Lesbók Morgunblaðsins - 17.12.1991, Blaðsíða 28

N óbels höfundurinn
Sigrid Undset
igrid Undset (1882—1949) er einn af þremur
norskum rithöfundum sem fengið hefur Nóbels-
verðlaunin í bókmenntum og sá síðasti fram til
þessa. Hinir voru þjóðskáldið Bjömstjeme Bjöm-
son 1903 og Knut Hamsun 1920. Verðlaunin
Síðasta myndin, sem tekin var af Sigrid Undset áður en síðari heimsstyrjöldin
brauzt út. Með stríðinu og einkum þó hernáminu í Noregi urðu mikil þáttaskil í
lífi skáldkonunnar og jafnframt persónulegt áfall þar sem sonurinn Anders, sem
var í andspyrnuhreyfingunni, féll.
í Kristínu Lavransdóttur
skrifar hún um
lífsleyndardóminn eins
og hún hafði lifað hann
sjálf. Og því varð þetta
næstum 1.400 síðna verk
og síðar einnig 1.200
síðurnar um Olaf
Auðunsson á einn eða
annan hátt tímalaust
verk.
Eftir GIDSKE
ANDERSON
fékk Sigrid Undset árið 1928, fyrir stór-
brotnar lýsingar sínar á lífi fólks á norræn-
um miðöldum, eins og bókmenntaverðlauna-
nefnd Nóbels í Svíþjóð orðaði það forðum.
Þar var vísað til tveggja stórra sagnabálka
hennar frá þrettándu öld í Noregi; þriggja
bóka um Kristínu Lavransdóttur og fjögurra
bóka um Ólaf Auðunsson.
Þessar miðaldaskáldsögur, einkum Krist-
ín Lavaransdóttir, voru þá þegar orðnar
heimsfrægar. Samkvæmt erfðaskrá Alfreds
Nobels eiga bókmenntaverðlaunin að renna
til höfunda sem skrifað hafa „the most out-
standing work of an idealistic tendency” —
„farmúrskarandi verk sem fela í sér mannúð
og hugsjónir”. Það var lítill vandi að fella
bækur Undset undir þessi einkunnarorð, en
það var trúlega fremur hin mikla frásagnar-
list Sigrid Undset en boðun hugsjóna henn-
ar sem hreif lesendur um heim allan. Bæk-
ur hennar höfðu verið þýddar á öll helstu
heimsmálin áður en hún fékk Nóbelsverð-
launin og eftir 1928 hafa þær komið út á
nánast öllum tungumálum heims. í dag,
sjötíu árum síðar, er Kristín Lavransdóttir
enn lesin alls staðar í heiminum af nýjum
og nýjum kynslóðum.
Utan Noregs er Kristín Lavransdóttir
trúlega eina verk Undset sem enn er lesið.
í Noregi er annað uppi á teningnum. Það
hef ég haft aðstöðu til að sjá vegna þess
að ég gaf út ævisögu Sigrid Undset árið
1989. Eg hef fengið bréf frá öllum Iands-
hornum í Noregi, frá eldri og yngri, konum
og körlum, sem sýna að lesendahópur Sigrid
Undset vex á þessari sjónvarpsöld okkar.
Bækur hennar eru lesnar.
Og þetta á ekki aðeins við um miðalda-
skáldsögurnar. Hún skrifaði 36 bækur; mið-
aldaskáldsögurnar eru aðeins einn hluti þess
sem hún skrifaði, samtímasögurnar frá
Kristjaníu og Ósló frá aldamótunum til
fjórða áratugsins eru annar hluti, bókmenn-
talegar ritsmíðar og greinasöfn um sagn-
fræði eru þriðji hlutinn. Þetta er umfangs-
mikið lífsverk og það er greinilegt að ný
kynslóð lesenda í Noregi hefur uppgötvað
það.
Engin af bókum hennar er afstöðulaus.
