Lesbók Morgunblaðsins - 14.05.1994, Blaðsíða 10

t
Delfí og
Pingvellir
Hinn 26. maí - 2. júní 1993 var haldin hér í
Reykjavík alþjóðaráðstefna um réttarheim-
speki, er nefnd var „Law, Justice and the
State“. Drifu þar að margir erlendir lögspek-
ingar. Fékk ég góðfúslega leyfí til að taka
Líkt og gildir um Þingvelli
samkvæmt kenningum
höfundarins, er sennilegast
eftir rannsókn Richers að
dæma, að helgistaðurinn Delfí
hafi verið ákvarðaður með
skírskotun til markleiða,
Stjamhimins, rétt skorðaðs
baugs og Femndarinnar góðu.
Eftir EINAR PÁLSSON
þátt í þessari ráðstefnu og að flytja erindi
um áætlaðan hugmyndafræðilegan grundvöll
Alþingis á Þingvöllum. Þetta erindi mun
hafa komið nær öllum á óvart; þar voru því
gerðir skórnir að speki kennd við Pýþagóras
hefði legið að baki Alþingi á Þingvöllum í
öndverðu. Eftir erindið átti ég tal við þrjá
lögspaka Grikki sem höfðu sótt ráðstefnuna,
og sýndu þeir erindinu um Alþingi á Þingvöll-
um einstakan áhuga. Töldu þeir að áætlaður
grundvöllur goðaveldis íslendinga kæmi
Grikkjum allmikið við; og hugðust þeir kanna
það nánar.
Það var svo seint í marz 1994 að mér barst
bók í póstinum. Var hún frá einum Grikkj-
anna, Dr. Michel Paroussis, er kennir við
háskólann í Freiburg. Ekki er þó bókin eftir
hann heldur eftir fræðimann að nafni Jean
Richer og nefnist á frönsku Geographie Sacré
du Monde Grec og fjallar um foman átrúnað
Grikkja í tengslum við stjarnhimin. Hefur
bókin auðsjáanlega verið lengi í smíðum, eða
nánar til tekið í þrjá fjóra áratugi, fyrst gef-
in út 1967 og síðar endurbætt og aukin.
Verk Richer er geysimikið að vöxtum og
þyrfti nokkurra ára rannsókn til að gera því
viðunandi skil. Mun sú vinna bíða síns tíma,
en eitt atriði í kenningum Richer rís þó svo
hátt í sambandinu, að sjálfsagt er að greina
frá því þegar í stað. Hann kemst m.ö.o að
þeirri niðurstöðu, að hinn mikli helgistaður
Grikkja, Delfí, hafi verið skorðaður við
merkjum Dýrahrings á himni. Ennfremur
að baugur sé dreginn um helgistaðinn með
rúmra 200 km radíus. Þetta er engin smá-
fregn Islendingum: samkvæmt um þrjátíu
ára jjömlum rannsóknum undirritaðs birtum
í RIM („Rótum íslenzkrar menningar") var
Alþingi á Þingvöllum einmitt skorðað við
stjarnhimni og hringur dreginn um. Hringur-
inn er að sjálfsögðu tákn Dýrarhings (Zo-
diaks) á himni, og er þessi niðurstaða Richer
at því leyti í fullu samræmi við niðurstöður
RÍM. Þó er ekkert samband milli rannsókn-
anna; hvorugur vissi af hinum.
Vandinn
Helzti annmarkinn á bók Richer er að
hann tekur ekki á fornri tölvísi, eða, nánar
til tekið, sleppir henni alveg. Svo miklar að
vöxtum eru hins vegar athuganir hans er
varða stjömuhimin að lesandinn hlýtur að
fyrirgefa honum; útilokað mætti virðast að
rannsaka fleira á einni stuttri mannsævi en
Richer hefur gert. Hann hefur tekið fyrir
PANTHéR*
|samothracf|
'kti ~$\NéoprolÉrHE
■£7 \ frsppant PRfAM;
pTroÍfi \ et LAOMÉDON
lllion) \
/ PECASE \ /,
CHRYSAOR
( Chute
[PAIÉOPOLISÍ
lieu du nrassffcre
■ des Niobides j\
Ithermosi
DELPHESj
| {PAfnViÍRE
SARDES
IbassaeI
iPARTE |o

IQEIPHESI Frontons étudiés.
