Lesbók Morgunblaðsins - 29.02.1992, Blaðsíða 3

Lesbók Morgunblaðsins - 29.02.1992, Blaðsíða 3
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór- ar Matthías Johannessen, Styrmir Gunn- arsson. Ritstjómarfulltr.: Gisli Sigurðs- son. Ritstjóm: Aðalstraeti 6. Sími 6911QQ. Hóras Rómverska skáldlð Hóras telja fræðimenn og bókmenntamenn að hafi verið vandaðasta skáld Rómveija og þótt Iengra sé jafnað. Nú hefur Helgi Hálfdanarson þýtt ljóð Hórasar á íslenzku og heitir bókin „I skugga Iárvið- ar“. Þetta er bókmenntaviðburður og af því tilefni skrifar Siglaugur Brynleifsson um þetta rómverska skáld. Myndin er af málverki eftir Sígurð Þóri, myndlist- armann, og verður meðal annarra á sýningu, sem hann apnar í Norræna Húsinu í dag. Síðan Sigurð- ur Þórir sýndi síðast, hefur hann dvalið um tíma í Englandi, en yrkisefni hans er enn sem áður fólk; bæði samband manns við náttúru og sam- band manna á meðal, ekki sízt karls og konu. Riode Janeiro þar sem Sykurtoppurinn og Kristsmyndin gnæfa yfir, þar sem hálf milljón manna sólar sig í einu á fögrum sumardegi á Copacabana, þar sem lík- amsræktarfólkið og uppamir þjálfa sig á Ikamena, þar sem sumir búa í pappakössum á gangstéttum og bömin eru rekin út til að betla og fara siðan að ganga sjálfala. Frá öllu þessu og mörgu fleira £ Ríó segtr Oddný Sv. Björgvins. JÓN ÞORLÁKSSON Til Bjarna Thorarensen 1. Tinda fjalla eg sé alla undir snjá; til sín kallar Þorri þá. Gamlan salla Gerðufalla grefur Bægisá inter ultima 2. Bág er tíðin, bylur hríðin búkum á, slær óhlífínn Þorri þá; sálar híðin særir kvíðinn sinnisveikum hjá, inter intima 3. Allt er dofíð á mér krofíð ofan í tá; afl er rofíð fótum frá; Eymstrum klofið ennishofið einn ber dimman slq'á inter extrema 4. Dæmið galda dauða valda dólga frá, mínum alda meiðslum á, gigtin falda, kalda, kólíka mig þjá inter alia 5. Fyrirgefíð fúlu kvefi fyllta skrá, þerrið nefíð ei þar á! Leggið bréfið loks og stefíð leppadruslum hjá inter infimal Jón Þoriáksson, (1744-1819) venjulega kenndur við Bægisá, var frá Selárdal við Amarfjörð. Varð stúdent frá Skálholtsskóla og siðan prest- ur, lengst á Ytri-Bægisá á Þelamörk. Merkur Ijóðaþýðandi, þýddi m.a. Paradísarmissi Miltons og höfðu þýðingar hans mikil áhrif á form og Ijóðmál íslenzkra 19. aldar skálda. Iók um Heiðar Jónsson snyrti, sem kom út fyrir jólin og kemur á margan hátt skemmtilega á óvart, er eftirfarandi málsgrein: „Ég man ekki eftir að hafa nema einu sinni verið beittur of- beldi á mínu heimili, og það var þegar ég stóð einhvetju sinni og sagði í símann: „Ég þarf að passa í kvöld." Um Ieið sá ég stjömur, þvi að Bjarkey gaf mér einn léttan á vangann og tilkynnti mér að ég passaði ekki mín eigin böm. En ég heyri oft hjá karlmönnum að þeir líta á sig sem ólaunaðar bamapíur ef þeir þurfa að vera heima. Konur taka aldrei svona til orða.“ Það er rétt hjá Heiðari að konur taka ekki svona til orða þegar þær eru að tala um sjálfa sig, en fæstar eru eins skarpskyggnar og eiginkona hans. Maður heyrir harðsvíruðustu jafiiréttissinna spyija mennina sína hvort þeir geti passað tiltekin kvöld og sömu konur tala jafnvel um að mennirnir þeirra séu dug- legir við að hjálpa til heima. Hjálpa hveijum? Venjur eru lífseigar hvað sem breyttum þjóðfélagsaðstæðum líður og tungumálið býr yfir þeim galdri að geyma hughrif sem okkur fer með tímanum að sjást yfir. Ef til vill er það sérviska, en ég hef lengi undrast það, að konur sem Iáta sig miklu varða að leið- rétta ranghugmyndir um hlutverk kvenna, til dæmis £ skólabókum og auglýsingum, skuli ekki ergja