Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1992, Blaðsíða 3

Forsíðan
Rembrandt hefur verið tekinn til endurmats í þá
veru, að fjölmörg málverk honum eignuð, eru það
nú ekki lengur. Þau eru eftir nemendur hans eða
menn sem unnu á verkstæði hans og um það og
fleira tengt málaranum mikla frá Leiden skrifar
Bragi Ásgeirsson grein, sem birtast mun í jóla-
blaði Lesbókar. Um teikningar og grafíkmyndir
Rembrandts hefur hinsvegar ekki verið neinn vafi.
Hér er eitt meistaraverk hans af því tagi: Sjáifs-
mynd frá 1639.
Eyðingin
hljóða, sem Jón Helgason orti um, vinnur á göml-
um listaverkum, t.d. í íslenzkum kirkjum. Þar er
margt sem þarfnast viðgerða og nú hefur ungur
Ísfirðingur, Gísli Þórólfsson, lært þá kúnst á Ítalíu
að gera við gömul listaverk. Pálmi Guðmundsson
á Akureyri hitti hann í Möðruvallakirkju.
Dauði
harmsögunnar, er heiti á grein eftir Þorstein Ant-
onsson, rithöfund og segir hann þar, að hvar sem
borið sé niður meðal íslendinga, sé harmsagan á
næsta leyti, allt frá Jóni Arasyni til Jónasar Hall-
grímssonar og Sigurðar málara. Nú ber hinsvegar
svo við, þegar tekið er mið af íslenzkum nútímabók
menntum, að harmsagan er dauð, segir Þorsteinn.
Flóki
lézt fyrir aldur fram fyrir 5 árum og nú er komin
út bók um hann, sem Nína Björk Árnadóttir, ljóð-
skáld, hefur skrifað eða safnað efni í, m.a. frá
Braga Kristjónssyni bóksala, sem rifjar upp bóhe-
mískt Reykjavíkurlíf á Laugavegi 11, sem þá var
listamannakrá.
II
IMP*
I -
® @ ® @ [ý] S1S! E ® 1U dl Œ1 ® ®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aöalstræti 6. Sími 691100.
JÓN ARASON
Niðurstigsvísur
Djarfleg er mér diktan,
drottinn minn, um sjálfan þig,
þar sem æpa og ikta
alla vega í kringum mig
glæpa fjöldi og gleyming boðorða þinna.
Maklegan angist mætti eg fá,
ef eg minnist á
sárleik synda minna.
Þegar eg huggst að hefja,
háleit brúðrin, kvæðið þitt,
þá taka vondir að vefja
villimyrkr um hjartað mitt.
Valda slíku vélráð forna fjanda,
nema þú dugir mér, dýrust drós
og dagsbrún Ijós,
höllin heilags anda ...
Lofa mér, lausnarinn sæti
að lesi eg af þér fræðið eitt,
þú hefr svo margs kyns mæti
manneskjunni gefið og veitt.
Skepnan öll er skyldug yðr að kijúpa;
þú virtist sjálfr að vitja vór
fyrir verkin stór
í dauðans gröf svo djúpa ...
Jón Arason, 1484-1550, skáld, harðsnúinn baráttumaöur og síðasti
kaþólski biskupinn á Hólum, líflátinn ásamt sonum sínum í Skálholti.
Sagt er að allir núlifandi íslendingar geti rakið ættir sínar til hans.
Minningarorð
um bókabúðir
Iauglýsingum frá Mjólkursamsöl-
unni er nú spurt í gríð og erg með
hveiju mjólk sé best. Ýmsir verða
fyrir svörum og nefna séríós og
súkkulaði, rúgbrauð og reykta síld
og fleira. En enginn hefur enn
nefnt bók. Mjólk er best með bók?
Auðvitað göngum við út frá því
sem gefnu að mjólk sé góð, jafnvel þótt hún
sé bæði gerilsneydd og fítusprengd.
