Lesbók Morgunblaðsins - 21.09.1996, Blaðsíða 13

Lesbók Morgunblaðsins - 21.09.1996, Blaðsíða 13
LIA Frey-Rabine óperusöngkona. Morgunbiaiii/Kristinn NORRÆNIR GUÐIR VORU MÍNAR HETJUR Operusöngkonan Lia Frey-Rabine söng í Niflungg- hringnum eftir Wggner ó Listahátíó í Reykjavík sum- arió 1994 og var af mörgum talin stjarna þeirrar sýningar. ÞÓRODDUR BJARNASON átti samtal vió hana en í dag ki. 15.30 syngur hún á tónleikum styrktarfélags Islensku Operunnar „ÉG ELSKA norðrið og veðrið hér er yndis- legt,“ sagði óperusöngkonan Lia Frey-Rabine við blaðamann Morgunblaðsins, þrátt fyrir að úti væri súldarlegt og sólin víðs fjarri. Fyrir nokkrum árum ætluðu hún og eigin- maður hennar hingað í brúðkaupsferð en hættu við vegna veðurs. „Þegar hringt var í mig frá íslandi fyrir tveimur árum og ég beðin að syngja í Niflungahringnum hringdi ég í manninn minn og sagði: Manstu eftir brúðkaupsferðinni sem við ætluðum að fara í? Annað okkar er núna á leiðinni í hana,“ sagði hún og brosti. Hún ólst upp í norðuhluta Bandaríkjanna, nánar tiltekið í Minnesota. „Ég hef verið heilluð af öllu sem tengist norðrinu frá því að ég var lítil stúlka. Faðir minn las fyrir mig goðafræði þegar ég var mjög ung og norrænu guðimir voru mínar stærstu hetjur. Þaðan kemur í raun áhugi minn á því að syngja verk Richards Wagners," sagði Lia en hún hefur einkum sér- hæft sig í óperum hans og Richards Strauss og er eftirsóttur túlkandi í því fagi. Hún fluttist til Þýskalands strax eftir að hafa lokið háskólanámi í heimalandinu árið 1971 þá rétt rúmlega tvítug. „Allir sögðu við mig: Þú verður að fara til Þýskalands og þýsk- ættaður prófessor minn við skólann, Hans Busch, hvatti mig sérstaklega til þess. Atvinnu- tækifærin eru langtum fleiri í Evrópu en í Bandaríkjunum. Það kom líka á daginn því ég fékk strax vinnu og kunni vel við mig.“ Hún hefur á ferli sínum haldið tónleika og komið fram í tugum óperuhúsa í mörgum Evr- ópulöndum auk þess að hafa komið fram á Wagnerhátíðinni í Bayreuth. Göttcrdammerung auöveld „Fyrstu kynni mín af tónlist Wagners voru árið 1972, en fram til ársins 1983 söng ég mikið af ítölskum óperum eftir Verdi, Puccini og fleiri. 1983 var ég beðin að syngja hlutverk Brynhildar í Niflungahringnum. Á þeim tíma var ég viss um að ég vildi feta braut þungra dramatískra hlutverka en vissi samt ekki hvort ég væri nógu þroskuð til þess. Kunnáttumenn hvöttu mig til þess og það sama gerði eiginmað- ur minn, sem einnig er raddþjálfarinn minn. Ég sló til og eftir á leið mér mjög vel, fannst það auðvelt og fann að það var eitthvað sem ég vildi gera meira af. í kjölfarið fylgdu svo sönghlutverk í Valkyijunum, öðrum hluta Nifl- ungahringsins, Siegfried, þeim þriðja og Gött- erdammerung, þeim fjórða, meðal annars. Allir sögðu að Götterdammerung væri rosa- lega erfið fyrir mína rödd en mér fannst hut- verk mitt auðvelt og frábært að syngja það en Siegfried aftur á móti, sem talin er auðveldari, fannst mér frekar erfið. Þrátt fyrir að mér fari best að syngja þessi hlutverk vildi ég fegin syngja meira af ítölskum óperum en enginn biður mig um það lengur." Á tónleikunum í dag syngur hún tónlist eftir Richard Wagner, Giuseppe Verdi, Béla Bartok og útsetningar fiðluleikarans og íslandsvinarins Adolfs Busch á negrasálmum. „Þetta eru undur- fallegar útsetningar á sálmunum og mjög erfið- ar fyrir píanóið." Lia er ekki mikil á velli og síst dytti ókunn- ugum í hug að hún syngi