Lesbók Morgunblaðsins - 28.10.1989, Blaðsíða 4

Gullið í Grundarlandi

Rætt við ábúendur að Grund í Eyjafirði og sagt frá Magnúsi Sigurðssyni fyrrum bónda þar
Magnús Sigurðsson á Grund.
næði. Hann hafði frá bernsku átt þá hugsjón
að eignast Grund og verða þar bóndi. Sú
hugsjón hans varð að veruleika vegna útsjón-
arsemi hans og dugnaðar. Hann var einnig
sá lánsmaður að fá þá konu sem hann vildi
fá. Hánn kvæntist 26 ára gamall Guðrúnu
Þóreýju Jónsdóttur frá Gilsbakka sem þótti
afbragð annarra kvenna þar nyrðra, talin
bæði fögur og heillandi. Hún var sex árum
yngri en maður hennar. Þau hjón eignuðust
8 börn en fimm þeirra dóu ung úr berklum.
Aðalsteinn, elsti sonur þeirra, lést tíu ára
gamall síðsumars árið 1889. Það haust var
settur skóli að Grund og hafði Magnús allan
veg og vanda af því skólahaldi og bar af því
allan kostnað. Magnús byggði smám saman
mörg stórhýsi á Grund og hafði þar töluvert
umfangsmikla verslun. Hann flutti inn ýmis-
konar matvörur, kaffi og tóbak, ýmsa bús-
hluti, fataefni og klæði allskonar, svo eitthvað
sé nefnt. Ut flutti hann eyfirskar landbúnað-
arvörur í talsvert miklu magni. Magnús hafði
jafnan mörg járn í eldinum. Sem dæmi um
það og stórhug hans má nefna að hann
keypti fyrsta bílinn til Norðurlands sem var
jafnframt annar bíllinn sem fluttur var til
íslands. Hann hélt einnig á sumardaginn
fyrsta árið 1879 sýningu á Grund, „hina
fyrstu á íslandi á fénaði, tóvinnu og öðrum
heimilisiðnaði". Þriðja dæmið sem ég nefni
af handahófi er útgáfa hans á bókinni
„Mannamun" -eftir Jón Mýrdal. Þessi þijú
dæmi sýna vel framsýni hans og menningar-
áhuga. Rétt er að geta þess að Magnús og
Guðrún kona hans gáfu stórfé til stofnunar
berklahælis að Kristnesi.
í nítján ár stóðu hjónin á Grund fyrir skóla-
haldi á heimili sínu og báru af því allan kostn-
að. Haustið 1906 var settur vísir að lýð-
háskóla á Grund að frumkvæði Magnúsar.
Við skólasetningu árið eftir sagði Magnús
nokkur orð sem urðu þeim 15 nemendum og
öðrum sem á hlýddu eftirminnileg: „Með þess-
ari skólastofnun erum við hjónin að minnast
barnanna okkar litlu, sem við misstum á
unga aldri og óskuðum og vonuðum að okkur
mætti auðnast að koma til þroska. En það
átti ekki fyrir okkur að liggja. Ég sá þau
fyrir mér og mig langaði til að sjá þau alast
upp til mennta og menningar." „Ég óska
þess heitast, að skólavist ykkur hér megi
verða til að auka manngildi ykkar og þroska
og til að beina ykkur inn á góðar brautir."
Sjálfur naut Magnús mjög takmarkaðrar
skólagöngu í bóklegu námi en var mjög vel
sjálfmenntaður maður og eignaðist er fram
liðu stundir harla góðan bókakost.
Síðast en ekki síst skal sagt hér lítillega
frá kirkju þeirri sem Magnús lét reisa árið
1905 á Grund. Magnús var þeirrar skoðunar
að best færi á því að byggja eina veglega
kirkju fyrir allan Eyjafjörð, sunnan Akur-
eyrar. Og það átti að vera Grundarkirkja.
Hann lét ekki sitja við orðin tóm. Hann reisti
kirkju „í rómönskum stíl eftir því sem við
varð komið“, með bogahvelfingu, sönglofti
yfir þvera kirkjuna að framan og sætum á
hliðarloftum. Stærð kirkjunnar með forkirkju
og kór er 35x14 álnir. Turnhæð er 38 álnir
frá jörðu.“ Ég kom í þessa kirkju fyrir stuttu
og varð mjög undrandi á glæsileika hennar.
Ég geri því fastlega ráð fyrir að hinum 800
kirkjugestum, sem viðstaddir voru vígslu
hennar, hafi þótt ekki minna til koma. Rausn
þeirra Grundarhjóna var jafnan mikil, þennan
Grund í Eyjafirði er sögufrægt höfuðból og
rómað fyrir landgæði. Það hefur því vafalaust
farið fiðringur um marga búmenn þegar frá
því var sagt í blöðum fyrir skömmu að ábúend-
ur að Grund II íhuguðu að selja jörð sína.
Grund í Eyjafirði er
sögufrægur staður og
höfuðból um aldir og þar
hafa rausnarmenn ráðið
ríkjum. Hér segir frá
Magnúsi Sigurðssyni.
eftir GUÐRÚNU
GUÐLAUGSDÓTTUR
Með fréttinni birtist mynd af hinni stórglæsi-
legu kirkju sem Magnús Sigurðsson lét reisa
árið 1905 af miklum stórhug. Fyrir skömmu
spurðist ég fyrir um hvort Grund II væri seld.
