Lesbók Morgunblaðsins - 19.11.1988, Blaðsíða 5

ASDIS JENNA
ÁSTRÁÐSDÓTTIR
Hungur
Hungrið er vofa
með beittar klær
sem læsa sig
í börn og fullorðna
drepur ljós í augum
veifar svartri slæðu
ótta og þjáningar
kallar dauðann
til liðs við sig.
Morgunblaðið/Sverrir
Inga Huld Hákonardóttir við þingstaðinn í Kópavogi. Ekki var alltaf haft fyrir þvi að draga allar dauðasekar konur á
ÞingvöII. Mörgum konum var drekkt í vatnsbólum nærri þingstöðum í sveitum landsins.
miðaldakirkjunni. Það var vissara fyrir fólk
að gæta sín á freistingunum í þá daga því
ef gift manneskja eignaðist þijú börn með
öðrum en sínum lögmæta ektamaka þá lá
við dauðarefsing með sama hætti og fyrr:
„Karlmenn missi sitt höfuð, en konur drek-
kist,“ um þetta eru fáein dæmi, öll á sautj-
ándu öld. Það voru aðallega karlmenn sem
líflátnir voru af þessum sökum. Þess má
einnig geta að í Stóradómi voru líka refsing-
ar fyrir barneignir ógiftra, en það voru ein-
göngu sektir. Mikið var lagt uppúr að fá
þá til að giftast sem áttu saman börn. Við
fimmtu barneign þóttu sektir ekki nægjan-
leg refsing heldur skyldu hjúin hýdd ef þau
þráuðust enn við að gifta sig. Fyrir fátækar
vinnukonur þýddi þetta ákvæði Stóradóms
háar fjársektir, jafnvel nokkurra ára kaup,
opinbera niðurlægingu af vörum prestsins
í stólnum í viðurvist alls safnaðarins, auk
þess sem ekki voru ákvæði um framfærslu-
skyldu föður vegna þess að barn fætt utan
hjónabands átti engan tilverurétt samkvæmt
þágildandi lögum. Slíkra barna beið yfirleitt
ekki annað en uppeldi á sveit, oft við ömur-
lega aðbúð hjá vandalausum, mörg urðu að
þola bæði sult og barsmíðar. Vegna alls
þessa leiddust sumar fátækar og umkomu-
lausar stúlkur út í þá ógæfu að reyna að
leyna ástandi sínu og fæðingunni og bera
síðan nýfædd börn sín út. Við slíku athæfi
var lögð dauðarefsing sem vægðarlaust var
framfylgt fram undir átjánhundruð. Mörg-
um íslenskum stúlkum var drekkt fyrir þess-
ar sakir.
Opinber stjórnsýsla
í ástamálum
Það er augljóst að á tímum Stóradóms
gerðu stjórnvöld sér mikið ómak við að reyna
að stjórna mjög vandlega kynferðislífi þegn-
anna. Sú viðleitni er reyndar ekki aldeilis
ný af nálinni, alla tíð hafa yfirvöld af ýms-
um orsökum reynt að stýra kynferðislífi
þegna sinna. Um þessar mundir er þessi
viðleitni augljós. Það líður varla sá dagur
að ekki sé auglýst hvemig hættulaust kynlíf
eigi að fara fram. Eyðnisjúkdómurinn er
hinn mikli ógnvaldur mannkyns í dag. í
Kína reyna yfirvöld að fá fólk til þess að
eiga ekki fleiri en eitt barn. I hinum vest-
rænu ríkjum reyna menn aftur að örva fólk
til bameigna með því að lengja bameign-
afrí og heita barnafólki styrkjum og skatt-
fríðindum. í öllum þjóðfélögum svífa auk
þess yfir vötnum ýmis óskráð siðferðislög-
mál sem er illa séð að menn bijóti.
Kirkjan kom með syndina inn í líf mann-
anna og þá skoðun að öll ánægja og gleði
af ástum væri af hinu illa, kynlífið var sam-
kvæmt kirkjulegri skoðun ill nauðsyn til að
fjölga mannkyninu og á seinni öldum var
því haldið fram að kynlíf væri heilsufræðileg
nauðsyn fyrir karlmenn til að vernda geð-
heilsu þeirra. í skriftamálum Ólafar ríku,
sem uppi var á fjórtándu öld, segir frá því
að hún geti ekki stillt sig um að viðhafa
fleiri og fjölbreyttari samfarastellingar en
kirkjan þá leyfði. Trúboðastellingin var að
áliti kirkjunnar sú minnst syndsamlega.
