Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1987, Blaðsíða 7

kl. 7.15 e.h. og haldið var af stað þaðan
kl. rúmlega 12 um nóttina í sæmilegu veðri
en miður góðu veðurútliti.
í skýrslu 1. stýrimanns, Ólafs Sigurðsson-
ar, sem var á vakt og sem hann lét fýlgja
dagbók skipsins þegar hann afhenti hana
Sjódómi Reykjavíkur, segir meðal annars:
„Fimmtudaginn 30. nóvember um kl. 2 f.h.
þegar skipið var að fara fram hjá Ritnum
á stýrðri stefnu N.t. Ö 3/4 Ö kemur skip-
stjóri upp á stjómpall og segir við 1. stýri-
mann: „Við erum allt of langt frá Ritnum"
og skipar: „Bakborð", þ.e. að beygja til stb
NÓ.t.N, svo NÖ. V2N., NÖ., NÖ.t.O., NÖ.t.
Ö. V2Ö. og ÖNÖ. Allar þessar stefnur gaf
skipstjóri sjálfur án þess að spyija stýri-
manninn um fjarlægð, því sem fyrr sagt,
sá hann hve langt skipið var frá Ritnum."
í sambandi við skipun skipstjóra: „Bak-
borð“ þá þýddu þessi fyrirmæli það á þessum
tíma að stýrishjólinu var snúið á bakborða
en stýrisblaðið snerist á stjómborða. Skipinu
var því snúið á stjómborða, eða til hægri.
Reglum þessum um stýrisfyrirskipanir á
íslenskum skipum var breytt samkvæmt
lögum nr. 56 23. júní 1932.
BjartÍ
Skammdegismyrkrinu
í Sjórétti segir skipstjóri: „Mættur, fór
niður af stjómpallinum rétt eftir að skipið
var komið fram hjá Ritnum, þá var bjart,
sást bæði Riturinn og landið hinumegin,
stjómborðsmegin, sem mættur taldi vera
Straumnes, eins sást landið hinumegin við
Isafjarðardjúpið, Stigahlíðin."
Þar sem skipstjóri segir að það hafi verið
bjart þegar hann fór af stjómpalli Goðafoss
þessa nótt kl. 2.15, þá má geta þess að
birtu frá tungli naut ekki þó svo að rofað
hafi til öðm hvom, vegna þess að tungl var
nýtt fyrir aðeins 4 eða 5 dögum, eða þann
25. nóvember. Það kemur hins vegar fram
bæði í skipsdagbókinni og í sjóprófmu að
veður hafi verið skýjað og að það hafi verið
dimmviðri og éljagangur. Auk þess var
skammdegismyrkur.
Þessi spuming var lögð fyrir skipstjóra
að beiðni framkvæmdastjóra Eimskipafé-
lags íslands: „Hvernig var fjarlægðin frá
Rit fundin og hvernig vissu þeir að skipið
var 2 sjómílur undan?“ Svar skipstjóra:
„Mættur taldi að fjarlægðin væri á að giska
2 kvartmílur frá Ritnum.“ Ekkert var um
það talað hvort þetta „allt of langt frá ritn-
um“ væri 1 sjmíla eða 2, það var ekki fyrr
en eftir strandið að þetta vom orðnar 2
sjómílur hjá skipstjóra, og ekki fært í skips-
dagbókina fyrr en eftir strandið. Þó svo að
skipið hafi verið eina og hálfa sjómflu frá
Rit, sem vel má draga í efa, og sé sett út
sú stefna sem skipstjóri gefur og á að vera
fyrir Straumnes, þá verður sú stefna aðeins
0,3 til 0,4 sjómílur þvert af Straumnesi,
þannig að skipið þurfti ekki að bera langa
leið vegna straums eða kompásskekkju til
þess að lenda innan við nestána. Hafi skip-
ið hins vegar verið eina mflu frá Rit, þá var
strikið sem gefið var fyrir Straumnes innan
við nestána.
Það atriði að 1. stýrimaður var engar
ráðstafanir farinn að gera til þess að beygja
fyrir Rit þegar skipstjóri kom á stjómpall
sýnir að hann hefur álitið að skipið væri
ekki komið nógu langt og að hann hefur
ætlað dýpra. Agiskun skipstjóra um fjar-
lægðina var röng.