dramatísk valkyrju- hlutverk í óperum. „Ég veld búningadömum, oft miklum höfuðverk þegar ég kem kannski inn í hlutverk á síðustu mínútu, enda búningam- ir flestir staðlaðir fyrir annað vaxtarlag. Ég er þeirri náttúru gædd að geta borðað allt sem ég vil án þess að fitna, ég þarf frekar að hugsa um að horast ekki niður, en síðan ég. byrjaði að stunda vaxtarrækt og eróbikk þarf ég ekki að hafa áhyggjur af því meira. Ég fer a.m.k. ekki lengur undir 50 kg á vigtinni," seg- ir Lia og hlær. Hún segist vera hrifin af því að syngja verk sem fáir þekkja á tónleikum og þegar blaðamað- ur spyr hvort hún hafi sungið íslensk lög tekur hún andköf af hrifningu og segist gjarnan vilja læra íslensk lög enda þyki henni þau mjög fal- leg. „Ég er vön að fara ótroðnar slóðir. Ég syng lög eftir Bartok, sem fáir gera, auk þjóðla- gaútsetninga Kodály meðal annars. Fólk er of hrætt við að heyra eitthvað nýtt. Ef maður vill kynnast menningu annarra þjóða eru fáar að- ferðir betri en í gegnum tónlist hennar." Hún er heiðursfélagi í Wagnerfélaginu í Frei- burg og segist í raun vera guðmóðir Wagnerfé- lagsins á Islandi því þegar hún kom hingað síðast var hún undrandi að ekki væri til félag hér og hvatti til stofnunar þess. Nú em á ann- að hundrað manns í félaginu sem er orðið aðili að alþjóðlegum samtökum Wagnerfélaga. ÍSLENSK MANNANÖFN 1 1 ÞOR: AF ROT SEM MERKIR ÞRUMA EFTIR GÍSLA JÓNSSON Þór var ekki notaó eitt sér sem skírnarnafn fyrr en ó 19. öld7 en Þórsnafnió hefur sem forlióur vió önnur nöfn getið af sér fjölda mannanafna. XXII. Þór ÓR ER þeirra framast, sá er kallaður er Ásaþór eða Öku- þór. Hann er sterkastur allra goðanna og manna,“ segir Snorri, og síðar í Eddu segir hann að allir séu skyldir að trúa því, að Þór sé sterkast- ur, þótt hann biði hnekk í höll Utgarða-Loka. Nafnið Þór er talið af rót sem merkir þruma, sbr. ensku thunder og þýsku Donn- er; Þór var þrumuguð og þar með í upphafi fijósemdarguð, því að hvelfiskúr fylgir reiðarþrumunni. Ég áttaði mig fyrst á því erlendis að fólk hefði lagt átrúnað við þrum- una. Lost eldingarinnar var svo táknað í hamr- inum Mjölni, það er sá sem mölvar, malar eða mylur hvaðeina, en demburnar, sem fylgja ósköpunum, eru svo gróðurmagnað- ar, að jafnvel pálmatré vaxa á grjóti. Enda þótt Óðinn sé tíðast nefndur ása- höfðingi, sjást merki þess að Þór var mátt- ugastur í vitund fólks. Dagur hans, Þórsdag- ur, nú fimmtudagur, samsvarar degi Júpít- ers með Rómveijum, og á Þórsdegi hófst ætíð alþing hið forna, og sumarið, gróðrart- íðin, hófst og hefst á degi Þórs. Þjóðlegasti tyllidagur okkar, sumardagurinn fyrsti, er alltaf á fimmtudegi. Fyrrmeir gengu þá húsfreyjur í peningshús og gaumgæfðu búfé. Helgi magri á að að hafa skipt átrúnaði sínum milli Krists og Þórs, ekki Krists og Óðins. í trúboðsfrásögnum er spurt hvor væri máttugri Kristur eða Þór. Þess eru fá dæmi að samsett mannanöfn hefjist á Óðin, en harla mörg dæmin um að þau byrji á Þór, hvort sem allt það er nú goðið Þór. Mun ekki annar forliður algengari, hvorki fyrr né síðar. E.H. Lind hefur fundið milli 60 og 70 samsetningar af Þór í vesturnorrænum mannanöfnum fyrir 1500, og eru þá ótalin þau sem breytt hafa upphafshljóðinu í t, eins og Tumi og Tófa. Sama verður uppi á _ten- ingnum á síðari tímum. Árin 1921-1950 voru íslenskum meyjum gefin 34 nöfn sem hófust á Þór eða Þor, og sveinum 37 slíkra nafna. Sú meginregla hefur gilt öldum saman, að Þór breytist