelf, sagöi
hann, þaö byrjar þá aftur.
Hann stóö upp og fór aö gera leikfimi.
Viö hverja hreyfingu opnaöist skyrtan hans
svo sjá mátti hvíta loðna bringuna. Hann
lagöist á bakiö, lyfti upp mjöömunum og
hjólaöi: ég sá aö stór rassinn hristist. Tom
var hraustlegur, en hann var of feitur. Ég
hugsaöi, aö brátt myndu riffilkúlur eða
byssustingsoddar ryöja sér braut inn í
þetta mjúka hörund eins og þaö væri
smjörstykki. Þetta heföi haft ööruvísi áhrif
á mig ef hann heföi veriö horaöur.
Mér var ekki beinlínis kalt, en ég var
oröinn tilfinningalaus í heröunum og hand-
leggjunum. Öðru hverju fannst mér eins og
mig vantaöi eitthvaö og ég fór aö leita eftir
jakkanum mínum, en þá mundi óg allt í
einu, aö þeir höföu ekki látiö mig fá hann
aftur. Þaö var heldur bagalegt. Þeir höföu
tekiö yfirhafnir okkar handa hermönnum
sínum, og ekki skiliö eftir annaö en
skyrturnar — og svo þessar léreftsbuxur
sem sjúklingarnir á spítalanum voru vanir
aö nota um hásumarið. Skyndiiega stóö
Tom á fætur og settist viö hliöina á mér,
másandi.
— Er þér oröiö hlýtt aftur?
— Nei, það veit guö. En ég er spreng-
móður.
Um áttaleytiö um kvöldiö kom foringi inn
ásamt tveimur falangistum. Hann hélt á
bréfi í hendinni. Hann spuröi vöröinn:
— Hvað heita þessir þrír þarna?
— Steinbock, Ibbieta og Mirbal, sagöi
vöröurinn.
— Foringinn setti á sig gleraugun og leit
á listann:
— Steinbock ... Steinbock ... Hór er
hann. Þú ert dæmdur til dauöa. Þú veröur
skotinn í fyrramáliö.
Hann las aftur.
— Hinir tveir líka, sagöi hann.
— Þaö getur ekki veriö, sagöi Juan.
Ekki ég.
Foringinn leit undrandi á hann:
— Hvaö heitiröu?
— Juan Mirbal.
— Nú, nafn þitt er þarna, sagði foring-
inn, þú hefur veriö dæmdur.
— Ég hef ekkert gert, sagöi Juan.
Foringinn yppti öxlum og sneri sér aö
Tom og mér.
— Eruö þiö Baskar?
— Þaö er enginn okkar Baski.
Hann var æstur á svipinn.
— Mér var sagt, aö þaö væru þrír
Baskar. Ég ætla ekki aö sóa tíma mínum í
aö eltast viö þá.
Þiö viljið náttúrlega ekki prest?
Viö svöruðum ekki. Hann sagöi:
— Þaö kemur belgískur læknir til ykkar
á eftir. Honum er faliö að dvelja hjá ykkur í
nótt. Hann kvaddi meö hermannakveöju
og fór.
— Hvaö á ég aö segja, sagöi Tom.
Þetta er laglegt maöur.
— Já, sagöi ég, en það er verst fyrir
þann litla.
Ég sagöi þetta til aö vera sanngjarn, en
ég kunni ekki viö þann litla. Andlitiö á
honum var of fíngert og hann var hræddur.
Skelfingin haföl afskræmt alla andlits-
drætti. Þremur dögum áöur haföi hann
verið teprulegur strákur, þaö var skoplegt.
En nú haföi hann látiö mikiö á sjá, og ég
hugsaöi með mér, aö hann yröi aldrei
ungur aftur, jafnvel þótt hann yröi látinn
laus. Þaö heföi veriö gott aö geta sýnt
honum svolitla meöaumkun, en mig hryllti
viö tilhugsuninni. Þaö var frekar aö hann
vekti hjá mér viöbjóö.
Hann hafði ekki sagt orö, en hann var
oröinn náfölur. Andlitiö og hendurnar voru
grá. Hann settist aftur og starði á gólfið
galopnum augum. Tom var góöhjartaöur.
Hann ætlaöi aö taka í höndina á honum, en
sá litii sleit sig lausan og gretta færöist yfir
andlitiö.
4