Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1981, Blaðsíða 6

í æsku Hirohitos ríktu strangir hirösiöir
og þaö úöi og grúöi af hjákonum og
geishum viö hina keisaralegu hirö. Þetta
var hinn skrautlegi en hermannlegi heimur
Madam Butterfly. Svo undarlega vill til aö í
tíö núverandi keisara hefur hiö gamla
Japan fölnaö og hrörnaö, en þó ekki fyrr en
hernaðarforingjar þess hafa reynt árang-
urslaust aö sigra heiminn.
Áriö 1945 var Hirohito keisari á gangi í
garöi sínum einn hlýjan morgun og heyröi
þá áríöandi fréttir þess efnis aö fyrsta
atómsprengja heimsins heföi eyðilagt Hir-
oshima. Hann brast í grát.
Síðan hefur hann ríkt í landi, sem var
lagt í rúst í því stríöi, sem þaö hóf sjálft, en
reis upp á ný og kom á fót iðnaðarveldi,
hinu auðugasta og áhrifamesta í Austur-
löndum fjær. Nú ríkir hann yfir lýöræðisríki,
sem er mörgum árum á undan þróuöustu
Vesturlöndum í framleiðslu raftækja og
bíla. Japan Madam Butterfly hefur breyst í
Japan hf. Þaö er eiginlega allt of mikið á
einni mannsævi.
Þegar Hirohito var um tvítugt, á hinum
hrifnæmasta aldri, var honum leyft aö fara
í fyrstu utanlandsferðina og var það mikið
feröalag um Evrópu. Á undan höföu liöiö 7
ár, sem var varið til strangrar þjálfunar og
góörar menntunar og í fjögur ár haföi hann
veriö krónprins. Þegar hann sigldi út úr
Tokyoflóa í 12000 lesta orustuskipi, hlýtur
honum að hafa veriö svipaö innanbrjósts
og fyrsta geimfaranum, þegar honum var
skotið í átt til tunglsins. Mörgum árum
seinna, þegar hann var spurður hver væru
skemmtilegustu æviárin, svaraöi hann:
„Þegar ég var í Englandi."
Hann var hrifinn og undrandi yfir óform-
legheitum hinna konunglegu gestgjafa
sinna á Bretlandi. Japönsku hirðmennirnir
voru skelfingu lostnir, þegar hinn viðfelldni
konungur, Georg V, kom inn í íbúð prinsins
um morgunverðarleytið í axlabandabuxum,
flókaskóm og fleginni skyrtu og sagöist
vona aö „drengurinn sinn“ fengi allt, sem
hann þarfnaðist. Þjóöhöfðinginn bætti
meira aö segja glaöhlakkalega viö: „Engar
sem varð
frummálinu. En í þýöingu er það eitthvað á
þessa leið: „Kominn á brekkubrún úr
dökkum og dimmum skógi, stend ég nú
hér og viröi fyrir mér fagurt útsýni af
breiðum stíflugaröi."
Slíkt ruglingslegt hugarflökt eru allir fúsir
að fyrirgefa einmana og feimnum gömlum
herramanni, sem lifir rólegu hversdagslífi í
höll sinni og ver tíma sínum einkum til aö
stunda sjávarlíffræði og sjónvarpsgláp. Um
aldamótin, þegar hann var barn, dæmdi
hirðin hann til einlífis og undirbúnings þess
aö veröa keisari.
Hann var alinn upp til að koma í stað
fööur síns, hins öfgafulla og hálfsturlaða
Taishos keisara, sem bar vax í yfirskeggið
og krullaöi þaö og þeysti um á stökkvandi
hestum í Hússarabúningi til að líkjast
átrúnaðargoði sínu, Vilhjálmi keisara. Dag
einn árið 1915 stóð hann framan við
þingmenn sína, rúllaði ræðu sinni upp í
stranga og horföi rannsakandi og uglulega
á þá í gegnum hana eins og kíki. Segja má
aö það væri í síðasta sinn, sem hann kom
fram opinberlega. í þá daga var Japan allt
öðruvfsi land en það er nú. Aðeins hálfri
öld fyrir fæöingu Hirohitos haföi Perry
sjóliðsforingi stýrt herskipum bandaríska
flotans inn á Tokyoflóa og fariö fram á
verslunarviðskipti við þjóö, sem hafði
einangrað sig í meira en 200 ár. í valdatíð
afa hans hófst iðnveldi Japans og enda
þótt hinn vestræni heimur hæddist að
lágkúrulegum tilraunum Japana til þess aö
stæla Vesturlandabúa, allt niöur í þaö aö
fara að nota óklæöiiega náttsloppa, sigr-
uðu Japanir Rússa og veldi þeirra á
alheimsvettvangi hófst.
