Lesbók Morgunblaðsins - 30.08.1997, Blaðsíða 8

OLDUR ERU HVER
ANNARRIÓLÍKAR
Kristjón Davíósson myndlistarmaóur er oróinn átt-
ræóur og þrátt fyrir þaó sínýr í verkum sínum. Hann
sagói JQHANNi HJÁLMARSSYNI aó breytingum í list-
um mætti líkja vió öldur. Fjölbreytnin væri svo mikil
aó öldur væru aldrei nákvæmiega eins.
MÁLVERK eftir Kristján Davíðsson. Nýjasta myndin sem verður á sýningunni á
Kjarvalsstöðum í september.
ÉR leiðast afmæli,"
segir Kristján Davíðs-
son sem varð áttræður
28. júlí. „Ég flúði til
Parísar, við hjónin
fengum okkur að
borða á miðlungs-
restauranti í tilefni
dagsins."
Eftir viku verður opnuð sýning á Kjarvals-
stöðum með verkum eftir Kristján frá tíu und-
anfömum árum, en þó ekki stranglega farið
eftir tímasetningu. „Skringilegt fyrirbæri
tíminn," segir Kristján og verður eilítið hugsi.
Þú hefur verið nýjungagjam, segi ég við
Kristján og legg mig fram um að orðið hljómi
á jákvæðan hátt, í því sé enginn broddur. Ég
sé á Kristjáni að hann er ekki alveg sáttur
vip orðið.
„Ég verð afskaplega þreyttur þegar ég er
búinn að tæma eitt yrkisefni. Þetta er algengt
hjá tónskáldum og sérstaklega ljóðskáldum,
en þó einkum meðal myndlistarmanna. Þeir
verða að finna sér eitthvað annað, en þetta á
ekki skylt við nýjungagimi.“
Ljóóraen afstraktlist
Það hefur verið talað um Ijóðræna afstraktl-
ist ísambandi við þig, andstæðu flatarmálslist-
arinnar sem var svo ríkjandi.
„ísland hefur verið útúrbora, vafasamt að
við höfum verið með á nótunum nema kannski
í skáldskap, best hefur verið mannað í ljóðlist-
inni.“
Þið Steinn Steinarr þekktust vel.
„Steinn vissi sínu viti. Við vorum miklir
mátar og kona hans, Ásthildur Björnsdóttir.
Ég leitaði ekki til ljóðlistar að fyrra bragði,
en hreifst innlega af því sem ég kynntist í
henni. Vinir mínir vom allir Ijóðskáld."
Menn hafa verið duglegir að flokka lista-
menn, setja þá í hólf?
„Þessu sporðrenna menn, sérstaklega í Dan-
mörku. Ef eitthvað var sagt í París gilti það.“
Hvað um hina Ijóðrænu afstraktsjón hjá
þér?
„Ég komst á snoðir um að menn væru ein-
hvers staðar að gera annað. Franskur maður,
sem ég kynntist og var mér mjög innan hand-
ar, Michel Tapie, sýndi verk eftir afstrakt-
expressjónista í flottasta galleríinu í París.“
Sýndirðu þar?
„Hann bauð mér að sýna, en úr því varð
ekki, ég fór að vinna fyrir mér, skipuleggja
liti í hús með húsamálurum, tala við fólk um
liti. Þetta varð mitt aðalstarf í nokkur ár.“
Aftur að hinni Ijóðrænu afstraktsjón. Þú
þurftir að breyta til?
„Það var ekkert fastskrúfað, ég tók það
sem passaði mér hveiju sinni, vann sitt á
hvað.“
Aó losna úr viöjum
Um myndirnar á sýningunni á Kjarvals-
stöðum vill Kristján ekki tala að sinni. En
eru það einhver verk eða tímabil í listinni sem
honum hefur þótt takast öðrum fremur?
„Af minni hálfu er þetta allt mjög ærlegt.
