Lesbók Morgunblaðsins - 30.08.1997, Blaðsíða 4

Kvikmyndaklúbbar voru fyrst starfræktir á íslandi um miðja öldina beqar Filmía hóf starfsemi sína. Þeir
höföu stóru hlutverki aó gegna sem mióstöóvar listrænna kvikmynda, eins konar skólar utan um kvik- myndasögu og áhrifavaldar upprennandi kvikmyndagerðarmanna. Hér og í næstu Lesbók er fjallað
um starfsemi fjögurra kvikmyndaklúbba sem settu svip á bíólífið forðum og áttu þátt í því að þroska
kvikmyndasmekk íslendinga og gera þá meðvitaóa um sögulega þróun kvikmyndanna.
UR FILMIU
í FJALAKÖTTINN
EFTIR ARNALD INDRIÐASON
Rétt fyrir klukkan tvö eftir há-
degi laugardaginn 1. nóvem-
ber árið 1953 streymdi fólk inn
í Tjarnarbíó og beið þess að
kvikmyndasýning hæfist. Það
var engin venjuleg sýning.
Þegar fólk kom í miðasöluna
keypti það ekki miða á hana
eingöngu heldur árskort að kvikmyndasýning-
um fyrsta kvikmyndaklúbbs sem starfræktur
var á Islandi. Ahuginn á þessari nýbreytni í
kvikmyndalífi borgarbúa var slíkur að biðröð
myndaðist langt út eftir Tjamargötunni.
Myndin, sem sýnd var þennan dag, er eitt
af meistaraverkum kvikmyndanna, Heilög
Jóhanna, eftir danska leikstjórann Carl Drey-
er, þögul mynd frá árinu 1928. Leikin var
rússnesk píanótónlist undir sýningunni af
hljómplötum og valdi Kristjana Þorsteinsdótt-
ir tónlistina en hún hafði forðum leikið undir
sýningum þöglu myndanna.
Aö kynna kvikmyndasöguna
Kvikmyndaklúbburinn hét Filmía og starf-
aði í 11 ár. Með honum hófst starfsemi kvik-
myndaklúbba hér á landi og hafa þeir verið
við lýði allar götur síðan. Stefnuskrá Filmíu
varð fyrirmynd annarra klúbba sem á eftir
komu: Að vekja almenning, unga og aldna,
til meðvitundar um að það hefðu verið gerðar
betri myndir en almennt eru sýndar í kvik-
myndahúsunum og að þroska kvikmynda-
smekk á íslandi, segir Jón Júlíusson fyrrver-
andi menntaskólakennari í samtali en stofn-
fundur Filmíu var haldinn á heimili hans,
Lönguhlíð 9 í Reykjavík.
Kvikmyndaklúbbarnir áttu löngum athvarf
í Tjarnarbíói og sýndu ýmis stórvirki kvik-
myndasögunnar í bland við nýjar, listrænar
myndir sem af einhveijum ástæðu bárust
ekki til landsins. Hér er ætlunin að tæpa á
því helsta í starfsemi og sýningarhaldi fyrstu
íslensku kvikmyndaklúbbanna. I blaðagrein
sem þessari er engin leið að gera skil nema
í mýflugumynd því mikla starfi sem klúbbarn-
ir unnu, en reynt verður að nefna það mark-
verðasta í starfi Filmíu, Kvikmyndaklúbbs
Listafélags Menntaskólans í Reykjavík, Litla
Bíós og loks Fjalakattarins en rekja má óslit-
inn þráð á milli þessara klúbba er teygir sig
fram til dagsins í dag og sjá má t.d. á starf-
semi Hreyfimyndaféiagsins. Þeir voru eins
konar skólar utan um kvikmyndasöguna,
miðstöðvar listrænna mynda í landinu og
áhrifavaldar upprennandi kvikmyndagerðar-
manna.