6
forstjóri
geishur hér, er ég hræddur um. Hennar
hátign myndi aldrei leyfa þaö.“ Verðandi
keisari deplaöi augunum bak viö gleraugun
og fannst þetta allt stórskemmtilegt.
í augum hans var prinsinn af Wales
alveg eins og krónprins átti aö vera.
Hirohito læröi jafnvel golf og reyndi að
halda eins konar hanastélsveislu, þegar
hann kom heim, þó að hann gengi ekki eins
langt og yngri bróöir hans, Chichibu prins,
sem læröi af prinsinum af Wales að meta
ragtime-músík og fór að safna myndum af
leikhússtjörnum Lundúnaborgar á 3. ára-
tugnum.
Fastan siö tók keisarinn upp eftir
Bretlandsdvölina, en varð að láta af honum
um tíma í stríöinu. Þaö var aö fá alltaf
bacon og egg til morgunverðar. Einnig var
hann mjög hrifinn af París og varö svo
hugfanginn af ferð með Metro (neðanjarð-
arlestunum) að hann geymdi lestarmiöann
sinn til minja.
í einkalífi sínu tók Hirohito upp vestræna
siði upp frá þessu. Að hitta jafnólíkt fólk og
bi;esku konungsfjölskylduna, Lloyd George
og Curzon lávarö haföi varanleg áhrif á
hann. Eftir þessa miklu ferð hefur hann
eingöngu klæöst vostrænum fötum og
aöeins skrýöst heföbundnum búningi viö
krýninguna 1925. Enn neytir hann evr-
ópskrar fæðu, sefur í evrópsku rúmi og býr
í stóru húsi meö vestrænum þægindum á
hallarlóöinni.
SVIPMYND
Enn ríktu heföir og hátíðleiki í Tokyohöll,
þegar Hirohito Japanskeisari hélt upp á
áttræðisafmæli sitt í apríl sl. Eh á hinum
langa keisaraferli hans hafa þjóðin og
heimurinn utan víggirtrar hallardýrðarinnar
breyst svo að óþekkjanlegt er. Keisarinn er
nú þjóðhöfðingi með þingbundna stjórn,
sviptur raunverulegum völdum og guð-
dómi.
Aldrer sannast betur andstæður forms
og raunveruleika heldur en í þeim hátíða-
venjum, sem tíðkaðar eru þegar fagnað er
nýju ári, 15. janúar, og ekki aðeins Hirohito
heldur allir þegnar hans eru dæmdir jafnt
til aö veröa einu ári eldri.
Heljarstórum hópi erlendra sendiráðs-
manna er stefnt til hallarinnar. Þeir mæta í
fullum einkennisskrúða. Þeir hneigja sig
formlega fyrir keisaranum, sem ávarpar þá
hárri og skrækri röddu á hátíðlegu, jap-
önsku hirðmáli úreltra orðatiltækja, svona
eins og Elísabet drottning færi aö halda
ræöu á þeirri tungu, sem John konungur
talaöi.
Þegar þeir ganga út aö athöfninni
lokinni, þiggja þeir af hirömanni Ijúffengt
sakéstaup og pappaöskju skreytta keisara-
legu fangamarki og innihaldandi sælgæti
úr hallareldhúsinu — allmyndarlegt nesti,
vegna þess aö þó Hirohito sé nú lýðræöis-
legur þjóöhöfðingi, mega jafnvel æðstu
sendiráösmenn ekki boröa í hans keisara-
legu návist.
Eins og Hirohito er vanur orti hann Ijóö
um nýárið í tilefni þess aö 56 ár eru liðin frá
því hann kom til valda. Ekki er vafamál að
þaö hljómar betur og er innihaldsríkara á
„Ég, sem hef verið fugl í búri, reyndi nú
fyrst frelsiö," skrifar Hirohito seinna í bréfi
til bróöur síns. „í Englandi kynntist ég því
hvernig er að vera frjáls manneskja."
Lítið frelsi beiö hans, er hann sneri aftur
til búrsins í Tokyo. Hann varö stjórnandi
ríkis, en haföi áður deilt á sinn hæverska
en þó ákveöna hátt viö þá, sem unnu
hefðum, um þá ákvöröun sína að velja
sjálfur eiginkonu.
