Lesbók Morgunblaðsins - 21.11.1987, Blaðsíða 4

Kafli eftir HÖRÐ ÁGÚSTS-
SON úr 1. bindi bókaflokks
um ÍSLENSKA ÞJÓÐ-
MENNINGU, sem út er að
koma hjá Bókaútgáfunni
Þjóðsögu
33. Hlaðsýn í Laufási nú á dögum. Þilstafnamir sem sjást eru á eftirfarandi húsum, talið frá vinstri til hægri: Stofa,
bæjardyr, skáli, dúnhús, skemma.
Það er útbreiddur
misskilningur hjá mörgu
nútímafólki, að íslenzki
torfbærinn hafi um aldir
verið burstabær í líkingu
við Glaumbæ í
Skagafirði eða Laufás í
Eyjafirði, sem hér er
fjallað um. Burstir á
skemmum komu fyrst til
sögunnar um eða fyrir
siðaskipti, en
burstabærinn kemur
ekki fram í endanlegri
mynd fyrr en um 1870.
Þróun íslenska
torfbæjarins
Laufás við Eyjafjarðarströnd
Um það bil sem Ólafur.
biskup Hjaltason skilar
af sér Laufásstað í
hendur séra Jóni nokkr-
um Sigurðssyni árið
1559 er húsaskipan í
Laufási í megin atriðum
á þessa leið (25. mynd): Stofa (4) og skáli
(5) eru fremst húsa og snúa samhliða hlaði
um bæjardyr (1) og önd (2) (34. mynd, a).
Skálinn er fullskipaður rúmum, fímm staf-
gólf að lengd. Af þeim tíu rúmum, sem í
skálanum eru, eru tvö bamarúm við and-
dyraþilið og snúa þvert á.
Eftirtektarvert er að göng (3) eru til stofu
með sama hætti og í Gröf. Stofan er fjögur
stafgólf. Fyrir enda hennar er lágur pallur
í innsta stafgólfi og á honum borð, hápalls-
borðið. Vanalega eru bekkir umhverfis það
en þeir eru ekki nefndir. Vel geta þeir þó
hafa verið á sínum stað. Annað borð, sveina-
borð, er langsetis austanmegin í stofu og
annars slíks væri að vænta beint á móti þó
þess sé ekki getið. Á miðju gólfi stendur
könnustóll sem notaður hefur verið sem
borð undir drykkjarker. Stofan er þiljuð,
utan fremsta stafgólfíð.
Inn af anddyri eru löng göng (6). Til
hægri er fyrst stórt eldhús (7) þegar inn
er gengið með þilstafni fram í göngin. Á
vinstri hönd ívið innar eru búr tvö, það
fremra (8) sem er lítið og það innra (9) sem
er stærra og í enda þess þrjú stórkeröld í
jörðu sem á Stöng. í sömu röð og eldhúsið
eru tvö hús sem kallast litlabaðstofa (10)
og litlastofa (11). Þessi tvö hús eru dagleg-
ir íverustaðir húsbænda. Annað er svefnhús,
hitt dagstofa eða vinnustofa. í litlubaðstofu
eru tvenn rúmstæði en innréttinga ekki frek-
ar getið í litlustofu nema hún er þiljuð til
veggja og ræfurs. Gegnt litlubaðstofu er
hús (12) sem ekki er vitað til hvers var
notað.
Pyrir enda ganga er svo stórabaðstofa
(13) og svipmót hennar með nokkrum öðrum
hætti en búast mætti við sé hefðbundin
skoðun höfð í huga. í suðurhluta hennar
er pallur með borði, felliborð, en í norður-
hlutanum bekkur. Hún er í þremur stafgólf-
um og eru endastafgólfín þiljuð með
veggjum. Þrep þijú eru upp á pallinn að
ganga. Það sem mesta furðu mun þó vekja
er húsið inn af baðstofunni, ónstofan (14).
Hvað er ónstofa? Það er kytra inn af bað-
stofu með gijótofni í. Þetta er hitagjafínn, ,
Baðstofan í Glaumbæ í Skagafirði er gott dæmi um baðstofu á seinasta þróunar-
ferli hennar. Hún er þifjuð í hólf og gólf, með glergluggum á þekju, föstum
rúmstæðum og alþiljuðum húsum til endanna. Ljósmynd Bjöm Rúriksson.
sá eini á bænum en hitagjafi samt. Ekki
er gott að segja hve oft ofninn er notaður
á þessum tíma en í vetrarkuldanum er hann
áreiðanlega kyntur.
Á hlaði sunnan við skála er skemma (15).
Þær hafa sjálfsagt verið fleiri, þótt ekki séu
nefndar í þetta sinn.
Næst erum við í Laufási 1631 (26.
mynd). Flest er þar með sama svipmóti,
skálinn (4), eldhúsið (6), búrin (7 og 8) og
stofumar litlu (9 og 10) nema hvað svo er
að sjá sem litlustofumar hafi skipt um stæði
þannig að litlabaðstofa (10) virðist vera þar
sem litlastofa var áður og öfugt. Litlubað-
stofu, sem við getum kallað sængurhús,
hefur bæst stafgólf afþiljað og þar er bekk-
ur, borð og timburgólf. Fleira hefur breyst.
Þótt baðstofan (13) sjálf sé næstum eins
er þó ónstofan horfin, hús tvö ónafngreind
(11 og 12) eru komin milli búrs og bað-
stofu, bæst hafa við tvær skemmur (14 og
15). Ur annarri er innangengt í skála. Stof-
an (3) er að vísu ekki nefnd á nafn en þar
hlýtur hún samt að vera.
Við fáum og örlítið meira að vita um
húsráðendaherbergin. Stafgólfíð inn af litlu-
baðstofu (10) er hugsanlega skrifstofa
klerks og í hinni stofunni (9) em bekkir
umhverfís húsið og gólf þiljað. Hún gæti
verið dagstofa hjóna og staður þar sem tek-
ið væri á móti betri gestum milli hátíða, en
þó er stórastofan (3) sjálfsagt aðalveislu-
staðurinn.
Árið 1676 eru frambæjarhús að mestu
með sama svipmóti og 1631 (27. mynd).
Stofan (4) er næstum eins og árið 1616
nema nú er bekksins umhverfis borðstæðið
getið. Einungis innsta stafgólf er þiljað.
Fyrir framan hana er eitt sjálfstætt staf-
gólf. Skálinn er alltaf eins (5). Skemmur
IÍ