Fyrir svörum varð Jófríður Traustadóttir. Hún
og maður hennar, Þórður Gunnarsson, keyptu
Gnmd II fyrir nokkrum árum ásamt Hannesi
bróður Þórðar og kqnu hans, Hjördísi Elías-
dóttur. Þau síðarnefndu eru nú flutt brott.
„Við erum ekki búin að selja jörðina og von-
andi komumst við hjá því að selja. Við ætlum
að reyna að klóra í bakkann eins lengi og
við geturn," sagði Jófríður. „Við fórum út í
búskap hér af hugsjón. Það fer enginn út í
slíkt af annarri ástæðu nú á tímum. Við höf-
um unnið mikið og jarðgæði eru hér slík að
það hefur skilað sér vel. Ástæða þess að við
íhuguðum að selja er sú að andvirði þeirra
128 þúsund mjólkurlítra sem við höfum leyfi
til að framleiða duga ekki til þess standa
undir framfærslu okkar og afborgunum af
skuldum. Okkur hafði verið sterklega gefið í
skyn af ráðamönnum að mjólkurkvótinn yrði
aukinn þegar við værum vel komin af stað í
búskapnum en við þau fyrirheit hefur ekki
verið staðið. Við teljum það mjög misráðið
því Grund er mjög náiægt markaði og' er
sérstaklega vel fallin til ræktunar. Við gætum
hæglega haft 40 kýr til viðbótar þeim 40 sem
nú eru hér á Grund II.“
Magnús Á Grund Var Stór-
EFNAMAÐUR
Það er hætt við því að hinum mikla fram-
kvæmdarhanni Magnúsi Sigurðssyni hefði
þótt sér þröngur stakkur skorinn hefði hann
þurft að lúta framleiðslutakmörkunum af því
tagi sem nú er af illri nauðsyn veruleiki í
landbúnaðinum. Magnús fæddist árið 1847
og ólst að töluverðu leyti upp hjá afa sínum
og ömmu að Öxnafelli í Éyjafirði, segir í
ævisögu hans, „Dagar Magnúsar á Grund“,
eftir Gunnar M. Magnúss, en við það rit er
m.a. stuðst í þessari samantekt. Magnús varð
snemma duglegur að bjarga sér og komst til
efna af eigin rammleik. Hann' lærði trésmíði
hjá Friðrik Möller á Möðruvöllum og siglinga-
fræði og sjómennsku hjá Júlíusi Hallgríms-
syni skipstjóra. Hann smíðaði fyrir fólk og
fékk oft greitt í fénaði. Stundaði einnig lítils-
háttar versiun jafnhliða smíðunum og keypti
svo fiskiskipið Akurey og fór að gera út.
Seinna varð hann einn af hluthöfum í Gránu-
félagiftu og fór uppúr því að hyggja að jarð-
Kirkjan að Grund í Eyjafírði.
Guðrún Þórey Jónsdóttir.
Margrét Sigurðardóttir og seinni mað-
ur hennar, Ragnar Davíðsson.
vígsludag þáði allur þessi íjöldi kirkjugesta
veitingar á Grund að aflokinni vígslunni.
Þijú börn Magnúsar og Guðrúnar komust
til fullorðinsára. Þau hétu Jónína Ragnheið-
ur, Aðalsteinn Júlíus og Valgerður. Aðalsteinn
og kona hans, Rósa Pálsdóttir, tóku við búi
á Grund árið 1916, en Magnús hélt áfram
með verslun sína og hafði einhvern búskap
með. Svo gerðist það að Guðrún Þórey, kona
Magnúsar, andaðist í desember árið 1918 og
ári seinna dó Aðalsteinn sonur hans á berkla-
hæli í Danmörku. Harmur Magnúsar var sár
en þrek hans var mikið. Hann tók aftur við
búi á Grund eftir að hafa leigt jörðina skamm-
an tíma frændum sínum. Hann réð í fyrstu
til sín ráðskonur en kvæntist öðru sinni, árið
1924, Margréti Sigurðardóttur, bráðmyndar-
legri konu sem verið hafði kaupakona og
seinna ráðskona hjá Magnúsi á Grund. Mar-
grét var röskum 40 árum yngri en maður
hennar. Þau eignuðust saman eina dóttur,
Aðalsteinu Helgu, sem var á fyrsta ári þegar
faðir hennar andaðist 18. júní 1925.
Magnús Sigurðsson rak búskap á höfuð-
bólinu öllu en nú er Grund skipt í tvær jarð-
ir. Á Grund I búa félagsbúi Aðalsteina dóttir
Magnúsar og maður hennar, Gísli Björnsson,
og fóstursonur þeirra, Bjarni Aðalsteinsson,
ásamt konu sinni, Hildi Grétarsdóttur, og fjór-
um börnum þeirra. Ég spjallaði við Aðalsteinu
þegar ég var á ferð í Eyjafirðinum fyrir
skömmu. Að sögn Aðalsteinu var Grund skipt
milli erfingja árið 1925 þegar faðir hennar
dó. Ekkjan, Margrét Sigurðardóttir, og Aðal-
steina dóttir hennar bjuggu áfram á'öðrum
helmingi jarðarinnar en hinn helminginn erfðu
tvær dætur Magnúsar frá fyrra hjónabandi,
Jónína Ragnheiður og Valgerður, og sonar-
sonur hans, Magnús Aðalsteinsson, sem bjó
seinna á Grund II þar til árið 1947 að Snæ-
björn Sigurðsson bróðir Margrétar keypti
4