Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1983, Blaðsíða 3

Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1983, Blaðsíða 3
IJOÐ l=RA I.IDINNI TÍÐ Helgi Sæmundsson velur Ijód eftir Hallgrím Pétursson: LEIRKARLSVÍSUR Táknræn og nærtæk samlíking Leirkarlsvísur séra Hallgríms Pét- urssonar viröast mér bera af flestöll- um veraldlegum kveöskap þessa skáldmærings og jafnast að anda- gift, málfari og stílsnilli á viö fegurstu erindi Passíusálma hans. Þær uröu mér bernskum hugstæðar og áleitn- ar er ég stautaði mig fram úr kvæö- inu í þriöju útgáfu Snótar. Síöar þóttist ég nema skáldskapargildi þeirra, en því reyni ég engan veginn aö lýsa. Áhrif þess veröa ekki skilgreind nema meö hæpnum fullyrðingum. Þó liggur víst í augum uppi aö orðin hverfist um táknræna og nærtæka samlíkingu er spegli kenningu og niöurstööu hinnar frábæru trúarhetju sem varð þjóö sinni postuli vegna fylgdar og hollustu viö mannkynsfræðarann og endurlausnarann Jesúm Krist. Ég hygg aö séra Hallgrímur eigi aö teljast mesta Ijóðskáld íslendinga fyrr og síöar. Leirkarlsvísur eru þeirri ályktun til sönnunar. Skyldir erum við skeggkarl tveir, skammt mun ætt að velja. Okkar beggja er efni leir, ei þarf lengra telja. Við höfum það af okkar ætt, efnið slíkt eg þekki, báðum er við broti hætt, byltur þolum ekki. Það er annað ættarmót, að okkar hætti réttum: við höfum báðir valtan fót, veit ei, nær við dettum. ílát vínsins athugavönd erum við þess á milli og þurfum báðir hentuga hönd svo hvorugur sínu spilli. Einn eg mismun okkar fann, ef áföll nokkur skerða: eg á von, en aldrei hann, aftur heill að verða. En með hverju? Ég hafði ekkert annað í höndunum en riffilinn minn og varla gat ég sprengt heilan olíutank í loft upp með honum. Enginn hafði minnst á þetta við mig fyrr.“ — Hvernig var samskiptum ykkar við heimamenn háttað? „í fyrstu voru þeir eðlilega mjög varir um sig, en smátt og smátt vöndust þeir okkur og öll okkar samskipti voru með mikl- um ágætum. Við þurftum reynd- ar að sækja alla skapaða hluti til þeirra því að útbúnaður okkar var í lágmarki eins og ég sagði áðan. íslendingarnir gengu fljótt á lagið og kröfðust sífellt hærri þóknunar fyrir þau störf sem þeir unnu fyrir okkur. Þannig var það alls staðar. Heimamenn beittu þeim brögð- um sem enn eru við lýði á ís- landi til að knýja fram launa- hækkanir. Þeir fóru í verkfall. Einn kunningi minn er vanur að segja við mig: Fred, that was when the Icelanders started to cheat. Það var þá, sem íslend- ingar lærðu að beita brögðum. En þeir vissu sem var að við urðum að treysta á krafta þeirra og notfærðu sér það út í ystu æsar. Ég minnist til dæmis manns á Seyðisfirði sem var vanur að leyfa okkur strákunum að sparka bolta á sléttum grasvelli, sem hann átti. Gegn gjaldi, vita- skuld. í hvert sinn sem við báð- um um afnot af vellinum, hækk- aði hann leiguna og að lokum krafðist hann svívirðilegra upp- hæða. Þetta var ekkert eins- dæmi. Allir gengu á lagið og við urðum að borga vegna þess að við áttum ekki annarra kosta völ. Meira að segja konurnar, sem þvoðu þvottana fyrir okkur, neyttu þessara bragða. Við höfðum sultarlaun, svo að ekki var af miklu að taka. Þegar fimmtán ára gamlir stráklingar sem unnu fyrir herinn fengu 96 krónur á viku, fengum við 20 krónur. Indriði G. Þorsteinsson lýsir andrúmsloftinu sem hér ríkti á stríðsárunum dæmalaust vel í bók sinni „Norðan við stríð“. Ég las hana í enskri þýð- ingu. Gluggaðu í hana og þú munt skilja betur ýmislegt af því sem ég er að segja þér. En ég var að tala um það áð- an, að okkur var skylt að fylgj- ast með skipaferðum og til- kynna um þær. íslendingarnir töldu sér skylt að láta mig vita ef þeir urðu varir við ókunn skip. Allir voru á varðbergi og sáu þýska kafbáta í hverjum firði. Ogjörlegt var fyrir okkur að ganga úr skugga um hvort þær fréttir reyndust allar á rök- um reistar, en við reyndum þó að gera okkar besta. Eitt sinn barst mér tilkynning um þýskan fallbyssubát sem lægi við akkeri í Viðfirði. Ég fékk mann til að sigla með mig þangað, en var satt að segja lítið um ferðalag þetta