I sjórétti segir skipstjóri að skipið hafi
farið „með fullri ferð, minnst 9 hnútar eða
um það,“ sama segja vélstjórar, „full ferð
— 84 snúningar — gangur um 9 mflur.“
Fjarlægðin frá því þvert af Amamesvita
og að Straumnesi er 21 sjómfla og þessa
leið fór skipið á 2 klukkustundum og 15
mínútum, eða að jafnaði um 9,30 hnúta
(mílur) á klukkustund, hveija mílu því á um
6,40 mínútum. Þegar skipstjóri kemur á
stjórnpall „um kl. 2. f.h.“ þá er skipið búið
að sigla í eina klukkustund og þijátíu mínút-
ur frá því það var þvert af Amamesvíta,
eða um 14 sjomílur. Til þess að vera 2 mflur
af Rit þegar skipið var komið á nýja stefnu
varð það að hafa siglt mun lengra á fyrri
stefnu.
Leitað Að Skipstjóranum
í skýrslu sinni segir 1. stýrimaður að
skipstjóri hafi farið af stjórnpalli og inn í
kortaklefa eftir að hann hafði gefið stefn-
una fyrir Rit og Straumnes og beðið sig
að láta hann vita þegar þeir færu fram hjá
Straumnesi. 5 mínútum seinna var kominn
þreifandi bylur, eða kl. 2.20. Hann hafi þá
farið inn í Ídefa skipstjóra að tilkynna hon-
um þetta, en hann hafi þá ekki verið þar.
Sendir hann þá strax útvörðinn, sem hann
hafði kallað upp á stjómpall, niður í reyk-
skála að kalla á skipstjóra, en hann fannst
ekki þar. Strax og bylurinn skall á segist
1. stýrimaður hafa sagt við hásetann sem
Olafur Sigurðsson, 1. stýrimaðurá
Goðafossi. Hversvegna varhonum fórn-
að oghversvegna léthann fara með
sig eins og raun bar vitni um ?
var við stýrið að stýra ekki austar, og litið
öðru hvom eftir því að svo væri gert. Frá
síðustu afstöðu af Rit og að Straumnesi
segir hann hafa verið 5 sjómílur. Segir síðar
orðrétt: „Stýrimaður hugsaði sér að beygja
nokkuð frá landi þegar 4 sjómílur væm
útsigldar, ef skipstjóri þá ekki væri kom-
inn..."
Eftir þetta segir stýrimaður ekki hvað
gerðist, nema að haldið var áfram að leita
að skipstjóranum, fyrr en hann segir frá
komu hans á stjómpall, en frásögn stýri-
manns er svohljóðandi: „Þegar kl. var nærri
3 fjórðunga stundar í 3 kemur skipstjóri á
stjómpall, segir þá stýrimaður við skipstjóra
að hann hvergi hefði fundið skipstjóra og
að stýrimaður hafði ætlað að fara að beygja
út á. „Já“, svarar þá skipstjóri: „Stjórborð",
og til að sjá um að því væri hlýtt hljóp stýri-
maður yfir að stýrinu og sá að svo var gjört,
í sama augnabliki sáu skipstjóri og stýrimað-
ur rofa í land og brot framundan, heldur
um stjórborð, skipstjóri sló þá fullan kraft
aftur á bak, en þrátt fyrir það rann skipið
á gmnn og festist."