Vafalaust hefur fólk, sem komið er á fullorð-
insár, á öllum tímum vel vitað hvenær það
braut gegn þeim reglum sem samfélagið
hafði sett á hveijum tíma. Holdsins fysnir
hafa hins vegar tekið ráðin af fólki í svo
ríkum mæli að það mátti sumt gjalda þeirr-
ar sælu, sem það naut skamma stund, með
lífi sínu. Þetta er víst gömul saga og ný.
Eftir því sem leið á íslandssöguna þyngd-
ist syndabyrði þess volaða lýðs sem kúrði
hér í torfkofum í kulda og trekki. Stóridóm-
ur varð síst til þess að gera Þessa byrði
léttbærari. Svo mikill varð alvöruþungi trú-
ar og kirkju að þar kom að allar skemmtan-
ir voru forboðnar. Þannig var Jörfagleðin
fræga bönnuð rétt fyrir aldamótin sautján-
hundruð. Aðeins hjónafólki var leyft ástalíf.
Fjöldi fólks gat hins vegar ekki gift sig
vegna fátæktar og skorts á jarðnæði og var
því í reynd gert ókleift með lögum að njóta
ásta. Það er ekki að kynja þó nútímakonu
bregði í brún þegar hún gægist inn í þann
heim sem Stóridómur bjó fólki hér fyrr
meir. Sér fátækar vinnukindur sem nánast
ekkert kaup fengu nema einhver fataplögg,
aldrei áttu frí nema kannski á jólunum og
öðrum stórhátíðum og aldrei sóttu skemmt-
anir utan einstaka sinnum að farið var til
kirkju. Var nema von að þeim hlýnaði innan-
bijósts þegar sjálfur húsbóndinn leit niður
til þeirra? Sumar urðu jafnvel þeirrar náðar
aðnjótandi að presturinn leit til þeirra.
Hvemig gat ein vinnukind staðist slíka upp-
hefð og þá sársælu rómantík sem henni
fylgdi? Kannski hafa þær í leynum vonast
til að setjast í fyllingu tímans í húsmóður-
sætið. En slíkir draumórar fengu í flestum
tilvikum sorgarþrunginn endi. Við skulum
grípa niður í lýsíngu Ingu Huldar Hákonar-
dóttur sem tekin er úr drögum að bók um
þetta efni, sem hún er langt komin með og
er sá efniviður sem hér er að mestu moðað
úr:
„Þótt heimildir séu án málalenginga má
oft lesa úr þeim örlaga sögur sem eru frem-
ur hrollvekjandi. Þannig segja árbækur
Espólíns frá konu nokkurri í Reykjadal sem
árið 1702 er dæmd til dauða vegna þess
að hún hefur fyrirfarið barni sínu nýfæddu:
„... var poki dreginn yfir höfuð henni og
drekkt í Breiðumýrará; spurði hún þá hvort
Ólafur Sveinssonar væri nálægur . . .“ Það
sækir á hugann að við Breiðumýrará kunni
þennan dag að hafa verið sólskin og sunnan-
vindur eins og Norðlendingar fá svo oft að
njóta. Blár himinn, grænt gras sem bylgjast
í golunni og öll gæska skaparans speglast
í fegurð nátúrunnar, þegar snögglega dimm-
ir fyrir augum Sigríðar Vigfúsdóttur. Sterk-
ar karlmannshendur hrinda henni niður í
hylinn og þung spýta heldur henni fastri
undir yfirborði vatnsins en uppi á bakkanum
er enginn sem svarar eftirgrennslan hennar
eftir húsbónda sínum Ólafi Sveinssyni, sem
henni var svo blíður í fyrra um þetta leyti...
Hefiir saftiað miklu eftii um
ástamál íslendinga
I samtali við blaðamann sagði Inga Huld
Hákonardóttir að hún hafi fyrir margt löngu
byijað að safna fróðleik um hjónabandið.
„Eg bjó þá úti í Kaupmannahöfn, þriggja
barna móðir, nýlega fráskilin og hugsaði
mikið um hjónabandið sem stofnun. Ýmsar
spumingar urðu áleitnar og ég fór að iðka
þrásetur á söfnum grúskandi í gömlum fróð-
leik um þetta efni. Eitt leiddi mig að öðru
og að lokum sat ég uppi með óskaplega
mikinn fróðleik, svo umfangsmikinn að ég
vissi varla hvernig ég átti að vinna úr öllum
þessum efnivið. Eg átti alls ekki von á að
þessi efnissöfnun myndi leiða mig á hryggi-
legar slóðir Drekkingarhyls, kynferðislegs
ofbeldis og miskunnarlausrar dómhörku lið-
inna alda. Þótt ótrúlegt sé þá liggja vissir
þræðir frá þessum myrku tímum til okkar
daga. Viðhorf í nauðgunarmálum hafa t.d.
