Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.1997, Blaðsíða 4

SAMGÖNGUR OG ÁFANGASTAÐIR í
RANGÁRÞINGI Á FYRRIPARTI ALDARINNAR
EYSTRI-GARÐSAUKI í Hvolhreppi 1930, eina myndin sem til er af þessari samgöngumið-
stöð. Til vinstri á myndinni má sjá grammofón í gangi, His Masters Voice frá Fálkan-
um. Konan á myndinni er Odbjörg Sæmundsdóttir, eiginkona Gunnars Vigfússonar,
skrifstofustjóra Kaupfélags Árnesinga á Selfossi.
EFTIR PÁLMA EYJÓLFSSON
Þjórsárbrúin 1895 markaói tímamót fyrir samgöngur
í Rangárþing og Markarfljótsbrúin 1934 fyrir bílaum-
fer áfram austur. Aóur en bílarnir hófu aó þræóa sig
yfir vegleysur, var farió aó aka fólki og farangri á
vögnum, síóan er tímabil smjörflutninganna og Ægis-
síóa sem verió hafói áfangastaóur, vék fyrir Eystri-
Garðsauka, sem var endastöð póstanna aó austan.
ÞAÐ VAR stór stund í sögu sunn-
lenskra byggða þegar eldri
brúin á Þjórsá var vígð og opn-
uð til umferðar þann 28. júlí
1895. Vígsludagurinn rann
upp sólbjartur og fagur, en
úrkoma var þó nokkur, er á
daginn leið. Vígsluathöfnin fór
fram vestan við brúna og ræðustóllinn var tóm
tunna undan sementi. Hannes Hafstein, síðar
ráðherra, sem þá var landritari hélt hálftíma
vígsluræðu og þótti mælast vel og skörulega.
Umræðan og undirbúingur brúargerðarinnar
hafði staðið í tvo áratugi. Þjórsárbrúin var
nokkru dýrari en gamla Olfusárbrúin; kostaði
75 þúsund krónur. Fyrstu árin eftir að brúin
var byggð kostaði Rangárvallasýsla brúar-
vörslu. Brúarvörðurinn átti meðal annars að
gæta þess, að hrossastóðum væri ekki hleypt
yfir brúna öðru vísi en í smá hópum en mikið
var um hrossasölu til útlanda á þessum árum
og raunar allt fram að stríðsárum hinum síð-
ari. Grímur stórbóndi Thorarensen í Kirkjubæ
á Rangárvöllum var ekki ánægður með að
sýslusjóður Rangárvallasýslu væri að greiða
brúarverðinum laun og þótti þeim fjármunum
betur varið til þess að kaupa fjórhjólaðan vagn
til vöruflutninga austur í Rangárvallasýslu.
Talið er að haustið 1896 hafi verið fyrst
farið með hestvagn um Suðurlandsundirlendið,
þegar böm vom flutt af jarðskjálftasvæðunum
suður yfir Hellisheiði til Reykjavíkur meðan
hresst var upp á hrunin bæjarhús, eða þau
endurbyggð. Tveimur árum eftir að lokið var
við smíði hinnar hvítmáluðu hengibrúar á
Þjórsá, sem var eins og veglegt musterishlið
inn í Rangárþing, risu á holtinu austan við ána
fallegar byggingar. Nýbýlið á eystri árbakkan-
um hlaut nafnið Þjórsártún og átti Einar skáld
Benediktsson hugmjmdina að bæjamafninu.
DALSEL um 1930. Teikning Helgu Skúla-
dóttur á Keldum.
Þjórsártún átti eftir að verða mikill áfangastað-
ur um alllangt árabil.
Húsbóndinn í þessum rausnargarði hét Ólaf-
ur ísleifsson, fæddur að Hlíð í Selvogi. Kona
hans var Guðríður Eiríksdóttir, mikikhæf
mannkostakona. Greiðasölu byijuðu hjónin í
Þjórsártúni fljótlega eftir að þau settust þar að.
Á fyrstu búskarparárum Guðríðar og Ólafs
í Þjórsártúni var rekin þar smáverslun, sem
síðan óx með tímanum og fengust þar matvör-
ur, byggingarvörur og vefnaðarvörur. Sonur
þeirra hjóna, Huxley, sem síðar varð útgerðar-
og kaupsýslumaður á Suðumesjum og í Reykja-
vík, keypti vörubíl af Chevrolet gerð 1. apríl
1925. Ekki þætti ökutækið aflmikið í dag því
vélin var skráð 22 hestöfl, en skráningarmerk-
ið var RÁ-5. Bíllinn var notaður til aðdrátta
fyrir verzlunarreksturinn. Hjónin í Þjórsártúni
tóku ekki aðeins vel á móti viðskiptavinum og
gestum, heldur einnig sjúklingum, því Ólafur
fékkst við lækningar jafnframt búskap, en það
er önnur saga sem ekki kemur samgöngumál-
um við.
Á þessum árum var ljómi yfir Þjórsártúni;
þar var samkomustaður Rangæinga og Ámes-
inga; árleg mót Héraðssambandsins Skarphéð-
ins vora haldin þar, og þar var stofnað Sláturfé-
lag Suðurlands 1907. Farið er að auglýsa bíl-
ferðir austur að Þjórsártúni árið 1913 og segir
í auglýsingu, að bíllinn kosti 80 aura á km,
báðar leiðir, og fjóra menn gat hann tekið í
senn. Fargjald úr Reykjavík að fjórsárbrú var
kr. 16.00.
Leiðin austur yfir Rangárþing liggur þessu
næst yfir Kolavatnsmýrina. í hinni skemmti-
legu og fróðlegu bók Þorsteins Thorarensen.
Eldur í æðum , sem út kom árið 1967 má lesa
um Holtaveginn á þessa leið: „ Menn minnast
þess að áður en kemur að Steinslæk við Hár-
laugsstaði, tekur vegurinn á sig stóran sveig
suður á við og liggur síðan yfír lækinn á brú
rétt sunnan við Áshól. Þannig hafði Sigurður
Thoroddsen, landverkfræðingur, ekki ætlast til
að vegurinn lægi, heldur þráðbeint áfram fram
hjá Hárlaugsstöðum. En þegar vegaverkstjór-
inn, Einar Finnsson frá Meðalfelli í Kjós kom
BODDYBÍLL. I boddýinu voru trébekkir og því var lyft á vörubílspall þegar fólk þurfti
að komast á skemmtanir.
BÆRINN á Ægissíðu 1925. Áætlunarferðir þangað hófust aldamótaárið 1900, en hlut-
verki samgöngumiðstöðvar á Ægissíðu lauk með brúarsmíðinni á Eystri-Rangá.
DÆMIGERÐUR hálfkassabíll, sem bæði gat flutt fólk og flutning. Bjarni í Túni, þekktur
áætlunarbílstjóri um langt árabil, átti þennan bíl og stendur hjá honum.
BÍLARNIR KOMU
-
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 17. MAÍ 1997