„LandOgBrot
BEINT FRAMUNDAN“
Um brottför sína af stjómpalli og endur-
komu þangað segir skipstjóri í sjóréttinum:
„Mættur fór fyrst ofan í reyksalinn til að
gá að hvort allt væri fast, stólar og annað,
síðan ofan í borðsalinn og gáði einnig að
þar, síðan niður í skipið til að gá að hvort
gluggamir í herbergjunum væm fast skrúf-
aðir aftur, síðan inn á salerni karlmanna;
þegar mættur kemur þar út stendur háseti
þar fyrir framan og spyr mættur hásetann
hvað hann sé að gera þar, og segir hann
að stýrimaðurinn hafí sent sig til að segja
mættum að komin sé stórhríð. Mættur hljóp
þegar upp á stjómpallinn, verður það þá
fyrst að orði er hann kemur upp, að hann
segir við stýrimanninn, „hamingjan hjálpi
okkur, við emm komnir í ládeyðu," og land
og brot sá mættur beint framundan. Mætt-
ur heldur að stýrimaður hafí sagt að hann
hefði ætlað að fara að beygja, ef mættur
hefði ekki komið upp. Þegar er mættur kom
upp og sá þetta, gaf hann manninum sem
stóð við stýrið svolátandi skipun: „hart
stjór-borð“, en skipið var þá komið svo ná-
lægt að mættur sá að það gat ekki látið
nógu fljótt að stjóm og gaf því skipun ofan
í vélina um fulla ferð afturábak, en skipið
rakst á áður en það varð stöðvað ...“
Ef borinn er saman framburður í sjórétti
kemur fram að skipstjórinn hefur komið á
stjómpallinn í þetta síðasta skipti 5 til 10
mínútum fyrr en gefíð er í skyn af honum
sjálfum.
Frásagnir skipstjórans og 1. stýrimanns
af atburðum og orðaskiptum em ekki sam-
hljóma, enda em þær ekki sannleikanum
samkvæmar. Slíkar „söforklaringer" munu
ekki hafa verið ótíðar á þessum tímum. En
það vill svo til að vitni var statt á stjómpall-
inum og sá og heyrði það sem fram fór,
þó svo að það komi ekki fram í sjóréttinum.
Það kemur fram í sjóréttarskýrslu að Jón
Bergsveinsson, skipstjómarlærður maður
og síðar fyrsti erindreki Slysavamafélags
Islands, var farþegi á skipinu alla leið frá
New York. Þegar sjóprófíð fór fram í
Reykjavík mun Jón hafa verið kominn til
Akureyrar, en þar var hann búsettur.
ER Meiningin AÐ Sigla
TilHafs?
Sumarið 1949 var einn æðsti embættis-
maður þjóðarinnar á ferðalagi úti á landi.
Einn fylgdarmanna hans var Jón Berg-
sveinsson. Þeir fóm um hérað þar sem
strönd voru tíð. Goðafoss-strandið barst í
tal og þá sagði Jón samferðamanni sínum
frá vitneskju sinni um þetta mál og var frá-
sögn hans á þessa leið:
Ég var farþegi á Goðafossi þegar hann
strandaði við Straumnes í Aðalvík. Ég varð
var við það að verið var að leita að skipstjór-
anum og fór upp á stjómpallinn. Eg var
kominn þangað rétt á undan skipstjóranum.
Þegar hann kom upp gekk hann snúðugt
rakleitt að kompásnum, lítur á hann og
segir: Hvað er þetta! Er meiningin að sigla
til hafs? Þá sagði 1. stýrimaður sem var á
vakt: Ég vildi vera viss. Skipstjóri gaf síðan
skipun um að breyta stefnunni og nokkru
seinna strandaði skipið.
Ferðafélaga Jóns, hinn trúverðugasta
mann, heyrði ég segja frá þessu þann 4.
júlí 1979. Ekki mundi hann hvort Jón hafði
nefnt stefnur eftir skipstjóra. Hann sagðist
hafa spurt Jón hvort hann hafí borið þetta
fyrir sjórétti. Þá sagði Jón: Nei, ég vildi
ekki blanda mér í þetta mál. Ennfremur
sagði ferðafélagi Jóns: Ég man það að ég
furðaði mig á því að Jón skyldi segja mér
þetta.
I sjóréttinum kom það fram í framburði
mannsins sem var við stýrið að skipstjórinn
var nýlega kominn a stjómpallinn þegar
þeir sáu rofa í land, en ekki um leið og
hann kom upp, eins og skipstjórinn segir.