til skamms tíma borið keim af gömlum for-
dómum. Eg er langt komin með ritgerð úr
þessu efni til cand. mag.-prófs, útdráttur
úr henni verður innan skamms gefinn út á
vegum Réttarsögufélagsins. Einnig hef ég
undanfarið unnið að bók um þetta efni sem
Mál og menning ætlar að gefa út. Ég hef
þó orðið að gera hlé á skriftunum um hríð
vegna íjárskorts og vinn um þessar mundir
sem blaðamaður við DV en ég vonast til
að geta lokið þessum verkum báðum fyrir
næstu aldamót!"
Miskunn var engin
Við skulum ljúka þessari samantekt með
því að ganga enn í sjóð Ingu Huldar og
sækja úr honum frásögn af átakanlegu sifja-
spellsmáli frá árinu 1725. Austur á Seyðis-
firði fæddi ung stúlka, Halldóra Jónsdóttir,
barn. Faðir hennar, sem jafnframt var faðir
barns hennar, tók á móti þessari litlu veru
sem var svo grimmilega óvelkomin í þennan
heim. Hann fyrirkom barninu og dysjaði það
í moldargólfinu í bæjarhúsunum. Þau feðgin
reyndu að halda þessum verknaði leyndum
en það tókst ekki. Þegar mál þeirra kom
fyrir rétt reyndi Jón að taka á sig alla sök
og bar að hann hefði nauðgað dóttur sinni,
deytt barnið og síðan sjálfur grafið það.
Hann var dæmdur til dauða og síðan högg-
vinn. Höfuð hans var fest upp á stjaka á
Þingvöllum öðruin til viðvörunar, en kropp-
urinn var brenndur. Dómendur virðast hafa
haft samúð með stúlkunni því skrifað var
til konungs og henni beðið náðar. Bréfið
þvældist í hinu seinvirka danska skrifstofu-
bákni í fjögur ár. Þá loks barst svar frá
Kaupmannahöfn. Konungur reyndist ekki
hafa neina samúð með þessar stúlkukind
uppá íslandi sem ratað hafði í svo hrapal-
legt ólán. Miskunn var engin, stúlkunni
skyldi drekkt vegna bameignar með föður
sínum og vegna þess að dönsk yfirvöld þótt-
ust þess fullviss að hún hlyti að hafa verið
með í ráðum við barnsmorðið. Nauðgunin
er ekki nefnd í bréfínu og ekkert tillit til
hennar tekið.
Höfundur er nemandi í Menntaskólanum í
Hamrahlíð.
ÞURÍÐUR
GUÐMUNDSDÓTTIR
FRÁ BÆ
Þula
Á kvöldin þegar kýs ég sofna
kvalir finn og limi dofna
læðist að mér lúakvöl.
Létt er ei sinn búk að bera
býsna margt þarf enn að gera
á meðan að hér endist dvöl.
Man ég fyrri æviárin
engin þjáðu lúaárin
eftir nætur svefninn sæta
sveif ég dagsins önn að mæta.
Man ég þá var mörgu að sinna
mörgu þurfti þá að hlynna
bús og bama bæta hag.
Oftast snemma upp Var staðið
eindum ef á sjó var farið
ein þá varð að annast bú.
Mjólka kýr og gefa á garða
gæta þess sem meiru varðar.
Börnin urðu að skunda í skóla
í sköflum yfir hlíð og hóla
skorta mátti ei mat né fat.
Angri slegin oft réð stara
út ef urðu þau að fara
bæði í hríð og kafaldskóf.
Heil er komu heim að kvöldi
hijáð og köld úr fannaveldi
þá ég guði þakkir bjó.
Lítil tíð var leiki að reyna
læra þurfti og margt að greina
andsvör svo að ættu nóg.
Kvöldið leið sem Ijúfur draumur
lesið, sungið ótal tónum,
látið var ei lærdóm trufla
ljóðið þitt frá rokk og pijónum.
Er mín talin ævisaga,
öllu ráði svo til haga
yngri taka önnum við.
Aðeins munum tíma tvenna
tekur að húma að næturfrið.
Höfundurinn er fæddur 1901 og dvelst á Hrafn-
istu. Hún hefur gefiö út 5 bækur og skáldsaga
er nú i prentun.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19. NÓVEMBER'1988 5