í byijun var það mér kappsmál að losna úr
viðjum sem ég hafði verið í, það var ekki létt.“
Kristján segist hafa verið búinn að afgreiða
hefðbundna list sem unglingur, en hafi enn
gaman af að gera myndir í anda hefðarinn-
ar. Dæmi um þetta er málverk af konunni
hans, Svanhildi Björnsdóttur.
Hefur það haft áhrif á þig sem aðrir segja
um myndirnar?
„Nei, að því leyti hef ég staðið til hliðar."
Ertu þá sáttur við hlutskipti þitt?
„Með hliðsjón af því sem aðrir hafa gert
er ég ánægður. í þessum klíkum, sem voru
kallaðar stefnur, töldu menn sér skylt að vinna
að hinu sama svo að allir væru ánægðir.
Menn klöppuðu hver öðrum á bakið. I því er
hættan á að staðna, stöðnun."
En þú varst til hliðar?
„Ef menn eru ekki einir, til dæmis þeir sem
geta ort, tónskáld og ljóðskáld, þá er eitthvað
ekki í lagi með það.
Þetta er eins og með öldurnar, þær ýta
hver annarri. Tíminn, breytingar í listum,
þetta er eins og öldur haga sér, náttúrfyrir-
brigði. Sú alda sem er næst annarri er alltaf
frábrugðin."
Taldirðu þig einan, fannst þér þú standa
einn?
„Frakkinn fyrrnefndi sendi mér upplýs-
ingar, tímarit og annað sem kom mér að
miklu gagni.“
Langur og breióur vindill
Að þessum orðum töluðum segir Kristján:
„Nú ætla ég að fá mér vindil. Hann bregður
sér út úr setustofunni og kemur aftur með
vindil sem er 20 sentímetrar og eftir því breið-
ur. „Þetta færði mér maður. Gæjarnir frá
Kúbu búa þetta til í Miami, nota til þess bíl-
þjöppur." Hann nýtur vindilsins og dreypir á
pilsner. Síðan heldur hann áfram að tala um
Frakkann, vin sinn: „Mínar bestu sendingar
komu frá honum. Hann stofnaði fyrirtæki,
Rome-New York Art Foundation, og tímarit
sem miðlaði fróðleik um það sem var að ger-
ast í listum.“
Var eitthvað sambærilegt hér heima?
„Birtingur var gefinn út á þessum árum.
Þeir menn sem stóðu að honum voru bestu
vinir mínir og ég segi vitanlega ekkert annað
en gott um þá. Ekkert sem hér var gefið út
jafnaðist þó á við það besta erlendis vegna
þess að sjóndeildarhringurinn var þar miklu
stærri af eðlilegum ástæðum. Það kom mér
til góða að ég ferðaðist töluvert erlendis og
sá margar sýningar. Ég var í félagsstörfum
fyrir myndlistarmenn og fylgdist því með á
Norðurlöndum. Norræna sýningin, sem haldin
var í Kaupmannhöfn 1969, var merkileg, slá-
andi sýning. Við lögðum okkur fram, yngri
menn sýndu með okkur, m.a. Jón Gunnar.
Ég var með stórar myndir og góðar myndir
voru eftir Sigurjón Ólafsson. Sýningin hlaut
góðar undirtektir, var vel sótt og fékk vinsam-
lega dóma í blöðum.“
I útlöndum tala menn um alþjóðlega list á
íslandi. Af hverju erum við ekki eins mikill
útkjálki og önnur Norðurlönd?
„Það erum við nú kannski. En Það er bæg-
slagangur í íslendingum. Þeir láta sér ekki
nægja Norðurlönd, nú eru þeir farnir að fara
til Irlands. Kannski veldur írski upruninn ein-
hverju. Ég er úr Breiðafjarðareyjum og Dölum
í móðurætt."
Þú ert uppalinn á Patreksfirði, þaðan koma
fleiri listamenn og skáld?
„Við Jón úr Vör vorum samferða í unglinga-
skóla, bjuggum saman í Reykjavík og vorum
að reyna að mennta okkur. Jón E. Guðmunds-
son kom líka að vestan, besti maður, þekktur
fyrir sitt snjalla brúðuleikhús."