Sama kom fram hjá 1. stýrimanni. Það
kemur einnig fram hjá hásetanum og 1.
stýrimanni að þeir sáu ekki Iand fyrr en
eftir að skipstjórinn breytti stefnunni
sem stýrimaðurinn hafði gefíð „til hafs“ til
að „vera viss“ um að forða skipinu frá
strandi, og á fyrri stefnu sem skipstjóri
hafði sjálfur gefíð, enda segir hásetinn í
sjóréttinum: „Skipstjórinn setti sjálfur
síðustu stefnuna . ..“
. Skýrsla sú sem 1. stýrimaður lagði fram
í sjórétti er á eyðublaði merktu: „H/f Eim-
skipafélag íslands. E/S Goðafoss." Um
þessa skýrslu segir skipstjórinn: „Annars
höfðu þeir báðir saman gert uppkast að
skýrslu í líka átt og þessi skýrsla sem stýri-
maður nú hefur Iagt fram og hafí sú skýrsla
verið í skipsdagbókinni þá er stýrimaður tók
við henni, en um þessa skýrslu kveðst
mættur ekkert hafa vitað fyrr en nú.“
NÝ SKÝRSLA Skrifuð
Af hálfu vátryggingjenda skipsins var
þessi spurning lögð fyrir 1. stýrimann: „Hef-
ur stýrimaður sjálfur samið viðbótarskýrsl-
una eða fengið aðstoð annarra?" Þessu
svarar stýrimaður þannig: „Sjálfur, án að-
stoðar annarra." Hins vegar segir hann
nokkru seinna í sjórétti samkvæmt sjóprófs-
skýrslu: „Þá skýrir hann frá því að þeir
skipstjóri og hann hefðu í félagi verið búnir
að semja uppkast að skýrslu, í líka átt, en
ekki eins langa og skýrsla sú er mættur
hefur lagt fram, en svo hefði það orðið úr
að skrifa skýrsluna eins og hún var sett í
dagbókina. Mættur veit ekki hvað varð af
uppkastinu."
Augljóst er að 1. stýrimaður breytir á
síðustu stundu skýrslu sem hann og skip-
stjóri gerðu sameiginlega að sögn skipstjóra.
Tæplega hefur hann eingöngu gert það til
hlífðar yfirmanni sínum, þar hafa aðrir aðil-
ar komið við sögu sem höfðu aðstöðu til
þess að beita stýrimanninn þrýstingi, svo
að það varð úr að skrifuð var ný skýrsia,
eins og hann segir. Hann segir einnig í lok
skýrslunnar að hann hafi sérstaklega litið
eftir stefnunni og fullvissað sig um það „að
allt horfði frítt,“ en það gat hann ekki nema
breyta stefnunni, sem hann gerði þegar 4
sjómílur voru sigldar frá síðustu afstöðu við
Rit og 1 míla var að Straumnesi.
í sjódómsskýrslu er sagt að vitni sem
fyrir sjóréttinn komu hafí eftir „löglegan
undirbúning" unnið eið að framburði sínum,
og nöfn þeirra skrifuð í sjódómsskýrsluna
af skrifara hennar, en ekki eigin hendi. Það
er eftirtektarvert að hvorki nafn 1. stýri-
manns né nafn hásetans, sem var við stýrið
þegar skipið strandaði, eru skráð þar. Þeir
hafa því ekki staðfest framburð sinn. Hvergi
er á það minnst að skipstjóri hafi unnið eið
að sínum framburði.
2. Rúmlega 1 sjómíla frá Rit, stefna sett fyrir Straumnes. 5 sjómílur að Straumnesi.
3. Bylur, 17 sjómílur sigldar.
4. 4 sjómílur sigldar fráþvíþvertaf Rit. 1. stýrimadur snýr skipinu „tilhafs", um
1 sjómíla að Straumnesi.
5. Skipstjóri kemur uppíþeim svifum ogbreytir fyrristefnu (Ö.N.Ö. kompásstefna).
6. Skipiðstrandar „skammt innan við Straumnesið", kl. 2.45.
7.1 og 1/2 sjómíla frá Rit.
8. 0,3-0,4 sjómílurfrá Straumnesi.
9.2 sjómílur frá Rit, þar sem skipstjóri segir eftir strandið, að skipið hafi verið
statt, þegarbúið varað beygja fyrir Rit.
10. Tæplega 1 sjómíla frá Straumnesi.
11. Suðurfallsstraumur.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7. FEBRÚAR 1987 7