sig yfír orðum eins og, ólétt, ófrisk, þunguð og vanfær. Mér er það óskiljanlegt að konur skuli sætta sig við svo neikvæða orðnotkun um stórkostlegasta undur tilver- unnar. Sýnu eðlilegra er að segjast eiga von á bami, vera bamshafandi eða með bami. Baráttan fyrir jöfnum rétti kynjanna tekur á sig ýmsar myndir og tungumálið endur- speglar oft viðhorf sem við vitum ekki að við höfum. Rétt eins og undirvitundin sé að tala af sér. Þegar ég var ung húsmóðir og las dönsku blöðm, kom mér undariega fyrir sjón- ir skilgreiningin á dönskum húsmæðrum. Þær voru ýmist skilgreindar sem útivinnandi eða „hjemmegaaende“ sem Iíklega mætti þýða sem heimaverandi. Þá tíðkaðist það ekki hér á landi að bæta þessari skýringu aftan við húsmóðurtitilinn, enda var fremur óalgengt að konur ynnu mikið utan heimilis. í dag er skilgreimngin Iíka talin óþörf, en núna af því Frelsi til að það telst til tíðinda að þær geri það ekki. En íslenskan sýnir þó húsmóður- og foreldra- hlutverki þá virðingu að hér er talað um heimavinnandi húsmæður, en ekki heimaver- andi, þótt lítið fari fyrir virðingu í umræðum manna í milli þegar þá vinnu ber á góma. Ég þekki margar konur sem jafnréttisbar- áttan hefur brunnið mjög á á liðnum árum. Það er einkar forvitnilegt að fylgjast með hvemig þær ala syni sína upp. Hvemig þær eru oft viðkvæmari fyrir þeim en dætrum sfnum, gera ekki til þeirra sömu kröfur, em snortnar af þvi að finna að þeir hafa vissa þörf fyrir þær sem feðumir geta ekki upp- fyllt og stoltar yfir þeim sérstöku tilfinninga- tengslum sem þessi þörf fæðir af sér. Þetta er auðvitað ekki einhlítt, en ég verð æ sann- færðari um að það sem oftast er skilgreint sem jafnrétti kynjanna verður ekki til sem afleiðing af uppeldi hinna jafnréttissinnuðu mæðra. Miklu fremur að það verði eðlilegt framhald af þvi að ungt fólk er ámm saman hlið við hlið í námi eða úti á vinnumarkaðn- um, með sömu möguleika og sömu tekjur (vonandi), ákveður saman hvort eða hvenær það eignast böm og hvemig það kýs að nýta hæfileika sína og menntun. Þrátt fyrir mikla ásókn kvenna ekki síður en karla í góða menntun finnst mér maður ennþá rekast á önnur viðhorf til menntunar dætra en sana af hálfu margra foreldra. Það þarf ekki mikla skarpskyggni til að greina þann blæbrigðamun, einkum hjá feðrum. Þeir gleðjast yfir góðum árangri bama sinna af báðum kynjum, hafa metnað fyrir þeirra hönd, en metnaðurinn er sýnu meiri og alvarlegri fyrir hönd sonanna. Þeir em montnir af dætr- um sínum en stoltir af sonunum. Þeir líta það ekki sömu augum að sonurinn flosní upp úr námi og dóttirin, jafnvel þótt hún sé betri námsmaður. Svona hlutir eru aldrei sagðir berum orðum og eru kannski ekki einu sinni meðvitaðir, en blasa engu að síður víða við. Því fer fjarri að allir hafi sama skilning á hvað sé jafnrétti milli kynja. Besta skilgrein- að velja ing sem ég hef heyrt er slagorðið „Einstakl- ingsfrelsi er jafnrétti í reynd“, en þá er eftir að sættast á skilgreiningu um hvað sé ein- staklingsfrelsi í reynd. Hjón eða fólk í sam- búð virðast stundum telja það endurspeglast í hnííjafnri verkaskiptingu á heimili og met- ast af mikilli nákvæmni um hvort geri meira af húsverkum og hvort sinni bömunum oft- ar. Það er vitanlega saklaust meðan það skemmir ekki heimilisfriðinn, en er engan veginn vitnisburður um að meira jafnrétti ríki á því heimili en öðrum. Þá væri samvinna svo sjálfsagður hlutur að engum dytti í hug að tala um hana, hvað þá að Iíta á hana eins og reikningsdæmi sem þyrfti að gera upp. í kvennabaráttunni hefur mikil áhersla verið lögð á