Lesbók Morgunblaðsins - 29.08.1992, Blaðsíða 10
Bréf til
ungs skálds
>
Eg þakka yður fyrir snoturt bréf,
Ijóðin yðar og sögurnar. Ég las
þetta yfír af mikilli alúð og
ótal glímur frá smíði minna
fyrstu skáldverka vöknuðu upp
úr dái gleymskunnar. Af bréfi
yðar og kveðskap skín mikið
sjálfstraust sem ég verð því
miður að særa.
Þér leggið fyrir mig nokkur ljóð og ýms-
ar aðrar skáldatilraunir og biðjið mig að
segja yður hvað mér fínnst um hæfileika
yðar. Spurningin virðist einföld og að öllu
leyti skaðlaus, sér í lagi vegna þess að þér
biðjið ekki um flaður heldur sannleikann.
Ég vildi ekkert frekar en svara þessari ein-
földu spurningu með einföldu svari, þ.e.a.s.
ef ég aðeins gæti það. Fyrir það fyrsta^
þá liggur „sannleikurinn" ekki á lausu. I
annan stað tel ég það öldungis ómögulegt
að álykta nokkuð um hæfíleika þess sem
ég þekki alls ekkert af nokkrum sýnishom-
um. Ég get séð á ljóðum yðar hvort þér
hafíð lesið Nietzehe eða Baudelaire, hvort
þér haldið upp á Liliencron eða Hof-
mannstahl. Ég gæti eflaust líka sagt hvort
ljóðin beri yður vitni um djúpstæðan skiln-
ing á lífínu og listinni, án þess að það komi
skáldahæfileikum yðar hið minnsta við. í
besta falli (og það á aðeins við um ljóðin
yðar) get ég reynt að sjá fyrir mér í gegn-
um þann reynsluheim sem þér lýsið hvaða
mann þér hafið að geyma. Meira get ég
ekki sagt, en hver sá sem þykist geta lofað
þína skáldlegu taug og borið þér vonir um
mikinn frama á ritvellinum, á grundvelli
þessara byijendaverka, er meira en lítið
falskur ef ekki svikari.
Það velkist enginn í vafa um að Goethe
sé meiriháttar skáld eftir lestur á Fást. Á
hinn bóginn væri satt best að segja enginn
vandi að safna byijendaverkum eftir hann
í dálítið hefti sem vitnaði ekki um annað
en það, að hann hefði lesið Gellert og aðra
fyrirrennara sína af mikilli nákvæmni og
síðast en ekki síst að hann hefði næmt
auga fyrir rími. í fyrstu handritum hinna
mestu ljóðsnillinga þýskrar tungu skortir
oft allan frumleik og ljóðin eru oft ómstríð
eða bragðdauf. Til dæmis bregður fyrir í
byijendaverkum Schillers furðulegum klisj-
um og hreinni og klárri ósmekkvísi.
Nei, það er ekki eins auðvelt og þér hald-
ið að skera úr um hæfileika ungskálda. Þar
sem ég þekki yður ekki, veit ég ekki á
hvaða skeiði skáldaferils yðar þér eruð.
Ljóðin sem þér sendið mér nú kunna yður
að þykja broslega barnsleg að hálfu ári
liðnu, einnig má ímynda sér að þér eigið
eftir að gera stærstu mistökin um þrítugt.
Það koma fram skáld um tvítugt sem yrkja
undurfögur ljóð en síðan ekkert meir, rödd
ljóðsins breytir ekki um tón. Sum skáld
blómstra upp úr þrítugu og önnur um fer-
tugt. Það er ekki til nein regla um það
hvenær skáld ná hæstum tindum ljóðlistar-
innar.
Þér vitið varla .hvernig ljóð þér komið til
með að yrkja að fimm árum liðnum. Það
hljómaði líkt og fimm ára gamall snáði vildi
telja mér trú um að fímmtán ára gamall
yrði hann „einn-níutíuogtveir“ á hæð.