Cézanne hraerói
■ mönnwm
Varstu í fyrstu með það í huga hvernig
myndir þú vildir mála?
„Alls ekki. Slíkt kemur, maður getur ekki
hugsað skrefin fyrirfram. Það getur enginn,
hvorki belja né maður.“
Voru einhverjir málarar þá sem höfðu áhrif
á þig?
„Upphaflega var það Cézanne. Þegar ég
kom til Bandaríkjanna 1945 var skólinn sem
ég sótti jafnframt safn með málverkum eftir
Cézanne og mikið af annarri franskri mynd-
list frá því um og fyrir aldamót og fram eft-
ir 20. öldinni."
Líturðu á Cézanne sem brautryðjanda?
„Hann hrærði í mönnum til að líta í kring-
um sig, með honum kom ný sjón á umhverfi
og litir urðu lausari við feimni. Til varð kúb-
ismi sem lifði nú ekki lengi. Cézanne lagði
undir sig Norðurlönd.“
Fannst þér sjálfum að þú værir í andófi,
uppreisnarmaður?
„Ég hafði hvorki vit né getu til að vera
uppreisnarmaður fyrr en ég var orðinn rosk-
inn. Þá breytti ég meðvitað hlutum í kringum
mig.“
Þú hefur verið trúr sjálfu málverkinu?
„Ég notaði aldrei málverkið til annars en
því var mögulegt að gera.“
Kristján gengur nú með mér um húsið sem
minnir á safn fullt af myndum og bókum.
Flygill á gólfi, tvær fiðlur á hillu. Á borði
liggja teikningar sem hann veit ekki enn hvort
hann sýnir á Kjarvalsstöðum — Sanda-
strandafólk.
Ég hef áður séð líkar teikningar eftir Krist-
ján og einu sinni var ég viðstaddur þegar
hann teiknaði mynd sem var aðeins tvö strik.
Þetta eru mjög fijálslegar teikningar og líf-
rænar, gamansamar. Kristján bendir á eina
teikninguna. Hún er gerð á aðfangadag,1974,
„jólamynd, minnir svolítið á Einar Braga.“
Við erum sammála um það. Kannski er þetta
fyrtsta teikningin í flokki mynda af Birtings-
mönnum eða kannski sú eina, hugsa ég, virð-
ingarvottur við þá.
Dubuffet bylti heiminum
Á vegg er grafíkmynd eftir Frakkann
Dubuffet. Það eru aðeins til fjögur eintök af
þessari mynd í heiminum og útlendir gestir
sem heimsækja Kristján furða sig á því að
til skuli vera eintak á íslandi. Það ber eins
og annað að þakka Michel Tapie.
Dubuffet hefur verið talinn meðal þeirra
sem haft hafa áhrif á þig?
„Það er ekki rangt að Dubuffet sé áhrifa-
valdur. Menn hafa losnað misjafnlega vel við
að vera undir áhrifum frá honum. Hann bylti
heiminum. Ég er ekki einn um að hafa orðið
fyrir áhrifum frá honum, jafnvel De Kooning
er meðal þeirra.“
Má bera hann saman við Cézanne sem
brautryðjanda?
„Nei, þetta var miklu róttækara. Cézanne
hafði ekki hugmynd um hvað hann var að
gera. Hann seldi aldrei mynd meðan hann
lifði, en hafði hins vegar mikil áhrif.“
Hvernig bytjaði þetta með afstrakt-expres-
sjónismann?
„Deildar meiningar eru um upprunann. Ég
held að byijunina megi rekja til Danmerkur
og Hollands, til Cobra og fleiri. Afstrakt-
expressjónisminn verður sterkastur í Ameríku
hjá málurum eins og Pollock.
Kwndera finnwr kápumynd
Ég minnist á myndskreytingar Kristjáns í
ljóðabók Jóns Óskars, Nóttinni á herðum okk-
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 30. ÁGÚST 1997