ekki í Þor, ef seinni hluti nafnsins hefst á sérhljóði eða h, sbr. Þór- ir og Þórhalla, en oftast endranær, sbr. Þorvaldur og Þorgerður. Þór var ekki haft eitt sér að skírnarnafni fyrr en seint á 19. öld. Elsta dæmi, sem ég veit um, er Þór Vilhjálmsson lengi bóndi á Bakka í Svarfað- ardal, fæddur 1893. Hann hét reyndar í höf- uðið á konu sem nefndist Þóra. Árið 1910 voru alls níu, allir fæddir annað- hvort í Eyj afj arðarsýslu eða Þingeyjarsýslu. En svo tók nú heldur að glæðast. Árin 1921-1950 fengu þetta nafn 725 sveinar, af einnefni aðeins 79. í þjóðskrá 1982 eru 4111, í fjórða sæti, með 3,3%. Síðan hefur nafnið verið enn í mikilli sókn og er langal- gengasta annað nafn karla. Nú skulum við í yfirlitsskyni líta á vinsæl- ustu nöfn áranna 1982 og 1985, samanlagð- ar tölur úr þessum skírnarárgöngum;nöfnin talin í vinsældaröð. Meyjar: María, Ósk, Kristín, Anna, Guðrún, Björk, Helga, Dögg, Margrét og Sigríður. Sveinar: Þór, Örn, Már, Jón, Ingi, Sigurður, Freyr, Guðmund- ur, Gunnar og Einar. Sé þetta borið saman við manntalið 1703, sést að festan er býsna mikil. Af toppi tíu eru fimm sömu kvenna- nöfn og þá og fjögur sömu karlanöfn. Nú skal nefna fáein dæmi algengra sam- setninga af Þór og geta fáeinna manna sem þau nöfn báru fyrr og síðar: Þórður, Þuríð- ur og Þórunn, þessi nöfn merkja öll þann eða þá „sem er í vinfengi við Þór“, Þórunn til dæmis skylt unna=þykja vænt um. Þórð- ur gellir Ólafsson var goðorðsmaður á 10. öld, Þórður Sturluson höfðingi á Sturlunga- öld og bróðursonur hans, Þórður kakali Sig- hvatsson, kallaður einn glæsilegasti höfðingi síns tíma; Þórður Eyjólfsson var hæstarétt- ardómari á okkar tímum. Þuríður sundafyll- : ir seiddi til þess í hallæri á Hálogalandi, að hvert sund varð fullt af fiskum, og setti síðar Kvíarmið á ísafjarðardjúpi, en Þuríður Pálsdóttir söng sér og landi sínu frægð um síðari daga. Þórunn hyma Ketilsdóttir nam Eyjafjörð með Helga Eyvindarsyni magra, en Þórunn Elfa Magnúsdóttir er skáldsagna- höfundur og Megasarmóðir á 20. öld. Á söguöld töfraði Þorbjörg Kolbrún Glúms- dóttir skáld og garpa, en Þorbjörg Sveins- dóttir, föðursystir Einars skálds Benedikts- sonar, var rómaður skörungur á 19. öld. Á 20. öld sungu íslendingar um heiðbláa og fríða fjólu við lag hins hófláta tónsmiðs, Þórarins Jónssonar, og Menntaskólanum á Akureyri stýrði um og eftir öldina miðja Þórarinn Björnsson við alþjóðarorðstír. Þóra Herruðardóttir var allra kvenna • glæsilegust í fornum bókum, og fyrir því var hún kölluð Þóra borgarhjörtur, og vá Ragnar loðbrók orminn sem lukti um skemmu hennar. Þóra Melsteð var merkilegur skólafrömuður á 19. öld, en Þóra Borg varð kunn af leiklist sinni öldinni síðar. Þorsteinn var afar algengt nafn til forna, og verður Þor- steinn Ingólfsson Amarsonar, er stofnaði til þinghalds, forn fulltrúi þess nafns; á okkar dög- um kynntu sig vel og rækilega Þorsteinn Briem ráðherra, Þor- steinn Erlingsson skáld, Þor- steinn Hannesson óperusöngv- Þorsteinn M. Jónsson skólastjóri og alþingismaður og Þorsteinn Gíslason skáld, og líklega fyrsti íslendingur sem hefur haft atvinnu af því sem nú er kallað fjölmiðl- un. Höfundur er fyrrverandi menntaskólakennari. ÁSA-ÞÓR ver sterkastur allra goða. til hans má rekja Þórsnafnið, sem nú er algengast sem annað nafn karla. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. SEPTEMBER 1996 13 .3

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.