Lesbók Morgunblaðsins - 11.05.1985, Blaðsíða 2

Leiðir píiagrímanna lágu í meginatriðum frá fjórum stöðum í Frakklandi, en sameinuðust nærri Pamplona í Baskalandi og síðan restur eftir
NorðurSpáni, unz komið var til Santiago de Compostella.
Jakobsleiðin
akobsleiðin, hin fjölfarna helgigönguleið mið-
alda, var fyrst farin á öndverðri níundu öld.
Þekktust var hún og fjölförnust á elleftu öld-
inni og hinni tólftu, en einmitt þá var mestur
vegur rómanskrar listar, sem einatt hefur
verið við helgigöngumenn kennd og kölluð
„list píiagrímanna".
Um þær mundir breiddust út um gjör-
vallan hinn kristna heim öflugir straumar
menningar, sem fram til þess tíma hafði
verið innilokuð í klaustrum og munkasetr-
um, en dreifðist nú um álfuna, náði augum
og eyrum aðalsmanna í köstulunum, al-
múgans í þorpum og til sveita og ferða-
langanna ótal mörgu í gististöðum þeirra.
Hvarvetna risu kirkjur og trúarlegir
minnisvarðar, er báru vott um hvort-
tveggja í, senn, lifandi og sterka trú og
jafnframjt kunnáttu og verklagni lista-
manna og handverksmanna, er lögðu sig
alla fram um að smíða sem veglegust verk
guði til dýrðar.
STJÖRNUVELLIR í
Jakobslandi
til stranda Kantabríahafsins til þess að
stemma stigu við framsókn Mára að sunn-
an. Norðanmegin markalínunnar héldu
rómönsku kirkjurnar á loft trúarlegum
eldmóði kristinna manna, sunnan megin
gat að líta moskur máranna og austrænan
glæsileika kalífanna í Kordóba.
Stjörnuregnið —
MANNKYNSSAGAN
Og Goðsagan
Árið 813, er Alfons II hinn skírlífi ríkti
yfir Astúríum og Galisiu, fannst á stað
einum í biskupsdæminu Iria Flavia í Gal-
isíu marmaraskrín nokkurt, er hafði að
geyma leifar mannslíkama. Biskupinn
Þeómír (Teodomiro) taldi þar komnar
jarðneskar leifar postulans Jakobs.
Öskuker Jakobs postula.
Fáir heföu trúað því er gröf postulans Jakobs fannst á níundu öld
vestast í Evrópu að þangað myndu um aldir sækja pflagrímar víðsveg-
ar að úr Evrópu. Sú varð þó reyndin, að kristnir menn af Vesturlönd-
um leituðu til þess helga staðar unnvörpum, fyrst úr Frakklandi, þar
sem fréttin um fund grafarinnar barst fljótlega út um landið þvert og
endilangt, síðan af öðrum löndum. AHar miðaldir lá síðan straumur
pflagríma til helgistaðarins á Norðvestur-Spáni þar sem gröf postulans
var, í Santiago de Compostela.
Á þessum umbrotatímum miðalda, er
hjörtu manna fyllast trúarlegum eldmóði,
er rekur þá til að reisa sér ævarandi minn-
isvarða í höggnu grjóti hinna atórkostlegu
bygginga, er varðveist hafa frá þessum
tímum, einmitt þá hefjast fyrir alvöru
helgigöngur manna til „Santiago de Comp-
ostela" — heilags Jakobs á Stjörnuvöllum
eða Stjörnuvalla í Jakobslandi — eins og
staðurinn var kallaður. Bændur hurfu
unnvörpum frá búum sínum til þess að
leggja upp í þessa ævintýralegu ferð, með
stjörnurnar einar að leiðarljósi. Fólk af
öllum stéttum, leiguliðar jafnt sem lands-
drottnar, frjálsbornir menn og ófrjálsir
lögðu upp í langferðina eftir þjóðleiðinni
til grafar postulans Jakobs, heillaðir af
sögunum sem sagðar höfðu verið á vetrar-
kvöldum við arineldana um dýrð og dá-
semdir í framandi og fjarlægu landi, sem
yfir bar töfrabirtu í frásögnunum.
Ferðalangarnir komu til Compostela —
Stjörnuvalla — hvaðanæva úr hinum
kristnu löndum Evrópu, þræddu slóðina að
baki framvarðarlínu kastalanna, sem sett-
ir höfðu verið niður um þveran Spán allt
Mannkynssagan segir okkur að Astúríu-
konungur, sem í þann tíð réð einnig fyrir
Galisíu, hafi nýtt sér fregnina um fund
þennan og stofnað til kirkju á þeim stað er
Ieifar postulans höfðu fundist.
Þjóðsagan greinir hér aftur á móti
nokkuð á annan veg frá. Þar er hermt að
eftir krossfestingu Jesú hafi það fallið í
hlut Jakobs hins eldra að fara til Spánar
að snúa landsmönnum til kristni. Átti
hann þar að hafa komið í hirðisstarfi sínu
til stranda Galisíu, þar sem var þá ysti
oddi þess heims er menn í þann tíð þekktu
og Rómverjar kölluðu „Finis terrae" eða
endimörk jarðar. En er Jakob kom aftur
til Jerúsalem lét Heródes Agrippa taka
hann höndum og lífláta. Tveir dyggir læri-
sveinar Jakobs fóru þá með jarðneskar
leifar hans sjóleið allt til Spánar og til Iria
Flavia, sem var nærri bæ þeim er nú heitir
Padrón, en þar var þá í fyrirsvari matróna
sú er Lupa hét. Hún setti sig upp á móti
greftrun Jakobs þarna, en þá urðu þar ým-
is kraftaverk, m.a. það að mannýg naut
urðu sem gæfustu geldneyti og féll Lupa
þá frá andstöðu sinni. Þannig var postul-
inn Jakob eða Jacobo Boenargues, eftir-
lætislærisveinn Jesú, sonur Salomé og
Zebedeusar,. bróðir Jóhannesar skírara,
jarðaður í Galisíu.
