Lesbók Morgunblaðsins - 05.06.1982, Blaðsíða 10

— Listahátíð 1982 —
AÐ
ÁTTA SIG
KJARVAL
í tilefni Listahátíðar var í gær opnuð að Kjarvalsstöðum sýning á verkum Jóhannesar S. Kjarval, en á þeirri sýningu er
nýstárleg tilraun: Yfír 250 prentaðar myndir af verkum listamannsins, sem raðað er upp eftir tímaröð.
Nú þegar aðeins vantar liðlega þrjú ár
uppá aldarafmæli Jóhannesar S. Kjarval
— og rétt tíu ár liöin frá því hann fóll frá
— erum við enn aö reyna að átta okkur
á þessum stórmeistara íslenzkrar
myndlistar. Varla líöur svo ár án þess að
til komi ný umfjöllun um hann. Þess er
skemmst að minnast, aö í fyrra kom út
fögur myndabók, þar sem áherzla er
lögð á að sýna, hve marghliða listamaö-
ur hann var. Á listahátíö í ár er Kjarval
enn á dagskrá — á þeim stað, sem ber
nafn hans og þar sem haldið verður
áfram að kynna hann.
Á Kjarvalsstöðum hefur annar sýn-
ingarsalurinn löngum verið hafður til
sýninga á þeim verkum listamannsins,
sem eru í eigu Reykjavíkurborgar. Só
áætlaö, aö samtals muni vera til um 6
þúsund teikningar og málverk eftir
Kjarval, liggur Ijóst fyrir, aö borgin á ekki
nema örlítið brot af lífsverki hans. Engu
að síður eru mörg frábær verk í því safni
og þyrfti aö vera fjárhagslegt bolmagn til
þess aö auka viö þetta safn á ári hverju.
Hugmyndir um söfn hafa breyzt frá því
sem var. Safn þarf að vera lifandi stofn-
un; ekki gengur að sömu verkin hangi
þar sífellt í sömu skorðum. I samræmi
við þær hugmyndir er nú efnt til nýstár-
legrar Kjarvalssýningar á listahátíö og
tilgangurinn er sá aö átta sig á Kjarval
og reyna aö sjá feril hans í róttu sam-
hengi. Nú liggur í hlutarins eðli, að þetta
er ekki hægt meö því að raða upp lífs-
verki hans, sjálfum myndunum, sem
liggja eftir hann frá sjö áratuga starfi.
Þess í stað er sótt í allt það, sem birzt
hefur í bókum og sýningarskrám. Sé því
smalað saman eins og gert hefur verið,
kemur í Ijós, að það er ekkert smáræði,
sem búiö er aö birta á prenti um og eftir
Kjarval. En úr þessu hráefni hefur veriö
sett saman stórfróðleg myndröð, þar
sem ferill listamannsins kemur í Ijós,
áratug eftir áratug.
Umsjón meö sýningunni hafa þau
Þóra Kristjánsdóttir, listráöunautur
Kjarvalsstaða, Gylfi Gíslason myndlistar-
maöur og Jóhannes S. Kjarval arkitekt,
sonarsonur listamannsins. Þegar mig
Piltur og stúlka. Teikning með bleki á pappír.
bar að garði á Kjarvalsstöðum, hafði
Gylfi komið fyrir um 250 prentuðum
myndum á langboröum og enn voru að
bætast við Ijósmyndir af Kjarvalsmynd-
um í einkaeign. Þetta var mikiö púsluspil
og Gylfi kvað það hafa veriö heillandi
viðfangsefni að koma því saman.
„Hugmyndin er þannig upp sprottin,"
sagði Gylfi, „aö í bandarísku tímariti,
Time eða Newsweek, sá ég umfjöllun um
Picasso á einhverju stórafmæli hans.