sjálfsvirðingu, sem ekki síst fæi- ist í fjárhagslegu sjálfstæði og því að geta séð fyrir sér sjálfur. Þess vegna gæti engin kona með sjálfsvirðingu verið á framfæri karimanns. Arangurinn af þessari baráttu biasir við. Tvær fyrirvinnur em nú á fiestum heímilum, en það virðist hins vegar ekki hafa bætt kjörin mikið. Núna þarf tvær fyrirvinnur þar sem ein dugði áður til að geta framfleytt íjölskyldunni og margar konur (eða karlar) sem vildu svo gjaman vera l’aunalausir fram- kvæmdastjórar og foreldratæknar heima hjá sér fremur en illa launaðir starfskraftar úti í bæ, hafa ekki efni á því. Það er ekkí lengur um val að ræða. Sjálfstæði er mikilvægt hveijum og einum og eins hitt, að geta séð fyrir sér sjálfur, hvoru kyninu sem maður tilheyrir. Hins veg- ar er það f mínum huga alveg jafn tengt sjálfsvirðingu að geta séð um sig og geta séð fyrir sér. Mér finnst að það hljóti að vera jafn eftirsóknarvert fyrir karlmann að geta séð um sig sjálfur og vera ekki upp á umönn- un kvenna kominn með nauðsynlegustu bjarg- ráð, eins og það er fyrir konu að geta fram- fleytt sér. En ekki verður þess oft vart að talað sé með lítilsvirðingu um bjargariausan karimann. Miklu fremur að það þyki „sjarmer- andi“ þegar karlmaður talar um það eins og lýsandi dyggð að hann rati ekki í skápana í eldhúsinu, kunni ekkert að elda, nema hvað hann sjái um grillið á sumrin (nágrannamir geta þá líka fylgst með og dáðst að leikn- inni), þvottavélinni komi hann aldrei nálægt, enda sé þvottahúsið umráðasvæði konunnar. Það er greinilegt þegar maður hlustar á kari- menn gefa sjálfum sér svona einkunnir að þeim þykir þetta nokkuð glúrin frammistaða og sist af öllu særir það sjálfsvirðingu þeirra að vera algjöriega háðir umönnun kvenna. Þeir geta klætt sig sjálfir og matast hjálpar- laust og una því glaðir við sitt. Það þykir ekki einu sinni hallæristegt, að strákar, sem Ieika sér að hinum flóknustu tölvukerfum, gera við reiðhjólin sín eða vél- hjólin sjálfir og kunna jafnvel betur á mynd- bandstækið en foreldramir, ráði ekki við að þvo af sér íþróttaföt eða gallabuxur í sjálf- virkri þvottavél. Til þess þarf að kunna á einn takka á þvottavélinni og hitastillingu. Vita að hvítt og mislitt er ekki þvegið saman og ekki á sama hita. Flóknara er það nú ekki. Konur bera mesta ábyrgð á að halda lífí í þessum hjálparieysissjarmai Til dæmis tíðkast það ef kona skreppur til útlanda að manni hennar og bömum sé boðið í mat hingað og þangað, meðan engum kæmi í hug að bjóða konunni þótt maðurinn færi burt. Ég hygg að það séu ekki kariar sem hvetja tO þessa. Fremur konur. Raunverulegt jafnrétti, sömu laun fyrir sömu vinnu og frelsi til að vetja, varð fyrst mögulegt með öraggum getnaðarvömum. Fyrst þá gat kona skípulagt sitt líf á sama hátt og kari. Og við erum alltaf að velja án þess endilega að veita því athygli. Við veljum ekki einungis námsbrautir og starfsvettvang, heldur veljum við Iífi okkar farveg með vali á notkun orða um það sem við erum að gera og með viðbrögðum gagnvart litlu atvikunum í hinu daglega lrfi. Með þvi mótum við um- hverfi okkar meira en við erum okkur kannski meðvituð um. Um leið og það hlýtur að vera mikihrægt fyrir konu að geta séð fyrir sér og kari að geta séð um sig, er ekki endilega nauðsyn- iegt fyrir þau að gera það. Þau geta valið aðra verkaskiptingu ef það hentar þeim. Lyk- ilatriðið er að þau velja sjálf og bera ábyrgð á þvi vali. JÓNtNA MlCHALESDÓTTIR LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 29. FEBRÚAR 1992 3

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.