Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1988, Blaðsíða 8

Mynd eftir ÓlafM. Jóhannesson
Smásaga eftir Önnu Maríu Þórisdóttur
Eg var að koma frá jarðar-
förinni hans Sigurgeirs
gamla frænda. Ekki var
nú líkfylgdin fjölmenn,
þrír gamlingjar af elli-
heimilinu fyrir utan mig
og prestinn. Hann átti
ekki aðra nána ættingja
svo lengi sem ég vissi en Þorgeir bróður
sinn, sem dáinn er fyrir sex árum.
Sjálf er ég skyld honum lengst frammi í
ættum og kallaði hann frænda meira í gamni
en alvöru. En sem tilvonandi rithöfundur
langaði mig til að kynnast þessum gamla
sérvitringi og reyna að hafa upp úr honum
sögu hans og eitthvað varð ég að gera til
þess.
Og mér tókst að fá hann til að segja mér
frá leyndarmáli lífs síns, leyndarmálinu, sem
varð svo örlagaríkt í lífi þeirra bræðra. En
ég lofaði honum að segja engum frá þessu
fyrr en hann væri kominn í gröfina. Nú er
svo komið og megi hann hvíla í friði.
Þeir bræður voru frægir að minnsta kosti
í sjö sýslum fyrir einkennilega sambýlis-
hætti sína. Báðir voru ógiftir og bjuggu á
allsæmilegri jörð í háreistu bárujámsklæddu
timburhúsi frá því löngu fyrir stríð. Þorgeir
stundaði að vísu fleira en búskap, því að
hann var barnakennari þama í sveitinni.
En hann vann kappsamlega við heyskapinn
á sumrin og sinnti gegningum um helgar og
í jóla- og páskaleyfum.
En þótt þeir bræður byggju í sama húsi,
höfðu þeir lítið sem ekkert samneyti. Húsinu
var skipt uppúr og niðurúr með dyralausum
vegg og bjuggu bræðumir hvor í sínum
helmingi þess. Sagt var að þeir töluðu aldr-
ei saman. Sveitungar og fólk utan úr þorpi
gerði sér margvíslegustu erindi til að heim-
sækja þá bræður og forvitnast um hagi
þeirra og enginn hafði heyrt þá yrða hvom
á annan, jafnvel þótt þeir gengju til úti-
verka saman.
Menn veltu fyrir sér þessu einkennilega
háttalagi og settu það í samband við kvenna-
mál. Kvennamál hjá þessum harðsvímðu
piparkörlum! En suma rámaði í að kaupa-
kona hefði verið hjá þeim bræðmm eitt
sólríkt sumar endur fyrir löngu.
Hér fer á eftir það sem Sigurgeir sagði
mér:
„Þetta byijaði allt þegar Þorgeir fór í
Kennaraskólann. Forekirar okkar vom þá
bæði látnir. Hann hafði alltaf langað til að
ganga menntaveginn, en ekki komist að
heiman frá lasburða foreldmm fyrr. Alla
sína peninga hafði hann lagt á sparisjóðinn
í þeirri von að geta látið menntunardraum-
ana rætast.
Eg var allt öðmvísi. Eg var hesta- og
kvennamaður, hugsaði bara um líðandi
stund, reið út og skemmti mér um helgar,
var ábyrgðarlaus eða lítill, ábyrgðin lenti
því á Þorgeiri þannig að honum fannst hann
ekki geta farið til náms fyrr en foreldrarnir
vom látnir. Þá var hann kominn hátt á
þrítugsaldur.
Einhvem veginn skrönglaðist ég af við
búskapinn vetuma, sem Þorgeir var fyrir
sunnan. Hann kom líka heim um jólin og
kom öllu í sæmilegt stand þann tíma sem
hann dvaldist heima. Á sumrin vann hann
eins og víkingur við heyskapinn og viðhald
húsa og ég gerði svo sem mitt þótt ég
skemmti mér um helgar.
Vorið sem Þorgeir kom heim eftir loka-
prófið vom örlög okkar ráðin.
í síðasta bréfí sínu til mín áður en hann
kom heim, bað hann mig nú að hafa allt í
sem bestu standi við heimkomu sína, því
að hann kæmi með konuefnið með sér,
skólasystur sína, sem ætlaði að vera kaupa-
kona hjá okkur þá um sumarið. Hún héti
Helga og hann kallaði hana konuefnið sitt
þótt hún vildi ekki í raun lofast honum að
fullu fyrr en eftir eitt sumar til reynslu sem
kaupakona á bænum.
Ja héma, Þorgeir bróðir hálftrúlofaður.
Þama hafði hann aldeilis skotið mér ref
fyrir rass. Þetta gat hann þótt hlédrægur
og óframfærinn væri. Og hvemig skyldi svo
kærastan vera? Líklega einhver ólagleg lær-
dómspía, sem ekki átti margra kosta völ.
Þorgeir var svo sem ekki óásjálegur maður,
bara nokkuð snotur, en óttalegur þumbari
og leiðindagaur samanborið við mig, fannst
mér, sem var allra manna kátastur á manna-
mótum.
Oðum leið að komudegi Þorgeirs og
Helgu. Ég lagaði til í húsinu eftir bestu
getu og beið með hangikjöt og rauðgraut
eftir þeim en von var á þeim um kvöldmatar-
leytið.