Það var gert með því að birta urmul af
myndum frá þróunarferli Picassos í frí-
merkjastærö. Engu að síður gaf þetta
einstaklega skýra mynd af langri leiö
listamannsins. Ég haföi þetta í huga,
þegar Þóra haföi samband við mig um
aöstoö viö fyrirhugaöa Kjarvalssýningu:
Að koma upp sýningu innan sýningar-
innar, þar sem reynt yröi að rekja ferilinn
meö prentuðum myndum. Og nú er
þetta að verða til.“
Þegar gengiö er meðfram röðinni, sjá-
um við fyrst myndirnar frá skútuárunum
og námsárunum ytra. Við sjáum hvernig
Jóhannes Sveinsson byrjar á lands-
lagsmálverkinu í hefðbundnum stíl meö
forgrunni og bakgrunni og viö sjáum
áhrifin frá Turner, sem verða til þess að
þetta hættir aö vera svona lagskipt, en
rennur meira í samofna litaheild. f því
sambandi er fróðlegt að vitna í grein,
sem þúsundþjalasmiðurinn Emil Thor-
oddsen skrifaöi um Kjarval í bókina ís-
lenzk myndlist og Kristján Friöriksson
gaf út 1943:
„Það skal þó sagt, aö í augum okkar
samtíðarmannanna eru hinar óhlut-
rænu „fantasíur“ hans hvaö síztar að
listgildi öllu, enda hefir hann með vax-
andi aldri og þroska smám saman
fjarlægst áhrif frá Turner, sem hann
varð fyrir á fyrstu námsárum sínum í
London, en Turner sem hylur ávallt
formið og uppleysir það, er óneitan-
lega ekki heppilegur lærifaðir upp-
rennandi málara."
Þetta sagöi Emil 1943. Nú erum við
áreiðanlega flest alveg ósammála hon-
um um síöra listgildi fantasíumynda
Kjarvals. Og eftir margar feröir á vit
Turners í National Gallery og Tate Gall-
ery í London er ég ekki í neinum vafa
um, að það hefur einungis verið Kjarval
til góös aö taka á sig þann krókinn á
leiöinni í danska akademíiö.
Eftir lokapróf þaðan 1918 er Kjarval
orðinn fullþroskaöur málari og viö sjáum
þarna myndir hans frá þriöja áratugnum,
þegar hann var fjölskyldufaöir við kröpp
kjör í Reykjavík. Frá þeim tíma eru
fresco-myndirnar í Landsbanka fslands,
ýmsar merkilegar fantasíur og andlits-
myndir, sem skipa honum í röð stór-
meistara í teikningu. í því sambandi er
vert að minna á litla olíumynd, sem ég
held að hafi ekki verið sýnd áöur:
Sjálfsmynd, þar sem örvæntingarsvipur
er á andliti listamannsins, en Tove kona
hans er þarna einnig í prófíl.
„Ég hafði séö þessa mynd áður og
þótti hún alls ekki merkileg á móti ýmsu
öðru, þar til Ijóst var, að hún er máluð
sama árið og þau skildu Kjarval og Tove.
Þá skilur maður spennuna, sem þarna er
á ferðinni og myndin öðlast alveg allt
aöra og dýpri merkingu," sagði Gylfi.
Og þá komum viö enn að því, sem oft
er þrástagast á; nefnilega því, að mynd
eigi einungis að vera „veizla fyrir augaö“
og það breyti engu af hverju hún sé, eða
fyrir hvað hún standi. En þessi orð Gylfa
eru einmitt sláandi í þá veru, að svona er
þessu ekki varið. Verkiö öölast andlegt
gildi til viðbótar við þaö myndræna, vex
og verður verðmætara.
Við höldum áfram að gaumgæfa röö-
ina. Þegar kemur framyfir 1930, sést að
nú tekur Kjarval landslagið nýjum tökum
og leggur vaxandi áherzlu á þaö. Margir
halda að hraun og mosi hafi alla tíð veriö
uppistaðan í verkum Kjarvals, en þaö
rétta er, að hann er orðinn 45 ára, þegar
hann fer að glíma við þetta myndefni,
sem á eftir að verða aðdáendum hans