Ástæða þess að ég nefni þessa vöru í rabbi
er sú að mér er til efs að auglýsingar séu
ætíð til þess fallnar að auka hróður vörunn-
ar, stundum geta auglýsingar orðið til þess
að ég hætti að kaupa vöruna. Dæmi um slíka
of-auglýsta vöru er ákveðin sáputegund. Syst-
urdóttir mín kom nefnilega auga á lævísi
heilaþvottarins eitt sinn er hún, þá aðeins 7
ára gömul, var með móður sinni í Hagkaupum
að hlaða í innkaupakerru. Móðirin tók þessa
sápu úr hillunni, sem þá var auglýst þannig
í sjónvarpi, að fegurstu konur heims notuðu
hana. Auðvitað átti það að segja fólki að ef
maður notaði þessa sáputegund yrði maður
fagur. En dóttirin skildi þetta á hinn veginn
og sagði við móður sína um leið og hún skil-
aði sápunni á sinn stað í hillunni: „En mamma,
þessi sápa er aðeins fyrir fegurstu konur
heirns." Hún var sko með þetta á hreinu.
Annað dæmi er auglýsing um smjör-líki, sem
á að vera svo fátæklegt af fítu að maður
beinlínis grennist því meir sem etið er af því.
í sjónvarpi birtist mynd af sílspikuðum manni
sem stendur á vog og hristir skvap sitt og
böðlast á voginni uns hann verður mjór og
spengilegur. Þessi spikmynd hafði þau áhrif
á mig að ég hvorki kaupi þetta grenningar-
meðal né þigg það hjá öðrum. Mér býður við
þvi. Þetta segi ég hér í góðri meiningu ef ske
kynni að auglýsendur geri sér ekki grein fyr-
ir hugsanlegum fælingum í auglýsingum. Ég
trúi varla að ég sé einn í heiminum með þessi
viðbrögð við sumum auglýsingum. Varðandi
mjólkina góðu og allt auglýsingaflóðið í kring-
um hana hef ég oft spurt sjálfan mig hvort
nauðsynlegt sé að auglýsa svo sjálfsagðan
lífselexír sem mjólk. Mér fínnst það álíka
nauðsynlegt og að auglýsa andrúmsloftið,
Gvendarbrunnavatn eða fírðblámann. Það
sem ég brýt þó heilann um, og oftar, er hvað
þetta stanslausa kynningarflóð kostar okkur
sem drekkum mjólk? Af kynnum mínum af
auglýsingastofum og prísum þeirra hef ég
einhvemveginn á tilfinningunni að hér sé um
að ræða nokkrar milljónir á mánuði, í hönnun
og gerð auglýsinganna, sýningu þeirra í sjón-
varpi, flutningi í útvarpi, á strætisvögnum og
í blöðum og tímaritum. Fróðlegt væri að fá
að heyra tölur og eins hvort og hve mikið
hægt væri að lækka verð á mjólk ef þessum
auglýsingum væri bókstaflega hætt.
Og nú er ég enn fallinn í bókstafí. Nú er
mikið rætt um bækur og mikilvægi þess að
auka virðingu þeirra með skatti. Bækur eru
bókaþjóð jafnmikilvægar og mjólk er fólki á
öllum aldri. Áreiðanlega myndu fleiri kaupa
fleiri bækur ef sama kostgæfni, árvekni og
fé væri lagt í að auglýsa þær og mjólk. Ég
tala nú ekki um ef auglýsingakostnaðurinn
færi ekki í hækkun á verði þeirra og/eða ef
þær væru niðurgreiddar eins og mjólk.
Það eru hugrakkir menn, rithöfundarnir,
sem nú skeiða fram á síður blaðanna á brokk-
gengum Pegasusi til að mótmæla bókaskatti,
þeim skratta. Og vonandi ber þessi háreisti
árangur og vonandi tekst Friðriki að fínna
aðrar leiðir til að laga hallann. Það hvarflar
þó að manni, að verið sé á þessu sviði eins
og svo mörgum öðrum þessa dagana, að laga
íslenskt viðskipta- og athafnalíf að evrópu-
staðli. Ég kemst ekki hjá að álykta sem svo
af öllu írafárinu sem gengur nú yfír hin fijálsu
Vesturlönd Evrópu, að nú eigi að steypa allt
í sama mótið, laga allt að sömu stöðlum, stika
allt sömu reglum til þess að þjóna einhverri
allsherjar stöðlun viðskipta- og peningalífs
„e“-þessa og hins. Af hveiju hvarflar að mér
að stöðlun rími við stöðnun?
