Lesbók Morgunblaðsins - 05.05.1990, Blaðsíða 9
Olli Lyytikainen - hinn dæmigerði snillingur allra tíma, sem brennur út á fáum
árum og deyr ungur.
að skoða yfirlitssýningar á meginlandi
Evrópu. Nægir í því sambandi að minna
;á sýningar Norræna Hússins á verkum
Lenu Cronquist frá Svíþjóð, Franz Wider-
bergs frá Noregi, Johanni Linnovara og
Ullu Rantanen frá Finnlandi og sýningu
Listasafns Islands á verkum Olli Lyytikáin-
ens, einnig frá Finnlandi, sem nú stendur
yfir. Það væri hægt að setja saman yfir-
burða góða norræna samsýningu - að sjálf-
sögðu með okkar þátttöku - en af reynsl-
unni virðist mega ráða, að listsagnfræðing-
ar ráði ekki við það. Þeir eru svo háðir
tízkunni á hveijum tíma og finnst fátt
merkilegt, ef það er ekki bergmál af ein-
hveiju viðurkenndu utan úr heimi. Árang-
urinn verður sá, að örfáum einstaklingum
er hampað endalaust og allsstaðar og sýn-
ingarnar verða svo tilbreytingarlausar og
leiðinlegar, að menn nenna ekki að sjá
þær, samanber Bilderstreit í Þýzkalandi á
síðasta ári.
1979.
stórskemmtilegur i viðræðum með lifandi
áhuga á öllu milli himins og jarðar. Samt
skar hann sig úr, segir einn af vinum
hans og bætir við: Olli var eins og ég
gæti ímyndað mér Georges Bernard Shaw
á unga aldri. Það var sama hvort hann lék
á banjó, teiknaði, rökræddi við erlenda
gesti eða kannaðí möguleika polaroid-vél-
arinnar; allt varð með einhveijum hætti
sérstakt. En hann kunni lika vel að meta
heimsins lystisemdir, reykti mikið, drakk
einhver ókjör af kaffi, neytti áfengis ótæpi-
lega og hugsaði yfirhöfuð ekkert um afleið-
ingar þessara lifnaðarhátta á heilsufarið.
Með tímanum unnu þeir á honum. Ferill
hans var eins og leiftur um nótt - leiftur á
finnskri vetrarnótt.
Það verður að teljast vel af sér vikið,
að aðeins sjö árum eftir að Olli kom fram
í dagsljósið, var hann með í hópi finnskra
listamanna, sem valdir voru til að sýna á
biennalnum í Feneyjum 1977. Og á sama
ári voru teikningar hans sýndar í New
York. En um það bil tveimur árum síðar
fór að snúast á ógæfuhliðina. Þá vildi svo
til að eldur kom upp í vinustofu hans; hún
brann og meira en helmingur alls, sem
eftir hann lá, eyddist með öllu.
Hvort sem það var tengt brunanum eða
einhveiju öðru, fór Olli að herða drykkjuna
þetta sama ár, 1979. Hann hafði áður
verið mikið samkvæmisljón; þótti manna
andríkastur í samræðum og mikill orðlist-
armaður. Nú fór hann að forðast vini sína
og einangraði sig, jafnframt því að hann
drakk einsamall. Eftir myndunum að
dæma í skránni, hefur hann verið mjög
virkur 1984, en frá tveimur síðustu árun-
um virðast ekki vera til myndir, eða þá
að þær hafa ekki verið í sama gæðaflokki
og áður. Olli Lyytikáinen lifði rétt fram-
yfir áramótin 1987. Þá fannst hann látinn
í vinnustofu sinni.
Gísli Sigurðsson
En það er önnur saga.
Þessu greinarkorni er ætlað að kynna
Finnann Olli Lyytikáinen, sem fastlega
má gera ráð fyrir að sé óþekktur hér,
þótt hann kæmi hingað fyrir 14 árum
vegna þess að hann átti þátt í samsýningu
í Norræna Húsinu. Saga hans er harmsaga
manns með yfirburða gáfur og listræna
hæfileika, sem ekki fá að njóta sín nema
skamman tíma. í sem fæstum orðum sagt:
Olli drakk sig í hel 37 ára gamall og það
skeði fyrir þremur árum.
I ritgerðum um hann eru menn einróma
um, að þessi bjartleiti og ljóshærði Finni
hafi fæðst með fágæta myndlistarhæfi-
leika. Hann fór aldrei í myndlistarskóla,
en las ókjörin öll af bókmenntum og heim-
speki og öll var myndlistariðkun hans
bundin við teikniblokkina. Hann notaði
blýant eða penna, krít og vatnslit; stundum
allt saman. Og hann þykir hafa orðið fyrst-
ur manna til að hagnýta sér möguleika
polaroid-myndavélar til listsköpunar. Það
reyndu fleiri síðar; þar á meðal David
Hockney.
í endurminningum um listamanninn má
sjá, að hann hefur alla tíð verið bóhem
og kannski var það vegna þess að hann
fór ekki hina hefðbundnu listaskólaleið,
að gagnrýnendur tóku honum fálega, þeg-
ar hann fór að sýna. Nefnt er til dæmis,
að einn kunnasti gagnrýnandi Finna, sem
skrifar í dagblaðið Helsinkin Sanomat,
hafi alls ekki áttað sig á snilld Lyytikáin-
ens í heilan áratug.
Það var um 1970, að Olli Lyytikáinen
fór að láta til sín taka. Hann hafði um
skeið unnið fyrir sér með því að teikna
andlit vegfarenda á fjölförnum götum í
Helsinki. En sumir þeir sem kynntust hon-
um þá og fengu að sjá urmul af allskonar
teikningum í vinnustofu hans, urðu undr-
andi yfir augljósri sérstöðu hans og færni.
Olli var umfram allt teiknari - og hann
var teiknari af guðsnáð. En líkt og marg-
ur góður teiknari, staðnæmdist hann ekki
við það eitt að teikna eftir einhveiju. Hann
var skapandi listamaður í óvenjulega ríkum
mæli og náði þeim sjaldgæfa árangri, að
verk hans minna ekki á neitt annað.
Ferill hans spannar ekki nema 17 ár.
Og á þeim tima varð mikil breyting á
manninum sjálfum. Framan af þótti hann
Nafnlaust andlit. Blýantsteikning, 1973.
Slökk viliðsstjórinn. Vatnslitir og pastel,
Draumur Potemkins. Vatnslitir og krít, 1983.
LESBÓK MORGUN8LAÐSINS 5. MAÍ1990 9