Lesbók Morgunblaðsins - 19.02.1983, Blaðsíða 5

Með hjákonunni Jeanne átti Zola tvö börn og með sérstökum búnaði tók hann myndir af
sér í faðmi þeirrar fjölskyldu. Þessi mynd er tekin 1897.
París glæsimennskunnar og rómantíkurinnar, þegar síðklæddum konum með barðastóra
hatta var ekið um götur á lystikerrum, sem hestar drógu. Myndina tók Zola á Óperutorg-
inu um aldamótin.
Aldamótin 1900 í París, heimssýning sem nær yfír 115 hektara svæði og vakti geysilegan
áhuga hjá Zola. Eiffelturninn var byggður í tilefni þessarar sýningar, en hér er það Höll
rafmagnsins — og frúrnar skarta allar regnhlífum.
um, gera vissar stundir sem
hann hefur átt með öðrum eilíf-
ar. Ljósmyndin gerir honum lífið
léttara þegar hann verður að
fara í útlegð. Hún megnar að
fullvissa hann um tilvist þeirra
sem honum þykir vænt um, og
sennilega er hægt að skýra hinn
mikla fjölda mannamynda sem
hann hefur tekið út frá því.
Ljósmyndin styttir fjarlægðina
að vissu marki, hún verður nokk-
urs konar töfrabragð sem gerir
Zola kleift að þola aðskilnaðinn
sem hann má búa við“ (Jean
Sagne: „Ljósmyndarinn Emile
Zola“).
atvinnumanna, „sigur yfir heiminum“,
og þegar er ljóst að brátt verður hægt
að nota ljósmyndina í dagblöðum, tíma-
ritum og bókum (í Frakklandi er byrjað
á slíku um 1910). Fljótlega verður
óhjákvæmilegt að sýna lífið eins og það
er, gleði þess og sorgir, til þess að hver
og einn geti séð hvernig hlutirnir eru í
raun og veru: Lewis Hine birtir frétta-
myndir sínar af börnum í verksmiðjum
New York-borgar, Atget tekur myndir
af götum Parísar ... og svo er það Zola,
en nú fyrst eru menn búnir að uppgötva
hinar óviðjafnanlegu fréttamyndir hans
frá Heimssýningunni árið 1900. Frétta-
ljósmyndarar eru enn mjög fáir.
Þið hljótið því að geta gert ykkur í
hugarlund hversu hrærður ég varð þeg-
ar læknirinn Francois Emile-Zola, son-
arsonur rithöfundarins, leyfði mér loks
að nálgast, skoða og snerta þetta dýr-
mæta safn. Ég ímyndaði mér rithöfund-
inn í garði sínum, þar sem hann væri að
stilla af mestu nákvæmni eina af hinum
mörgu vélum sínum, til þess að ná sem
best á filmu lifandi minningum um
hamingjusamt líf, myndum sem gætu
auðgað lífið í Verneuil. Eða þá að hann
væri með svuntu garðyrkjumannsins í
einu af vinnuherbergjum sínum, að
framkalla myndir af sömu samvisku-
semi og hann stundaði rannsóknirnar
sem voru honum nauðsynlegar til að
geta skrifað skáldsögur. Myndir hans, í
dauf-fjólubláum lit, eru flestar jafn ný-
legar og á fyrsta degi, sumar hafa verið
yfirfarnar, eru orðnar bláleitar; aðrar
hafa verið framkallaðar á gráhvítan
platín-pappír eða þá á þennan fræga
„Pan“ bróm-pappír. Öllum myndunum
fylgir texti eftir rithöfundinn sem
skrifar stundum svona undir: Ljós-
myndarinn Emile Zola. Gott fordæmi
mörgum atvinnumönnum enn í dag, því
Zola sýnir þannig ekki einungis tækni-
lega yfirburði heldur einnig augljósa
hæfileika til að setja saman efni.
Á svipaðan hátt og hann gerði í rit-
verkum sínum, sækir Zola efnið í næsta
nágrenni, fyrst og fremst til fjölskyldu
sinnar. Ef til vill langaði hann til að
upplýsa leyndardóma hennar og halda
tímanum kyrrum.
Myndirnar af Jeanne Rozerot, móður
barna hans, vekja með okkur djúpar til-
finningar. Honum hefur tekist að festa
á filmu sérstæða fegurð hennar, stund-
um í garðinum, þar sem augnaráð henn-
ar er örlítið dapurt en þó dreymið; aðrar
myndir af henni eru úr einkalífi þeirra,
þar sem hún er klædd í hvítt lak með
naktar axlir. Þessar myndir gætu kall-
ast „draumur um kvenlíkama". Svo eru
enn aðrar sem sýna Jeanne með börnum
Sjálfsmynd frá 1896.
þeirra, Denise og Jacques, við miðdeg-
iskaffiborð eða við leiðréttingu heima-
verkefna þeirra. Rithöfundinum þykir
vænt um þessi augnablik, og tekur
myndir af sjálfum sér með fjölskyld-
unni, þar sem allir haldast í hendur.
Þessar „sneiðar af lífi“ eru fullar af ást-
úð og hafa sjálfsagt hjálpað honum til
að þola útlegðina í Englandi. (Zola var í
Englandi þar til öldurnar tók að lægja
vegna Dreyfus-málsins. ritstj.)
Þrátt fyrir myndirnar úr einkalífinu
megum við ekki gleyma allri orkunni
sem Emile Zola notar við ljósmyndatök-
una, hún er jafn mikil og sú sem hann
eyddi í hina miklu vinnu sem rithöfund-
ur. Hann tekur myndir af uppstilling-
um, myndir af blómum, landslagi, fólki,
lestum, bílum, myndir af London þegar
hann var í útlegðinni, og af París sem
hann dáir svo mjög.
Það er heldur ekki hægt að láta sem
myndaflokkurinn stórkostlegi sem hann
tók á Heimssýningunni 1900 sé ekki til.
„Hann mundar vélina frá öllum hlið-
um,“ skrifar sonarsonur hans, læknir-
inn Francois Emile-Zola, „til þess að
geta tekið myndir klifrar hann upp á
svalir, fer upp alla stigana í Trocadéro-
turnunum, eða upp á hæðirnar tvær í
Eiffelturninum nýbyggðum." Þannig
getur hann sýnt mannfjöldann, mikil-
fengleikann og víðáttuna sem þrýsta sér
á hlið og dyr tuttugustu aldarinnar. Við
verðum að játa að Zola hagar sér eins
og brautryðjandi.
Við getum viðurkennt þá staðreynd
og dregið eftirfarandi lokaályktun: Að-
ferðir Zola við ljósmyndagerð og skáld-
sagnaritun eru mjög áþekkar. Sama
hugsun, sömu hugmyndir, sömu athug-
anir, þessi löngun til að tala um hlutina
og sýna þá. Ef til vill gerir hann það af
meiri krafti með ljósmyndinni, vegna
þess hve hún er „opinberandi". Og Zola
uppgötvar þessa staðreynd betur með
hverjum deginum sem líður.
„ ... Það er ljósmyndin sem teiknar,
um leið og hún litar,“ skrifar hann,
„hún er lífið sjálft."
Sem sannur listamaður lætur Emile
Zola sér annt um að aðlaga sig að þess-
ari afmörkuðu listgrein, og spurningin
er aðeins sú, hvort verk hans á sviði
hennar hefðu ekki smám saman varpað
í skuggann verkum skáldsagnahöfund-
arins.