Þessi stöðlunarárátta er þegar sýnileg á
ýmsum sviðum. Tökum bókabúðir sem dæmi.
Þær eru nú svo gott sem dauðar, og heyra
nánast sögunni til. Það er að segja bókabúð-
ir eins og þær voru þegar maður gat farið inn
í slíka búð og steingleymt sjálfum sér, stað
og stund og komið út aftur, mörgum ólíkum
bókum síðar. Nú er nánast sama hvar farið
er inn í „bókabúð", hvort það er í Reykjavík,
London, Gautaborg eða Frankfurt: alls staðar
er sama tóbakið. Metsölubækur eftir Stephen
King, Fay Weldon eða Victoriu Holt, blaður-
skrudda um Díönu prinsessu eða nýjustu út-
gáfur af ótal tölvuforritum fyrir leiki og ævin-
týri. Ef spurt er um bók, sem kom út fyrir
10 eða 20 árum mætir manni undrandi spum-
ingarmerki: Hvað er nú það? Hefur einhver
lent í því í bókabúð í Reykjavík að spyija um
Matthías Jochumsson og fá spumingu á móti:
Hver er nú það? Jú, svo er nú komið og engu
logið um það.
Enda eru gömlu góðu bóksalamir nánast
allir horfnir af sviðinu, þessir sem létu sér
annt um viðskiptavini og leituðust við að finna
fyrir þá það sem þeir báðu um. Nú er aðeins
spurt hvort „varan“ seljist hratt og vel. Bóka-
búðir em fullar af gjafavörum og glysi, sem
fátt eða ekkert eiga skylt við bækur og unga
afgreiðslufólkið, vafalaust illa launað, hefur
enga burði til að leiðbeina fólki, bendir aðeins
á nýjasta metsölulistann og segir: „Þessi er
nú komin í fyrsta sæti, var í fjórða í síðustu
viku.“ Metsölulistar em í raun teknir gildir
sem gæðamat á bókum! Markaðshyggjan er
að birtast í allri sinni ljótustu mynd. Sam-
kvæmt lögmálum hennar á evrópska vísu er
enginn gmndvöllur fyrir íslenskar bækur,
markaðurinn er allt of lítill. Og ef út í það
er farið á annað borð, skal engan undra þótt
niðurstaðan verði sú að enginn markaðshag-
fræðilegur gmndvöllur sé fyrir ísland yfír
höfuð. Þða er allt of lítið.
Mesta hættan sem vofír nú yfír litla ís-
landi er ekki erlend áhrif, tímabundið afla-
leysi eða halli á fjárlögum. Hættan er sú að
við hættum að hugsa, starfa og lifa sem sjálf-
stæð þjóð, sem þorir að taka sjálfstæðar
ákvarðanir, og lætur ekki reglustikaðar stöðl-
unarhugsjónir ættaðar frá Róm drepa hér
allt í dróma reglugerða um allt milli himins
og jarðar. Vemm minnug þess að heimurinn
er stærri en Evrópa og að þegar brotnir em
niður múrar milli landa innan þessa eða hins
bandalagsins er verið að byggja aðra nýja
utan um það bandalag. Vemm frekar fram-
sýn og bijótum niður alla múra og horfum
ekki síður til Norður- og Suður-Ameríku,
Afríku og Asíu en til Evrópu.
íslendingar hafa byggt upp nútímalegt
menningarþjóðfélag á fáum ámm þrátt fyrir
að það hafí strítt gegn öllum hagfræðikenn-
ingum og markaðsformúlum. Höldum því
áfram.
hrafn Hardarson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 28. NÓVEMBER 1992 3