_____:____Equivalencc symbolique des
axes Lion • Vcrsc.w.
0 tno zookffi.
‘ Vors /e M? tda de Créte {Énfarroe de feusj
Dýrahringur himins með miðju í Delfí. Hringurinn er reiknaður út af stöðu hofa
í helgisetrinu.
Helgistaðurinn Delfí í Grikklandi þar sem véfréttin fræga var.
Þingvellir sem miðja heimsmyndar.
nánast hvert svið fræðanna og skoðað út frá
sjónarmiði stjamhimins: fornminjar svo sem
foma vasa, lágmyndir, myndastyttur, rit-
heimildir, áttavísan helgra mustera og svo
framvegis. Þannig er áætluð mörkun Delfí
og Dýrarhrings hennar að miklu leyti unnin
eftir áttavísan mustera, og kemur í ljós geysi-
mikil flækja sem manni dettur helzt í hug
að líkja við skorðun kirkna á miðöldum.
Stjarnhiminn Delfí er að þessu leyti ólíkur
stjarnhimni Þingvalla eins og hann var reikn-
aður út í RÍM, þrennir Dýrahingir, Þing-
valla, Rangárhverfís og Vesturlands, blasa
við hérlendis (samkæmt ráðningunni) og em
allir eins skorðaðir við stjamhimni. Án þess
að ég óski að gagnrýna Richer, sýnist mér
því full ástæða til að rannsaka betur samsvar-
anir á þessu sviði, eða hvort í rauninni hafi
ekki margskonar áttavísan blasað við fom-
Grikkjum á himni Delfí eftir átrúnaði og
tímasetningu dýrkunar. Og þá einnig hvort
ekki var um að ræða samskonar áttavísan í
fleiri hringum á jörðu niðri.
Við sjáum þannig að meginatriði tilgátunn-
ar um skorðun Alþingis á Þingvöllum eftir
stjörnuhimni, blasa við í bók Richer: skorðan-
ir um langan veg við kennileitum, skorðun
við stjamhimni og baugur um dreginn. Línur
þær sem dregnar hafa verið um langan veg
eru þær sem við höfum nefnt markleiðir (lay-
lines á ensku) og era þær að því leyti frá-
bragðnar þeim hér heima að í Grikklandi era
þær að miklum mun lengri, eða oft um fjór-
um til átta sinnum. Og þó kemst Richer að
þeirri niðurstöðu að rétt séu lagðar um
400-500 km veg. Þess skal getið að um mik-
inn fjölda slíkra markleiða er að ræða í Grikk-
landi að dómi Richer, nánast frá hverju ein-
asta helgisetri, og öllum þeim helztu.
Við vitum ekki hvaða mælieiningar forn-
Grikkir notuðu við þessar mælingar sínar
og Richer leggur það í hendur síðari kynslóð-
um að rannsaka það mál betur. Þar sem hins
vegar lengd markleiða og tölvísi er nánast
höfuðatriði samkvæmt niðurstöðum RÍM á
íslandi fomaldar, mætti því sýnast allnokkur
vandi blasa við er að samanburði kemur.
Tetractis
En nú eram við heppin. Þótt Paroussis
telji að ég muni lítt hafa gagn að bók Richer
frá sjónarmiði tölvísi, er einstæða tilvitun að
fínna í verki hans. í kaflanum um öxul verald-
ar og línur Pólstjömu getur að líta eftirfar-
andi spakmæli Pýþagórea sem nokkurskonar
tákn eða einkunnarorð fyrir kaflann:
Qu’est-ce que l’oracle de Delphes? C’est
la tétractys. C’ést-a-dire l’harmonie, dans
laquelle il y a les sirénes. (S. 76.)
(Hver er véfréttin i Delfí? Hún er ferand-
in. Það er að segja samhljómurinn sem síren-
urnar búa í.)
Já, hver er eiginlega véfréttin í Delfí? Um
tuttugu alda skeið hafa menn talið hana svo
óskiljanlega, að haft er að orðtaki þegar
maður mælir óskýrt og dulið að hann tali
eins og véfréttin í Delfí. En nú koma Pýþag-
órear til sögunnar og svar þeirra er skýrt:
Véfréttin í Delfi byggist á ferandinni, og þar
með er undirstaðan ljós.