Mér þótti vænt um að þér leggið ei gjör-
valla framtíð yðar sem skáld á mínar herð-
ar, eins og svo margir af yðar ágætu skálda-
bræðrum gera. Þeir skrifa einhveijum virt-
um rithöfundum og biðja þa um að segja
sér hvort þeim beri að halda áfram að skrifa
eður ei. Þeir gera sér ekki grein fyrir þeirri
gífurlegu ábyrgð sem felst í slíkri spurn-
ingu. Segjum sem svo að okkur yrðu á ein-
hver mistök gætum við þurft að iðrast þess
að þýsk bókmenntasaga væri einhveijum
Niflungaljóðum eða Fásti fátækari, og það
mætti ekki leggja á samvisku nokkurs
manns.
Með þessum orðum gæti ég lokið þessu
bréfi. Þér báðuð mig um dálítinn greiða sem
ég get því miður ekki veitt yður vegna
þess að ósk yðar stendur ekki í mínu valdi.
Þó get ég varla fírrt mig allri ábyrgð, yður
er engin þægð í því og allt eins í lófa lagt
að skilja slíka afstöðu sem fínlega hártogun
á algerri höfnun. Leyfið mér því að eiga
við yður nokkur orð í einlægni.
Hvort þér komist í röð hinna mikilsvirtu
skálda eftir fimm ár eða tíu, veit ég ekki.
Hvort þér komist þangað á annað b’orð,
veltur allavega ekki á þeim Ijóðum sem þér
skrifíð nú!
Að lokum þetta: Viljið þér endilega verða
skáld? Margt ungt og gáfað fólk sér „skáld-
ið“ fyrir sér í einhverri glæstri mynd. Sú
mynd sýnir snjalla mannveru, hjartahreina
og viðkvæma, heiðarlega, réttsýna og ein-
staklega tilfinninganæma. Nú, við gætum
öll borið þessar dyggðir, án þess að vera
skáld; og það er betra að hafa þessar dyggð-
ir að bera í yðar stöðu og almennt séð, en
óljósan grun um hæfileika á bókmennta-
sviðinu. Sá sem gerist skáld, í þeirri von
að öðlast frægð og frama, væri betur sett-
ur sem leikari.
Þótt þér hafið hingað til haft löngun til
að yrkja, þá er það yður hvorki til lofs né
lasts. Það að draga saman reynslu yðar og
meitla þá hugsun í knappt ljóðform gæti
ég best trúað að gerði yður og þeim dýr-
mæta áfanga að móta heilsteypta sýn á
veruleikann, ekkert nema gott. Ljóðið getur
líka skemmt fyrir yður, og það skaðar þar
sem ekki er vandað til þess, þegar ljóðinu
er ekki gefið andrúm til að fæðast hægt
og átakalaust heldur gefín út jafnóðan og
einhveijar línur eru komnar á blað.
Að svo miklu leyti sem yður finnst skrift-
imar hjálpa yður við að skýra stöðu yðar
í heiminum og heiminn í eilífðinni, að svo
miklu leyti sem þér sækið gildi lífsins í ljóð-
ið og aukið visku yðar, þá skuluð þér fyrir
alla muni halda yður að skriftunum. Hvort
sem þér verðið fyrir vikið „skáld“ eða ekki,
þá mun alla vega heilladrýgri, vökulli og
bjartari maður fylgja þér um í heiminum.
Ég sendi yður mínar bestu kveðjur,
H.H.
HERMANN HESSE (1877-1962)
Árið 1920 ritaði T.S. Eliot bréf til Her-
manns Hesse og vottaði honum virðingu
sína fyrir greinasafnið Blick ins Chaos, þar
skrifar Eliot: „í bók yðar Blick ins Chaos
(útg. 1920) greini ég áhyggjur yfir alvarleg-
um vandamálum sem hafa ekki enn á Eng-
land dunið og ég vildi gjarnan auka hróður
bókarinnar.“ Eliot stóð við orð sín og i V.
hluta Eyðilandsins vísar hann í bókina, í
skýringum sínum við ljóðið. Þessi tilvitnun
bar ekki árangur. Greinum hans gáfu fáir
gaum af einhveiju viti og án efa hafa þær
fallið í skuggann af hinum miklu og fræknu
skáldverkum Hesse: Rosshalde (1914),
Demien (1919), Siddharta (1922), Der Step-
penwolf (1927), Narziss und Goldmund
(1930) svo nokkur séu nefnd. Árið 1946
hlaut Hesse bókmenntaverðlaun Nóbels,
ekki síst fyrir síðasta og umfangsmesta
verk sitt, Das Glasperlenspiel (1943).