Sömuleiðis segir þjóðsagan að einsetu-
maður einn, Pelagíus að nafni, hafi þá um
nóttina er Jakob var jarðaður séð stjörnu-
regn falla á jörð og leggjast undur mjúk-
lega á fjallið sem þekkt er sem „liberum
donum".
ANNAÐ Og Meira
En Helgur DÓMUR
Fundur grafar postulans Jakobs var á
þessum tímum trúareldmóðs annað og
meira en einber fundur helgra dóma.
Hann var táknrænn atburður, sú hvatning
sem hinn kristni heimur þurfti til þess að
geta snúist til varnar með æðri og meiri
bakhjall en vopnin ein, gegn ógnvekjandi
framsókn fylgismanna hálfmánans aust-
ræna.
Ellefta öldin og hin tólfta skiptu sköpum
fyrir veg rómanskrar listar, er þá reis
hæst og ekki síður fyrir helgigöngurnar til
Stjörnuvalla. Cluny-munkareglan reisti
klaustur og gististaði báðum megin leiðar-
innar til þess að veita helgigöngumönnum
beina og húsaskjól. Þá var einnig stofnuð
riddararegla heilags Jakobs, Orden de
Santiago, er ætlað var að vernda göngu-
menn fyrir árásum stigamanna og óaldar-
seggja.
FYRSTI ferðamanna-
BÆKLINGURINN
Franskur klerkur, Aymeric Picaud,
skrifaði um miðja 12. öldina fyrsta „leið-
arvísinn" til handa helgigöngumönnum á
leið til Galisíu, til grafar heilags Jakobs. í
kveri sínu skýrir klerkur frá öllu því er
máli skiptir í sambandi við ferðalag eftir
Jakobsleiðinni og greinir þar skýrt og skil-
merkilega frá öllu og heldur vel á penna.
Hann tíundar kirkjur, minnisvarða, helga
staði, klaustur og gistiskýli og hvar slíkt
sé að finna, getur jafnframt siða og sér-
kenna fólks í hverju héraði er leiðin liggur
um, lýsir landslagi og staðháttum, getur
þess hvort vatn sé gott eða óhollt til
drykkjar og tilfærir sitthvað fleira, sem
margt er smálegt en um leið harla lifandi
og skemmtilegt. Leiðarvísir þessi var síðar
felldur inn í bók V í „Liber Sancti Jacoboi"
eða „Codex Calixtinus", sem svo er og kall-
aður, eftir formálsbréfi Calixtusar páfa að
bókinni.
„Quattuor via sunt ad ... þ.e. „Fjórar
liggja leiðir til ..." — þannig hefst V. bók
Codex Calixtinus, sem nú er varðveitt í
bókhlöðu dómkirkjunnar í Santiago de
Compostela. Og rétt er það, að fjórar lágu
leiðirnar frá Frakklandi á miðöldum til
norðurhéraða Spánar, til Stjörnuvalla
heilags Jakobs. Hin fyrsta þeirra var „Via
Turonensis", sem átti upptök sín í götunni
sem við Sankti Jakob er kennd í hjarta
Parísarborgar, Saint Jacques; önnur var
„Via Lemovicensis" frá Vézelay og Limog-
es; hin þriðja „Via Podensis", er lá frá
Notre-Dame du Puy og loks var svo „Via
Tolosana", er átti upptök sin í Arles og lá í
gegnum Toulouse. Þrjár fyrstnefndu leið-
irnar sameinuðust í Saint-Jean Pied de
Port og lágu þaðan áfram yfir spænsku
landamærin í átt til Pamplona. Fjórða
leiðin fylgdi gamalli gönguleið um skarðið
Somport í aragónsku Pýreneafjöllunum og
tengdist hinum þremur í Puente de la
Reina, en þaðan lá leiðin siðan yfir héruð-
in Navarra og Rioja, til Kastilíu og León
og vestur þaðan allt til þess er komið var í
áfangastað.
Enn sem fyrr er yfir Jakobsleiðinni and-
blær trúarhita og eldmóðs liðinna daga,
enn stafar sögulegum ljóma á grasi gróna
slóðina sem svo margir gengu forðum og
enn flytur Jakobsleiðin okkur sem nú lif-
um boðin fornu um að ganga á guðs vegum
allt til enda veraldar.
Aitor Yraola er lektor I spænskudeild Háskóla Is-
lands.
Sonja Diego starfar I fréttadeild sjónvarpsins.
Helgistaðurinn og griðastaðurinn Santuario del Cebrero.
Einn ferðamöguleiki
í sumarleyfinu væri
að þræða Jakobs-
leiðina, fjölfarna
helgigönguleið mið-
alda á Norður-
Spáni.
Eftir Aitor Yraola.
Sonja Diego þýddi.
Kastali musterisriddarareglunnar í Ponferrada.