Hvað var ferandin? Ferandin er eitt merk-
asta undur fornaldar. Svo margbrotin er hún
og slíkar eru útskýringarnar á henni, að
heila bók þyrfti til að gera henni þó ekki
væri nema sæmileg skil. Og þó mætti ein-
mitt lýsa henni sem einföldustu skýringum
sem fínnast á fyrirbrigðum efnisheimsins,
tvær formúlur sem settar era upp svo:
ferandin minni
1
2-3
4-5-6
7-8-9-10
og ferandin meiri
1-2-4-8 (kventölur) 1-3-9-27 (karltölur).
í RÍM hefur orðið Ferhyrna verið notað
um Tetractys (E.P. Steinkross, 1976, k.
44-45). Grandvöllur hennar byggist á því að
þríhyrningurinn sé horsteinn tilverannar.
Lögmál heimsins felast í tölum, og tugurinn
er fullkomleikinn sjálfur, í honum felst eining
og margfeldi. En ferandin minni var sett upp
sem jafnhliða þríhyrningur, og fjórir slíkir
mynda einfaldasta form rúmvíddar, fjóra
þríhyrninga sem minna á hyrnurnar sem
Islendingar drakku mjólk af fyrir ekki all-
löngu. En þrivíddarmynd Ferandarinnar
merkti annars vegar Eldur, hins vegar Rétt-
læti. Þannig var TETRACYS tákn bæði rétt-
lætis og elds í Delfí. En Eldur var jafnft-amt
tákn landamörkunar, sem ætíð skyldi rétt,
enda fylgdi réttur eignarhaldi. Það er ein
megintilgáta RÍM að þessi hugmynd hafí
búið að baki landnámi Islands, þá er menn
fóra land eldi til helgunar.
Þetta verður að nægja hér til skýringar á
ferundinni minni. En ferandin meiri er þó
um allt merkilegri eins og á stendur. Hún
var gerð af sjö tölum, einn taldist ekki tala
heldur „heild“ (og era sköpunartölurnar þá
í rauninni sex, að hugsun forn-Grikkja). Þrjár
tölur, 2-4-8, vora kenndar við kvenkyn og
þrjár tölur, 3-9-27, við karlkyn. Þegar tala
hafði verið þrisvar margfóldað með sjálfri
sér vora tölumar „fullkomnar“, en þríveldi
kventölunar 2 (þ.e. 8) marfaldað með þrí-
veldi karltölunnar 3 (þ.e. 27) var talan 216.
En sú tala var einmitt eitt merkasta tákn
Alþingis að fornu samkvæmt niðurstöðum
RIM!
Niðurstaða
Það er m.ö.o. sennilegast af hinni miklu
rannsókn Richer á helgri landamörkun, að
helgistaðurinn Delfí hafi verið settur upp
með skírskotun til markleiða, Stjarnhimins,
rétt skorðaðs baugs og Ferandarinnar góðu.
Að því fráskyldu að Richer leggur fram aðra
áttavísan en RIM fyrir stjarnhimin og fæst
ekki við tölvísi, er því um ótrúlega nákvæma
samsvöran að ræða við Alþingi á Þingvöllum
eins og það var reiknað út í RÍM - án nokk-
urrar hliðsjónar af Delfí í öndverðu.
Verklag tilgátunnar í vísindum og fræðum
segir okkur, að tilgáta þurfi að vera forspá;
hún þarf að segja fyrir um önnur tilvik þar
sem þeirra er að vænta. Þessu skilyrði er
nú fullnægt, nánast í hverju smáatriði, hvað
Delfí snertir. En jafnfamt styður íslenzka
niðurstaðan eindregið niðurstöðu Richer. Og
það sem mestu varðar, nú myndast nær
ótæmandi rannsókanefni á tengslum forn-
Grikkja og Islendinga goðaveldisins.
Pýþagórear hafa ekki talað til einskis,
þótt dauðarefsing lægi við að íræðin væra
skýrð fyrir óinnvígðum.
Höfundur er fræðimaður og hefur skrifað um þessi
efni, Rætur íslenskrar menningar.
10