Hesse var án efa mikill sagnameistari,
engu að síður var hann frábær greinahöf-
undur, skarpur og athugull eins og Eliot
vitnar um í ofangreindu bréfi. I seinni tíð
hafa menn lagt sig fram við að safna þess-
um greinum saman og gefið út í heild. Það
var í einu slíku heildarsafni sem ég rakst
á þessa grein um ungskáldið og þótti óm-
aksins vert að snúa henni yfir á íslensku.
Það er ámóta lítil fyrirhöfn að snúa ýmsu
öðru yfir á íslensku; höfundarnir sem Hesse
vísar til gætu þess vegna verið þeir Jónas
Hallgrímsson, Jón Helgason, Kristján
Karlsson eða Hannes Pétursson. Bréfíð
gæti þess vegna hafa verið skrifað í Reykja-
vík í gær, handa ungu skáldi á Islandi sem
velkist í vafa um hvort hann eða hún gæti
orðið mikið skáld.
Þýð. Sæmundur Norðfjörð
KRISTÍN BJARNADÓTTIR
IMóttin er sæt
Ég ætla að opna hliðin sem dagarnir loka.
Gæla við gaddavírsstrengi.
Syngja í sundur járngrindur.
Láta nóttina setjast að
svo tíminn verði mátulega víður.
Beltislaus, felldur undir berustykki
og allir kantar bryddaðir.
Þannig búinn þarf hann ekki að fiýta sér
að líða bak við fjöll. Þannig búinn
getur hann verið nótt og verið morgunn
þegar hann kemur...
Nóttin er launétið brauð.
II
Og laundóttir Sólguðsins
er að halda sér til fyrir vindinum
að vestan. Hún er að hugsa um hestana.
Ætlar að ná syni hans.
Og laundóttir Sólguðsins
ætlar að feta í spor bróður síns
sem í unglingslegu óðagoti
glopraði sólinni niður og bjó til eyðimörk.
Ég hef séð hana greiða hár sitt
þar sem kvöldið er rauðast.
Ég hef séð hana um nætur í bjarma luktarinnar
sem lýsti upp andlit elskhuga minna.
Ég hef aldrei heyrt hennar getið.
En ég hef séð hana.
Og ef grunur minn er spádómur
spennir hún vitlausan hest
fyrir mikla ábyrgð. Fyrir sólina.
III
Veit hun ekki að synir vestanvindsins eru viðkvæmir
og fljótir til að fælast.
Veit hún ekki að augu þeirra óttast austrið. Veit hún ekki
að gljáandi lendar þeirra sviðna við suðrið.
Að þeir kunna þá list að krjúpa á kné
en eiga það til að slá.
Að þeir fara ekki forvindis en vita sína átt
og hlýða henni einni. Þeir eru báðir beislislausir
og hóffjaðrirnar flognar fyrir löngu.
* $
Veit hún ekki að folinn er bundinn. Tyggur mélin.
Forboðinn. Ljúfur.
Ljóðin eru úr óbirtum Ijóðaflokki. Höfundur er skáld og leikkona og býr
í Gautaborg.
UNNUR SÓLRÚN BRAGADÓTTIR
Lótusblómið mitt
Nisansala situr undir mangótré
hún er þreytt
það var erfiður dagur á akrinum
öslandi leðju að hnjám
blóðsugurnar boruðu sig inn í kálfa hennar
hún kroppar í sárin
smyr fætur sínar kókosolíu
stynur
hún strýkur stóran magann
skynjar hreyfingar
skyldi hún geta haldið þessii
eða yrði hún að gefa það
eins og hin þijú
hvar skyldi litla Nishanthi vera niðurkomin
hún með stóru augun og bjarta brosið
hún er hjá mér
Nisansala
hún er hjá mér á íslandi
Htið lótusblóm
og ég elska hana út af lífinu.
Höfundur er húsmóðir og móðir í Reykjavík og hefur gefið út 2
Ijóðabækur.
10