Verk Sigrid Undset búa yfir tilfinningaiegri
og vitsmunalegri auðlegð sem við getum
endalaust sótt í. Þau búa yfír mikilli frásagn-
arlist, djúpri og raunsærri þekkingu á villu-
ráfandi mannsálinni á öllum tímum og í
öllum löndum, lærdómi og mjög sjálfstæðri
kunnáttu um sögu og bókmenntir ásamt
beinni þekkingu á náttúrunni og skilningi á
þýðingu hennar fyrir fólkið.
Kynslóð Stórbrotinna
Höfunda
Hver var svo Sigrid Undset?
Það segir þó nokkuð að hún er fædd
sama ár og Virginia Woolf og James Joyce
og þremur árum á undan D.H. Lawrence
og Karen Blixen. Enginn þessara rithöfunda
hafði persónuleg áhrif á hana, bókmennta-
lega séð, nema Lawerence sem hún var
mjög upptekin af á íjórða áratugnum. Engu
að síður tilheyrða þau sömu kynslóðinni;
þau eru samtímamenn hver á sínum stað í
Evrópu: Og þó að skriftir þeirra ættu ekki
að á þróast mjög ólíkan hátt áttu þau að
minnsta kosti eitt sameiginlegt: þau voru
börn Evrópu sem var í djúpri kreppu og þau
voru öll afar meðvituð um það.
Viðfangsefni Sigrid Undset eru eindregið
norsk en hún er um leið eindreginn Evrópu-
búi á sama hátt og James Joyce er Evrópu-
búi í hinum áköfu og sérkennilegu írsku
þemum sínum.
Uppeldi Sigrid Undset stuðlaði að víðsýni
hennar. hún ólst upp í evrópsku umhverfi,
bæði í Noregi og á Norðurlöndum. Faðrinn,
Ingvald Undset, var heimsþekktur fornleifa-
fræðingur, járnöld Evrópu var sérgrein hans
en norræn og evrópsk forsaga aukagrein.
Hann varð að ferðast um alla Evrópu til
að stunda fornleifarannsóknir. Móðirin,
Charlotte Undset, var dönsk. Hún lét sig
vinnu manns síns miklu varða, kunni bæði
þýsku og frönsku og bjó yfír mikilli þekk-
ingu á norrænni og evrópskri menningu.
Sigrid Undset fæddist 20. maí 1882 í
Kalundborg í Danmörku á glæsilegu æsku-
heimili móðurinnar við torgið í litla bænum.
Sigrid var elst af þremur dætrum þeirra
hjóna. Hún kom fyrst til Noregs tveggja
ára gömul þegar foreldrarnir þurftu að
flytja þangað vegna sjúkdóms föðurins og
hann varð að hætta frekari vísindaferðalög-
um um Evrópu.
Sigrid Undset ólst þannig upp í Kristjan-
íu en svo hét höfuðstaðurinn Osló á þeim
tíma. Fyrstu ellefu ár ævi hennar voru
mótuð af hinum alvarlega sjúkdómi föður-
ins, en þau mótuðust jafnframt af víð-
feðmri sagnfræðiþekkingu hans og menn-
ingu. Sigrid litla var ekki gömul þegar hún
byijaði að kynnast leyndardómum fornleifa-
fræðinnar, Islendingasagnanna og nor-
rænna þjóðkvæða.
Þegar hún var ellefu ára dó faðirinn,
aðeins fertugur að aldri. Móðirin stóð eftir
ein og bar ábyrgð á þremur dætrum, eigna-
laus að kalla. Bernska og æska Sigrid Und-
set var merkt af þessum harmleik fjölskyld-
unnar. Hún varð þannig að víkja frá sér
öllum hugmyndum um háskólamenntun.
Eftir gagnfræðapróf tók hún eins árs við-
skipta- og ritaranámskeið, og sextán ára
gömul var hún ráðin sem ritari í stóru verk-
fræðifyrirtæki sem var í þýskri eign í Kristj-
aníu. Atti það við hana? Um það var ekki
spurt, hún varð að vinna fyrir sér til að
Heimili skáldkonunnar, Bjerkebæk, var dæmigert, norskt timhurhús og búið
húsgögnum að þeirrar tíðar hætti.
\j
v-l