Lesbók Morgunblaðsins - 19.10.1985, Blaðsíða 9

Gamli tímian, 1940. Olíumáirerk 97x97 sm. Eig.: Þóra Friðriksdóttir.
? L

Altaristafla, sem Kjarval málaði fyrir sóknar-
nefndina í Ríp í Skagafirði. Þegar kirkjan í
Ríp var vígð 1924 var altaristöflunni komið
fyrir þar sem hún átti að vera, en mönnum
líkaði þetta listaverk illa norður þar og því
var hún tekin niður og látin uppá kirkjuloft.
Þar var hún alllengi, unz Óiafl bónda á
Hellulandi rann til rifja, hve hún var illa
farin í þessari vondu geymslu. Hann keypti
altaristöfluna af sóknarnefndinni og flutti
hana heim í Helluland. Síðar vildi svo til að
Skúli Guðjónsson prófessor í Kaupmanna-
höfn var þar á ferð og bauð þá Ólafi á Hellu-
landi að taka myndina með sér út til Kaup-
mannahafnar og koma henni í viðgerð. Ólafur
þáði það boð og Skúli fór utan með myndina.
Síðan deyr Skúli og þrátt fyrir ítrekaðar til-
raunir tekst ekki að komast að því, hvar
myndin er niður komin. Þá gerðist það, að
Ólafur á Hellulandi fór á miðilsfund. Þar kom
Skúli prófessor fram og sagði Ólafl, að
myndin væri inni í einhverri kompu sem
hann tiltók mjög nákvæmlega á viðgerðar-
verkstæði Statens Museum for Kunst Það
kom heim og saman; þar var myndin — og
heilu og höldnu komst hún aftur uppá vegg
á Hellulandi. Þar sá Halldór Laxness hana
og falaði hana af Ólafl. Hann féllst á að
Halldór fengi myndina, ekki fyrr en eftir sinn
dag. Og þegar Ólafur á Hellulandi var allur
var myndin hengd upp í Gljúfrasteini og hefur
átt þar heima síðan. En opinberlega hefur
hún aldrei veriö sýnd fyrr en nú.
m.
%
ERKILEGT VIÐ KJARVAL?
j ersónu-
ital sem
iðanlega
En það
'yrst og
5 verkin
er hans
Id ég að
a merki-
n er allt-
itti nýr.
Fyrir utan sitt frábæra iands-
lagsmálverk kom hann víða við;
reyndi fyrir sér í geómetrískri
abstraktsjón, kúbisma, sam-
klippum, súrrealisma og stund-
um var hann mjög nærri því,
sem síðar var kallað abstrakt
expressjónismi. Hann fyigdi
samt ekki neinni stefnu alfarið
og það var alveg sama undir
hvaða merki hann vann: Ailtaf
mátti sjá það langar leiðir, að
verkið var eftir Kjarval og engan
annan. Línan varð ævinlega svo
persónuleg hjá honum, að henni
má líkja við rithönd, sérkenni-
lega rithönd. Þessi tilfinning
fyrir rytmískri teikningu sést
greinilega í mynd af folaldsmeri,
sem hann gerði 16 ára — og
þessi rytmíska teikning gengur
síðan eins og rauður þráður í
gegnum allt lífsverk hans. í ann-
an stað er Kjarval kóloristi par
excellence, — litameðferð hans
hlýtur að verða endalaust að-
dáunarefni.
Þegar þetta tvennt fer saman:
Tilfinning fyrir rytmískri teikn-
ingu, sem alls ekki bregst — og
tilsvarandi tiifinning fyrir lit, þá
er augljóst mál, að árangurinn
verður góður; ekki spillir það
heldur fyrir, þegar sá hinn sami
er skáld — og það vár Kjarval
einnig. Bæði þegar hann orti, en
auðvitað fyrst og fremst þegar
hann málaði oggekk á vit hinnar
óheftu fantasíu. Menn eru aftur
á móti á villigötum, þegar þeir
halda að snilld Kjarvals sé fólg-
in í allskonar felumyndum, sem
hann setti stundum vísvitandi í
myndir og stundum þykjast að-
dáendur málarans hafa gert
stórar uppgötvanir og „fundið
andlit“ eða eitthvað annað í
hraunmynd eða fjallshlíð. Borg-
aralegt mat á Kjarval hefur
löngum snúizt fullmikið um
þetta atriði, en það kemur mynd-
rænum kostum afskapiega lítið
við.
Síðast en ekki sízt er Jóhannes
Kjarval svona merkilegur vegna
þess, að hann er maður sem
kemur hér að ónumdu landi í
listinni, einn af okkar brautryðj-
endum og samt eins og fyrr var
sagt: Alltaf ferskur og nýr.
GÍSU SIGURÐSSON
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 19. OKTÓBER 1985