Daman, fQagako prinsessa frá Kuni, var
álitin óhæf og hinir ófyrirleitnustu í hópi
hirösiöameistaranna reyndu jafnvel að
nota sér þá staðreynd gegn henni sem
keisarafrú, að hún var litblind.
Ekki batnaði ástandiö, þegar hið keis-
aralega par eignaöist fjórar dætur í röö.
Hirohito hafnaði stööugum áróðri og
smjaðri hirðarinnar þess efnis að hann
skyldi snúa sér að hæfum hjákonum í því
skyni að efna til sonar og erfingja. Þessu
hafnaöi hann og lagði mikla áherslu á aö
lifa venjulegu einkvænisheimilislífi, mörg-
um til mikillar hrellingar. Þessi ákvöröun
hans verðlaunaðist með því aö honum
fæddust tveir réttbornir synir. Annar þeirra
er nú Akihito krónprins. Nagako keisara-
ynja, sem er 78 ára gömul, er hinn sítryggi
félagi og besti vinur hans, þegar hallar að
ævikvöldi.
En Hirohito naut lítillar hamingju og
hugarhægöar á þriðja og fjórða áratugn-
um. í Japan er þaö siður að keisari velji
valdatímabili sínu nafn og þegnarnir starfi
síðan í samræmi viö þaö og hann kaus
nafniö Showa. Þaö mætti þýöa Tímabil
upplýsts friðar. En því miöur uröu fyrstu ár
Hirohitos á valdastóli öll önnur. Þaö varö
hlutskipti Showa keisara, eins og Japanir
kalla hann alltaf, aö ríkja á tímum hræöi-
legra blóösúthellinga og ófriöar, allt frá því
hann kom til valda og til loka síðari
heimsstyrjaldarinnar 1945.
Lýöræöiö kafnaöi í fæðingunni í Japan.
Framagjörn og spillt hernaöarklíka braust
til valda, geröi innrás í Kína, geröi
sviksamlega árás á Pearl Harbour til þess
aö eyöileggja Kyrrahafsflota Bandaríkj-
anna og kom af staö hörmulegu stríöi um
öll Austurlönd. En nú eru í Japan skiptar
skoðanir á hversu mikla ábyrgð keisarinn
beri á þessum atburöum. Hirohito heldur
því ákveöiö fram sjáifur að hann harmi
uppgang hernaðarklíkunnar. Víst er aö
hann hefur aldrei fyrirgefiö hinum svoköll-
uöu ættjarðar-liðsforingjum, sem geröu
samsæri 1936 og myrtu forsætisráðherr-
Hirohito sem barn. Hann var snemma
tekinn frá foreldrum sínum til aö hljóta
hið rétta uppeldi.
Hirohito keisari sinnir ræktunarstörf-
um í tjörn viö sumarbústaö sinn.
Japans
Keisarinn í hátíöabúningi.
hf.
ann og fólk úr starfsliöi hans og hann
ásakar þá um aö hafa „slátrað tryggum og
reyndum stjórnvitringum mínum". Upp-
reisnarmennirnir vildu efla þáverandi
ástand og koma á veldi öfgamanna.
Má vera aö keisarinn hafi verið óákveö-
inn um þessar mundir, en líklega hefur
hann forðað Japan frá borgarastyrjöld.
Aðdáendur keisarans halda því fram aö
hann hafi gert sitt besta til aö koma í veg
fyrir áform herforingjanna um að ráöast á
Pearl Harbour 1941 og hella sér þannig út
í Kyrrahafsstyrjöldina.
Skoöun sinni til stuðnings vitna þeir í þá
staðreynd að hann las hnyttilega fyrir hiö
keisaralega þing í september 1941 Ijóö
eftir afa sinn: „Sú er mín trú aö öll höfin
umhverfis okkur séu vinsamleg. Hví skal þá
ýfa sjóa meö fjandskaparlátum?“
Yfirherforingjarnir fengu þau skilaboð að
keisarinn beindi því til þeirra aö fara aö öllu
meö gát, foröast stríö. En spurningin
stendur: Var glæsilegt Ijóð nóg til þess að
reyna aö kóma í veg fyrir hörmulega
styrjöld?
Sannleikurinn er sá, að þó aö Hirohito
væri lofsverður á margan hátt og sann-
gjarn í eigin málefnum, þá skortl hann
stjórnmálalega skarpskyggni og kraft, sem
þörf er á á erfiðum tímum. Hann gat ekki
beitt hinu hefðbundna valdi sínu gegn
hamslausum herforingjum og bakhjörlum
þeirra, sem komu á austrænum fasisma í