gefið. Þegar við komum í Viðfjörð sá ég strax að þetta var ekki þýskur fall- byssubátur sem þarna lá fyrir akkerum, heldur íslenskt varðskip. Engin hreyfing var sjáanleg um borð. Undraðist ég það mjög. En hvað heldur þú að ég hafi séð? Skipverjar voru dreifðir um fjallshlíðina og undu þar glaðir við að tína ber. Þarna voru íslendingar lifandi komnir. Heimsstyrjöldin í al- gleymingi og íslenskir varð- skipsmenn í berjamó eins og smákrakkar." — En þú dvaldir ekki á Norðfirði allan tímann? „Nei. Ég var sendur hingað og þangað og fyrir því var ærin ástæða, sem ég kem að síðar. Ég dvaldi á Seyðisfirði, Dalatanga, á Búðareyri við Reyðarfjörð og Vattarnesi.“ — Höfðuð þið enga nasa- sjón af njósnurum Þjóðverja hér á landi? „Skipalestirnar sem sigldu með vistir og hergögn frá Bandaríkjunum til Murmansk höfðu ætíð viðkomu á íslandi. Hér söfnuðust þær saman, ann- aðhvort í Hvalfirði eða í Seyð- isfirði eftir hina löngu siglingu yfir hafið. Það var vitað að Þjóðverjar höfðu alltaf fregnir af skipaferðum þessum og talið víst, að njósnari þeirra hefði að- setur einhvers staðar á Aust- fjörðum. Víðtæk leit var gerð að sendi á þessum slóðum, en hann fannst aldrei. En eins og þú seg- ir, voru Þjóðverjar með njósna- flugvélar yfir hafinu, svo varla hafa þeir eingöngu þurft að treysta á þennan dularfulla sendanda á Austfjörðum." — í Öldinni okkar er sagt frá stórum hópi breskra her- manna sem lenti í hrakningum á heiðinni milli Búðareyrar og Eskifjarðar. Níu menn urðu úti. Manst þú eftir að hafa heyrt minnst á þessa för? „Hvort ég hef. Ég var einn þessara manna og bjargaðist við illan leik. Það var hörmuleg reynsla. Þetta gerðist hinn 20. janúar árið 1942. Á þeim árs- tíma er allra veðra von hér á landi eins og þú veist og þar að auki dimmasti tími ársins. Við vorum 45 menn saman og fyrirliði okkar var ungur flokksforingi, Bradbury að nafni. Þetta átti að vera þjálf- unarferð og bárum við allan venjulegan útbúnað auk riffla okkar. Ætlunin var að ganga frá Búðareyri yfir Eskifjarðarheiði til Eskifjarðar. Lagt var upp snemma morguns í góðu veðri. Gekk ferðin vel í fyrstu, en þeg- ar við komum að Hrævarskarði þar sem ætlunin hafði verið að ganga yfir, kom í ljós að það var ófært vegna gífurlegra snjóa og harðfennis. Var breytt um stefnu og valin önnur leið greiðfærari yfirferðar en tölu- vert lengri. Ér líða tók á daginn fór veður versnandi. Lagðist yfir ísköld hrímþoka sem breyttist í slyddurigningu eftir því sem ofar dró. Þegar við komum upp á háheiðina var skollið á aftaka- veður með geysimikilli úrkomu. Var dagur að kveldi kominn og enn langt til byggða. Höfðum við storminn í fangið allan tím- ann og svo fór, að hópurinn tvístraðist. Farið var að halla undan fæti og þar sem áður höfðu seytlað fjallalækir, streymdu nú stór- fljót. Við óðum krapaelginn í hné og vorum nær örmagna af kulda og þreytu. Þegar hér var komið, höfðu sumir gefist upp og voru lagstir í snjóinn nær dauða en lífi. Víkur nú sögunni að Vetur- húsum, bæ nokkrum innarlega við Eskifjörð. Þar bjó búi sínu ungur bóndi, Páll Pálsson, ásamt móður sinni og tveimur systrum. Þetta kvöld var stadd- ur á heimilinu bróðir þeirra systkina, Magnús að nafni. Uti gnauðaði stormurinn og regnið streymdi niður. Páli bónda datt í hug að ganga til fjárhúsa og líta eftir hvort þar reyndist allt með kyrrum kjör- um. Þegar Páll hafði gengið úr skugga um að skepnunum liði vel, hugðist hann berjast gegn veðrinu heim til Veturhúsa á ný. Skyndilega fékk hann hugboð um að hann væri ekki einn á ferð. Skyggndist hann út í sort- ann og þóttist sjá móta fyrir mannveru. Ekki gat þar verið mennskur maður á þessum stað eins og veðurhamurinn var. Ver- an færðist nær og Páll greindi að þar var maður klæddur ein- kennisbúningi bresks hermanns. Reyndist hann nær örmagna. Páll hálfbar og hálfdró mann- inn með sér heim í bæ. Voru holdvot klæðin dregin af honum, hann lagður í rúm og gefinn heitur drykkur. Eftir dálitla stund tók líf að færast í breska hermanninn. Gat hann komið bjargvættum sínum í skilning

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.