Ekki var kominn bílvegur heim til okkar
en áætlunarbíllinn stansaði við næsta bæ
og þangað var aðeins tíu mínútna gangur.
Mér þótti ekki taka því að leggja á þijá
hesta til að sækja þau þennan spöl.
Ég sat úti í bæjardyrum og beið, klæddur
hreinum vinnugalla. Ég held ég muni ekki
fegurra vorkvöld nokkru sinni í sveitinni
okkar. Sólin var enn hátt á lofti og glamp-
aði á ánni og tjörnunum í blæjalogni. Samt
var kominn skuggi af fjallsöxlinni á milli
bæjanna fram á engjarnar, þar sem gatan
lá. Og þarna í fjallskugganum var nú álfa-
kletturinn sem hún amma mín hafði svo oft
sýnt mér og talað um. Hún var sannfærð
um að þar byggi álfkona, ekki veit ég þó
gjörla hvort hún sá hana nokkurn tíma.
Ég lét hugann reika yfír alla þessa feg-
urð og var sannfærður um að þessar slóðir
myndi ég aldrei yfirgefa.
Þá sá ég þau allt í einu koma úr fjall-
skugganum út í sólskinið.
Eg held ég hafí aldrei nokkurn tíma séð
meiri hamingju skína út úr nokkrum manni
en Þorgeiri bróður þama sem hann gekk
fram í kvöldsólskinið klæddur dökkum
jakka, ljósum pokabuxum og með ljósa der-
húfu. Bros lék um varir hans og hann var
svo undurléttur á fæti þar sem hann gekk
heim traðirnar með töskurnar þeirra sína í
hvorri hendi.
Og Helga. Aldrei á ævi minni hef ég séð
neitt fallegra en gullnu hárbylgjurnar henn-
ar undir bláu spanjólunni, þegar kvöldsólin
lýsti þær skyndilega upp eftir að þau komu
fram úr skugganum. Hún var klædd dökk-
bláum pokabuxum og dumbrauðum að-
skornum jakka, sem sýndi vel fagran vöxt-
inn.
Ástæðan fyrir því að ég sá allt svona
skýrt var sú að ég var með gamla eineyga
kíkinn hans pabba sáluga. Ég skemmti mér
oft við að horfa í gegnum hann á kvöldin
að loknu dagsverki, athuga kletta og steina,
fugla og blóm. Og nú gat ég alls ekki stillt
mig um að kíkja á þau tvö, sem þama komu
gangandi, þótt ég vissi að það telst dóna-
skapur að kíkja á fólk, sem ekki er í meiri
fjarlægð en þetta.
Undarlegar tilfinningar þutu um huga
minn: Undrun, hrifning, afbrýði. Hvemig í
ósköpunum hafði Þorgeiri tekist að ná í
svona ljómandi fallega stúlku? En það var
sem hvíslað væri að mér: „Þetta gengur
aldrei."
Þau komu nú í hlað og ég heilsaði þeim
á minni glaðhlakkalega hátt. Ég skynjaði
sorg í augnaráði Helgu og líka undrun og
jafnvel hrifningu, þegar hún leit á mig. Á
þessu fékk ég skýringu undir lokin.
Sumarið leið við störf og annir. Ég held
ég hafi aldrei verið kátari né skemmt mér
meir. Allar stúlkumar í sveitinni voru vit-
lausar í mér. Ég hafði úr nógu að velja í
útreiðartúrum og á einu eða tveimur böllum,
sem haldin voru í þinghúsinu.
Þorgeir fór með Helgu á böllin og hún
vakti hrifningu og aðdáun. Sveitapiltamir
kepptust um að dansa við hana og hún virt-
ist skemmta sér vel. Mér fannst þeir taka
ómakið af Þorgeiri, hann var ekki svo mik-
ill dansmaður.
Þorgeir hafði lánað Helgu herbergið sitt
uppi á lofti við hliðina á mínu. Sjálfur svaf
hann niðri í stofu. Auðvitað var hann oft
uppi hjá henni frameftir kvöldi, en alltaf
skyldi hann þó fara niður í stofu til að sofa.
Ja, ekki hefðu nú allir gert slíkt hið sama.
Svo var það upp úr miðju sumri að Þor-
geir fékk tilkynningu um ábyrgðarbréf. Við
höfðum hirt af túninu kvöldið áður og hugð-
umst hefja engjaslátt von bráðar. Þennan
dag var glaðasólskin og þurrkur og án efa
hefði Þorgeir ekki farið að sækja bréfíð á
slíkum degi, ef enn hefði verið taða á tún-
inu. En hann var svo drengjalega spenntur
og glaður, hélt að þetta væri setningarbréf
í kennarastöðuna, sem það og var. Hann
dreif sig því af stað ríðandi til bréfhirðinga-
stöðvarinnar, en það var a.m.k. eins og
hálfs tíma ferð fram og til baka.
Helga dreif sig aftur á móti í að þvo
þvott, en það hafði setið á hakanum undan-
fama heyskapartíð. Ég hjálpaði henni við
að kveikja undir þvottapottinum á útihlóðun-
um, sem við notuðum við ullarþvottinn.