Lesbók Morgunblaðsins - 21.05.1983, Blaðsíða 14

.
k
Orrustan um wStalingrad íyrir 40 árum. Síðari hluti
!
\
>
Þreyta og dauöans angist skín af andlitum þessara þýzku hermanna, sem gera andartaks hlé á
skothríöinni í september 1942 — framundan var hinn algeri ósigur.
Eins dauði er annars brauö og ekki síst í stríði: Rússneskir hermenn sigurglaöir eftir vel
heppnaða tangarsókn.
85 þúsund þýzkir stríðs-
fangar komust aldrei heim
Hitler var svo sannfærður um
að hafa lamað Rússa varanlega,
að hann gaf skipun um sóknar-
aðgerðir 23. júlí 1942 eigi aðeins
í átt til Kákasus heldur og gegn
Stalíngrad. Það er haft eftir
Stalín, að Hitler hafi viljað „ná
tveimur héruðum í einu“. Svo lét
hann Alfred Jodl kunngera, að
„örlög Kákasus yrðu ráðin við
Stalíngrad". Þetta var óskyn-
samleg skipun vegna aðstöðu
herjanna. Þar sem allténd var
hægt að ná öðru markinu og síð-
an hinu, varð í staðinn hvorugu
náð. Sóknaraðgerðirnar stöðv-
uðust um svipað leyti á báðum
stöðum, fyrri hluta nóvember.
23. ágúst náði 6. herinn til
Volgu fyrir norðan Stalíngrad.
Fyrstur til að sjá Volgu var von
Strachwitz, greifi, sem komst
næst París með njósnaflokk
sinn 1914. 4. september hélt
skriðdrekasveit inn í úthverfi
borgarinnar.
„Borgina skal
hertaka ... “
Paulus, yfirmaður 6. hersins,
sagði við aðstoðarmann Hitlers
þegar 29. júlí 1942, að herinn
væri ekki nógu öflugur til að
ráðast á Stalíngrad. Þegar Paul-
us tilkynnti síðar, að sóknar-
mátturinn færi dvínandi, lögðu
þeir Jodl og hinn nýi yfirmaður
herforingjaráðsins, Zeitzler, til
við Hitler að hætt yrði við töku
borgarinnar að sinni. Hitler
hafnaði því, en lét þó í fyrsta
sinn í ljós ótta við gagnsókn
Stalíns frá Semovitsj-svæðinu
yfir Don og suður á bóginn.
Þó að stríðið hefði alla vega
tapast, þurfti það ekki að gerast
við Stalíngrad. En Hitler gaf
svohljóðandi skipun 19. ágúst:
„Borgina skal hertaka fyrir 25.
ágúst.“
Víst gat hann sagt með sanni,
að ef hann sleppti borginni,
myndi hann aldrei koma þangað
aftur. Þannig hafa allir glæfra-
menn hernaðarsögunnar getað
rökstutt mál sitt. Karl 12. kom
heldur aldrei aftur til Poltava
og Napóleon átti aldrei aftur-
kvæmt til Moskvu.
Spurningin var ekki, hvort
Hitler gæti leyft sér með hlið-
sjón af hinum misheppnuðu at-
lögum að Moskvu og Leningrad
að hverfa á réttum tíma frá
Stalíngrad. Spurningin var,
hvort hann yrði að láta sér það
lynda. Og sú var reyndin. En
Hitler ákvað, að mikilvægasta
hlutverk 6. hersins væri að ná
Stalíngrad að fullu á sitt vald.
Hershöfðingjarnir kyngdu
þessu.
Ekki er vitað nákvæmlega,
hvað gerðist í Kreml, en Stalín
vildi halda borginni, hvað sem
það kostaði. En hershöfðingj-
arnir Zukov og Vassilevski
munu hafa lagt á ráðin um stór-
brotna tangarsókn. Áætluninni
var haldið svo leyndri, að þeir
voru örfáir, sem vissu um hana,
og verulegur hluti undirbún-
ingsins var fólginn í því að villa
um fyrir Þjóðverjum. En þó
leyfði Zukov sér að segja opin-
berlega 7. nóvember, níu dögum
áður en tangarsóknin hófst:
„Brátt mun ríkja mikil gleði á
götum úti í landi voru."
Rangar upplýsingar
í Bjórkjallaranum
Paulus hóf síðustu sóknarað-
gerðir sínar í Stalíngrad 11. nóv-
ember, og sú hætta vofði yfir
leifum hers Rússa þar, að þær
yrðu yfirbugaðar einmitt þá
viku, sem Zukov og Vassilevski
þurftu enn til undirbúnings
gagnsóknarinnar.
Kl. 5.50 að morgni 19. nóvem-
ber hófst sovézka stórsóknin við
Don. Að kvöldi þessa dags höfðu
Þjóðverjar náð mikilvægum
áföngum við endanlega töku
Stalíngrad, en er Paulus fær
hinar ógnvekjandi fréttir frá
Don-vígstöðvunum, stöðvar
hann allar árásaraðgerðir í
borginni.
Hitler var sér til hvíldar í
Berchtesgaden, er þetta gerðist.
Zeitzler ræddi við foringjann í
síma og lagði til, að 6. herinn
yrði dreginn til baka vegna
hættunnar á, að hann yrði kró-
aður inni. En Hitler hafnaði því
algerlega.
8. nóbember hafði hann sagt
hinum gömlu baráttufélögum
sínum í bjórkjallaranum í
Munchen, að Stalíngrad væri
sama sem fallin. Þegar hann
hélt áleiðis til aðalstöðva sinna í
Austur-Prússlandi að kvöldi 22.
nóvember, var þegar búið að
einangra Stalíngrad.
. 23. nóvember kl. 18.45 komu
boð til aðalstöðva foringjans frá
hershöfðingjunum von Weichs
og Paulusi þess efnis, að þeir
teldu nauðsynlegt, að 6. herinn
yrði kallaður burt frá Stalín-
grad. Birgðarflutningar til
hinna 20 herdeilda loftleiðis
væru útilokaðir nema í bezta
falli að einum tíunda hluta af
daglegum þörfum. Það yrði ekki
eins dýrkeypt að brjótast út og
hitt væri hörmulegt, ef herinn
yrði sveltur til þrautar í her-
kvínni.
Ýmsir æðstu yfirmenn flug-
hersins vöruðu eindregið við
þeirri tálvon, að hægt væri að
sjá 6. hernum fyrir birgðum
loftleiðis:
Örlög 6. hers-
ins ráðin
En Iiitler hafði tekið sína
ákvörðun. Hann lét Paulusi og
herforingjum hans lausnarorðið
í té: „Skammtíma innilokun."
Og þeir létu það heita svo:
„Tímabundnir birgðaflutningar
með flugvélum.“
Hitler setti hinn fræga mar-
skálk, Erich von Manstein, að
nýju yfir herina á Don-svæðinu,
en vék von Weichs frá, þar eð
hann vildi, að 6. herinn brytist
út úr herkvínni. Manstein til-
kynnti Hitler, að hann gæti ekki
fallizt á afstöðu fyrirrennara
síns, „á meðan útlit er fyrir
næga birgðaflutninga". Manstein
vissi eða hefði átt að vita betur.
Allir þessir samfelldu haugar, sem minna á ruslahauga við stórborg, bera vitni um ógurlegan ósigur og um leið þann
mannlega harraleik, sem styrjöld er alltaf. Þetta eru allt saman lík þýskra hermanna, sem flutt hafa verið á einn stað
til fjöldagreftrunar í febrúar 1943.
14