Lesbók Morgunblaðsins - 23.02.1985, Blaðsíða 7

Kristjana á rinnustofu sinni.
Ljósmyndir:Lesbók/Friðþjófur
KJARVALSSTAÐIR:
Að túlka innri manninn
ekki síður en þann ytri
Skúlptúrsýning Kristjönu Samper
Leir er stundum notaður í óeiginlegri merk-
ingu; allir þekkja hvað leirskáld merkir í
bókmenntum. Ekki hefur skrifari þessa pist-
ils hugmynd um, hversvegna vondur kveð-
skapur var settur í samband við leir, því leir
getur að minnsta kosti verið hið göfugasta
efni — og svo getur hinn rétti leir orðið
vandfundinn, að ekki dugar að leita hans á
íslandi. Sá leir hefur sannarlega þá nátt-
úru, að það er hægt að yrkja í hann svo
það verði dýrlegur skáldskapur.
En leiðin er löng og vandasöm frá því
leirinn birtist sem hráefni í plastpoka frá
útlöndum, — og þar til skúlptúrinn úr
honum stendur eða liggur fullskapaður á
sínum stalli. í ljósi þess er engin furða, að
tiltölulega fáir listamenn velja sér þessa
leið. Þetta er ekki listræn iðja, sem hægt
er að iðka inni í stofu og án þess jafnvel að
fá óhreinindi á puttana. Myndhöggvari í
nútímanum verður að vera jafnvígur á
hamar og meitil, á járn- og trésmíði og
leirinn — þetta göfuga efni — þarf hann
að þekkja út í yztu æsar. Þegar ég segi
myndhöggvari, þá á ég við hvern þann sem
býr til skúlptúr. Aðeins lítið brot af skúlp-
túr er raunverulega höggvið í stein og það
eru vissulega höggmyndir. Aðrar tegundir
af skúlptúr er varla hægt að kalla högg-
myndir.
Konur hafa uppá síðkastið laðazt að
listgreinum eins og textíl og grafík. Næsta
fáar hafa lagt í skúlptúrnám. Kristjana
Samper er ein þeirra og kannski spyr þá
einhver: Hver er Kristjana Samper? Ef ég
segi, að hún sé úr Grímsnesinu, nánar til-
tekið Guðnadóttir frá Ljósafossi, þá er það
rétt. Sé því bætt við, að hún sé húsmóðir í
Kópavogi, þá er það einnig rétt og jafn-
framt að hún er konan hans Baltasars og
þriggja barna móðir. Kannski hefur það
tafið eitthvað fyrir listrænu ætlunarverki
Kristjönu að koma börnunum til manns og
standa við bakið á manninum sínum eins
og gengur, en hún hefur ekki látið það
koma í veg fyrir að láta gamlan draum
rætast. Og hún hefur ekki valið sér auð-
veldustu leiðina með því að leggja stund á
skúlptúr, svo mikið er víst.
Upphafið má líklega rekja aftur til 1962,
að Kristjana fór í Myndlistarskólann í
Reykjavík og var í fyrsta hópnum, sem
Hringur Jóhannesson kenndi þar. Síðan
kom Baltasar til sögunnar og það var ekki
fyrr en börnin voru komin vel af höndum,
að hún tók upp þráðinn að nýju og lauk
Myndlista- og handíðaskólanum á árunum
1975—79. Vegna þess að þá var ekki um
neina skúlptúrdeild að ræða, valdi hún
keramikdeildina, en ætlunin með því var
ekki að hefja framleiðslu á nytjahlutum
svo sem skálum, öskubökkum eða borðbún-
aði.
Kristjana telur, að sú undirstaða hafi
verið góð, sem hún fékk í skólanum og hún
hefur reynzt henni vel; einnig við fram-
haldsnámið í University of Arizona, þar
sem hún var 1980—81. — Það var ómetan-
legur ávinningur að vera þar, segir Krist-
jana, bæði tæknilega og listrænt séð. Hún
var fyrst og fremst í leirskúlptúrdeild
skólans, en þar að auki í málmskúlptúr-
deild, þar sem bæði var smíðað úr járni,
stáli og steypt í allskyns málma. Það er
mikið mál fyrir einstakling að koma sér
upp allri þeirri verkstæðisaðstöðu, sem
þarf til að geta unnið jöfnum höndum í
hvaðeina, sem notað er í nútima skúlptúr
og Kristjana segir, að vitaskuld vanti enn-
þá talsvert uppá, að hún geti hagnýtt sér
alla þá brennslutækni, sem hún lærði þar;
til dæmis bronssteypu.
Þegar maður gengur um verkstæðið
heima hjá Kristjönu, þar sem allt var eins
og gefur að skilja á úi og stúi og hálfunn-
Hjartsláttur eyðimerkurinnar.
um listaverkum, verkfærum og hráefni
ægir saman í eina bendu, þá verður manni
fyrst á að hugsa sem svo, að það sé engin
venjuleg húsmóðir sem kemur sér í þennan
vanda.
LeirÍT« er allur fluttur inn; Kristjana
notar leir frá Englandi, Danmörku og
Hollandi. Pyrst þarf að hnoða hann eins og
deig, ná úr honum loftinu og til þess notar
Kristjana rafknúna leirpressu, sem tekur
af henni verulegt erfiði og fíýtir einnig
fyrir. Þar með er efniviðurinn til taks, en
ekki er það nóg og allt er unnið fyrir gýg,
ef listamaðurinn hefur ekki brúklegar
hugmyndir á reiðum höndum. Næsta stig
er sjálf sköpunin og það sem úrslitum ræð-
ur um það, hvort árangurinn verður ein-
bert handverk eða iistaverk. Að sjálfsögðu
eru margar leiðir til þess að móta leirinn;
það er hægt að ummynda hann í næfur-
þunn blöð og þrykkja í hann letur. Þess-
konar „bækur“ hefur Kristjana gert og
þær verða á sýningunni. En hún fer líka að
samkvæmt aðferð myndhöggvarans: Byrj-
ar á þykkum samfelldum klump og heggur
utan úr honum unz myndin er mótuð. En
til þess að hægt sé að brenna mynd af því
tagi, verður að hola hana að innan.
Fyrsta brennslan, sem nefnd er hrá-
brennsla, fer fram í stórum brennsluofni,
þar sem hægt er að ná 1300 gráðu hita, en
hrábrennslan fer þó fram við 1000 gráðu
hita. Ekki mundi það boða mikla gæfu að
demba inn þangað nýmótuðum skúlptúr.
Fyrst þarf leirinn að þorna vel og til þess
þarf hluturinn að standa í vinnustofunni.
Jafnvel vikum saman. En takist hrá-
brennslan eins og til er ætlazt, þá verður
næsta skref annaðhvort jarðbrennsla eða
japönsk tækni, sem nefnd er rakú.
Við rakú-brennslu notar Kristjana sér-
stakan hringlaga ofn, sem opnast að ofan.
Þegar hún notar glerjung, fer hluturinn í
rakú-brennslu, en glerjunginn penslar hún
á hlutinn og hann verður æði oft leyndar-
mál, sem listamaðurinn lætur ekki uppi.
Þessi brennsla er bæði vandasamt verk og
erfitt. Fyrst verður að hita glerjunginn,
LESBÓK MORGUNBLAOSINS 23. FEBRÚAR 1985 7