„Kvikmyndaklúbbahreyfingin verður lík-
lega til af sömu ástæðum og kvikmyndasöfn-
in i Frakklandi og Bretlandi og Ameríku upp-
úr 1930 þegar hljóðmyndin tekur allt með
trompi," segir Þorgeir Þorgeirson rithöfundur
og kvikmyndagerðarmaður og stofnandi kvik-
myndaklúbbsins Litla Bíós. „Þegar hún kemur
til sögu er gamla draslinu hent. Þögla mynd-
in hafði náð sínum svimandi hæðum sem list-
grein og fólk, sem vildi ekki láta þær glat-
ast, reis upp til varnar þeim. Ég held alltaf
að útúr þessari hugsun hafi klúbbarnir sprott-
ið. Með þeim kom tækifæri til þess að gægj-
ast aftur í söguna og skoða klassísk verk og
gæta þess líka að sýna ný verk sem eiga
erfitt uppdráttar hjá almenningi."
Eitt af hlutverkum Filmíu var einmitt að
STJÓRN Filmíu, fyrsta kvikmyndakiúbbsins á íslandi, og makar á góöri stundu. Talið frá vinstri: Pétur Ólafsson, Þorvarður Þor-
steinsson, Magdalena Thoroddsen, Jón Júlíusson, Signý Sen, Björg Ágústsdóttir, Baldur Tryggvason, Hanna Johannessen og
Matthías Johannessen.
HEILÖG Jóhanna, eftir danska leikstjórann Carl Dreyer; fyrsta
myndin sem Filmía sýndi.
kynna kvikmyndasöguna frá grunni. Sýndar
voru klassískar myndir þögla skeiðsins eins
og Heilög Jóhanna, einnig Pótemkin og Alex-
ander Nevsky eftir Sergei Eisenstein, Móðirin
og Fall Pétursborgar eftir Ysevolod Pudovkin
og Fæðing þjóðar eftir Griffith. Einnig mynd-
ir þýska expressjónismans, sænsk stórvirki
þögla skeiðsins, myndir ítölsku nýraunsæis-
höfundanna og loks frönsku nýbylgjumynd-
irnar í bland við myndir frá Japan, Búlgaríu,
Póllandi og Ungveijalandi svo nokkuð sé
nefnt. Margt það sama var sýnt í klúbbunum
sem á eftir fylgdu í viðleitni til að rekja kvik-
myndasöguna. Filmía gaf út ítarlegar sýning-
arskrár sem fjölluðu um myndirnar og höf-
unda þeirra. Allt sýnir þetta áhuga Filmíu-
manna á að kynna og fræða íslendinga um
kvikmyndasöguna ásamt því að sýna nýjar,
listrænar myndir og gefa fólki kost á að fylgj-
ast með hræringum í evrópskri kvikmynda-
menningu samtímans.
Filmia veróur til
„Kveikjan að stofnun Filmíu var sú að ég
dvaldist í fímm ár í Svíþjóð og þar af fjögur
við háskólann í Uppsölum og þar var starf-
ræktur öflugur kvikmyndaklúbbur," segir Jón
Júlíusson í samtali. „Ég smitaðist af áhuga
og gekk í þennan klúbb og komst á bragðið
en þama voru sýndar góðar myndir og betri
en í kvikmyndahúsunum almennt. Ég kom
svo alkominn heim í
ágúst árið 1952 og
rann til rifja hvað
sýndar voru klénar
myndir í húsunum í
samanburði við það
sem gerðist í Skand-
ínavíu og á megin-
landinu, og taldi að
hér mætti að nokkm
bæta úr með starf-
rækslu kvikmynda-
klúbbs. Ég kynntist
Matthíasi Johann-
essen sem tók að sér
ritarastarf í stjórn-
inni. Við hittumst
heima hjá mér og
héldum stofnfund
Filmíu ásamt
Magdalenu Thor-
oddsen, Baldri
Tryggvasyni, Sverri
Lárussyni, Bergi
Pálssyni og Stein-
grími Sigurðssyni. Þetta var ósamstæður hóp-
ur sem betur fer, ekki hópur upprennandi
kvikmyndaleikstjóra heldur kvikmyndaáhuga-
manna.“
Jón heldur áfram: „Filmía var rekin sem
nokkurs konar sjálfseignarstofnun og var
klúbburinn ekki stofnaður til þess að hafa
af honum fjárhagslegan ávinning. Við urðum
að greiða leigu fyrir myndirnar, tolla, sölu-
skatt, húsaleigu og fyrir hin ýmsu störf í
sambandi við sýningarnar, meðal annars aug-
lýsingar og prentun. Aðgangseyrir nam í
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 30. ÁGÚST 1997