Lesbók Morgunblaðsins - 18.05.1996, Blaðsíða 1

O R G U N
L A Ð S
Stofnuö 1925
19. tbl. 11. maí 1996 — 71. árg.
Mynd: Búi Kristjánsson.
HARALDUR Sigurðarson með gullsjóðinn.
Haraldur harðráði
í samtíð og sögu
„í Noregi gerðust og
mikil tíðindi í þenna
mund, er Haraldur
konungur varð ber að
mikilli grimmd. Hann lét
brjóta margar kirkjur og
kvelja marga kristna
menn tilbana ...“
Eftir SVERRI
JAKOBSSON
araldur Sigurðarson kom til Norðurlanda árið
1045, mikill ofurhugi sem unnið hafði frægð-
arverk víða í Evrópu. Hafði hann með sér
mikinn gullsjóð sem hann hafði aflað á ferð-
um sínum. Um þetta segir hirðskáld kon-
ungs, íslendingurinn Valgarður á Velli:1
Skauztu und farm enn frizta
- frami veitisk þér - beiti,
farðir goll ór Grðum
grunlaust, Haraldr, austan.
Fleiri skáld geta um þennan gullsjóð sem
var meiri en áðUr hafði sést á Norðurlöndum.
En Haraldur hafði líka farið víða, dvalist við
hirð Rómarkeisara í Miklagarði (Konstant-
ínópel) og fengið mikið gull hjá tengdaföður
sínum, Jaroslav fursta í Kænugarði (Kiev).
í norrænum ritum eru næsta ævintýra-
kenndar frásagnir af afrekum Haralds meðal
Rússa og Grikkja og mætti ætla að lítill fótur
sé fyrir þeim. Vissulega er þjóðsagnablær af
ýmsum sögum sem sagðar eru af Haraldi í
Morkinskinnu en enginn vafi er þó á því að
aðalatriðin í þessum frásögnum eru rétt. Har-
aldur kom bæði til Kiev og Konstantínópel og
vann sér þar margt til frægðar. Til er grískt
rit, Kekaumeni Strategicon, samið á milli 1071
og 1078, sem segir frá Haraldi þannig að ekki
verður um villst hveijum er verið að lýsa. Hér
er þessi kafli, þýddur af Jakobi Benediktssyni:2
Araltes var sonur konungsins í Varangíu
og átti fyrir bróður Júlavos, sem erfði ríki
föður síns að honum látnum, en hann
setti Araltes, bróður sinn, næstan sér í
ríkinu. En á unga aldri réð hann af að
takast ferð á hendur og votta hinum sæla
keisara, herra Michael Paflagon, virðingu
sína og kynnast hinni rómversku ríkisskip-
un. Hann hafði einnig með sér sveit 500
hraustra manna. Og hann fór, og keisar-
inn tók á móti honum svo sem sómdi og
sendi hann ásamt sveit hans til Sikileyjar,
því að þar var rómverski herinn og háði
stríð í eynni. Og hann fór þangað og vann
mikil afreksverk. En er Sikiley var unnin,
sneri hann aftur með sveit sína til keisar-
ans, en hann gerði hann mangiabites. En
eftir þetta gerðist það, að Delianos hóf
uppreisn í Búlgaríu, og Araltes og sveit
hans fór í herferð þangað með keisaranum
og vann þar afrek gegn óvinunum, sem
sómdu ætterni hans og hreysti. Keisarinn
sneri heim, þegar hann hafði lagt Búlgar-
íu undir sig. Eg barðist þá einnig fyrir
keisarann, eins og mér var unnt. En þeg-
ar vér komum til Mesinuborgar gerði
keisarinn hann að spaþarokandidates að
launum fyrir framgöngu hans. En eftir
lát Michaels keisara og systursonar hans,
sem var eftirmaður hans, vildi [Araltes]
á dögum Monomakosar fá leyfi til að
fara heim til lands síns, en honum var
ekki leyft það, heldur varð brottförin
honum þröng. Samt sem áður leyndist
hann á brott og varð konungur í ríki sínu
í stað bróður síns, Júlavosar. Og hann
móðgaðist ekki af því, að hann var gerð-
ur manglabites eða spaþarokandites,
heldur hélt hann miklu fremur tryggð
og vináttu við Rómveija, einnig meðan
hann var konungur.
í Morkinskinnu eru vísur um Harald sem
skrásetjarinn og ritarar þeirra konungasagna
sem siðar voru ritaðar (Fagurskinnu og
Heimskringlu) töldu segja frá því „að sjálfan
Grikkjakonung blindaði hann. Jafnvel mætti
nefna til þess greifa einhvern eða hertoga,
ef það þætti sannara en í öllum kvæðum
Haralds segir þetta eina lund.“8 í þessum
sögum er því sagt frá því að Haraldur slapp
úr dýflissu í Miklagarði og blindaði Konstant-
ín Mónómakos keisara. Það getur hins vegar
ekki staðist því að sá keisari var aldrei blind-
aður og lést 1055, löngu eftir að Haraldur
var kominn til Noregs. Hins vegar voru for-
veri hans, Mikael Kalafates, og Konstantín
frændi hans blindaðir í kjölfar uppreisnar í
Konstantínópel vorið 1042 og mætti ætla að
Haraldur hafi verið sá er verkið vann, að
skipun hinna nýju yfírvalda. Þessi sögn hefur
svo blandast þeirri, sem hin gríska heimild
staðfestir, að Haraldur átti erfitt með að fá
brottfararleyfi frá Mónómakusi. En hér eru
vísumar og má fátt annað af þeim ráða en
að Haraldur hafi blindað keisarann. Fyrst
vísa Þórarins Skeggjasonar:
Náði grr enn glóðum,
Gríklands, jfurr handa,
stólþengill gekk stmgu
steinblindr aðalmeini.