Lesbók Morgunblaðsins - 20.12.1997, Blaðsíða 6

Sól eg sá,
svo hún geislaði
að eg þóttist vætki vita.
Sól eg sá
á sjónum skjálfandi,
hræðslufullur og hnipinn.
Sól eg sá
sjaldan hryggvari,
mjög var eg þá úr heimi hallur.
Sól eg sá
síðan aldregi
eftir þann dapra dag.
Hér er á ferðinni skáld sem getur horft hið
beinasta móti sólu og blöskrar þó hvergi. En
Njörður Njarðvík virðist hafa aðrar hugmyndir
og er ekki í miklum vafa um hvert skáldið er að
fara í þessu skeiði: „Nú ber að hafa í huga,“
segir hann, „að „sólarerindin" sjö eru tilraun
mælandans til að lýsa fyrir lifandi lesanda
hvernig hann skynjar þá andlegu umbreytingu
sem felst í dauðanum." Hér eins og víðar verð-
ur skýranda reikað helsti langt burt frá þeim
lýsingum í kvæðinu sem hann glímir við. Sólar-
sýn hins forna skálds mun fela í sér sundurleit-
ar hugmyndir um afstöðu þess til guðdómsins
og tilverunnar í heild, en naumast þó „þá and-
legu umbreytingu sem felst í dauðanum". Þetta
er ekki eina skiptið að Njörður sjálfur og aðrir
skýrendur lenda á villigötum, og gera hug-
myndir hins foma skálds einfaldari, fjarstæðu-
kenndari og afdráttarlausari en þær eru í raun
og veru.
9. Lokaþáttur
Tvö næstu erindin á eftir sólar
- þá var eg fæddur, -
burt frá brjósti mér.
Hátt að hún fló,
hvergi settist,
svo að hún mætti hvíld hafa.
Hver er þessi vonarstjarna sem flaug úr
bijósti skáldi? Njörður nefnir fyrst þá skýringu
Hjalmars Falks „að mæiandinn hafi þjáðst
mjög á dauðastundinni og að von hans um
hjálpræði hafi horfið úr brjósti hans,“ og síðan
hugmynd Fredriks Paasches, sem hélt því fram
að vonarstjaman sem flýgur burt frá brjósti
skáldsins sé sálin, sem yfirgefur h'kamann í von
um sáiuhjálp. Um síðari helming vísunnar segir
Njörður: „Sálin flýgur hátt og víða og ieitar iyr-
ir sér, en hefur enn ekki fundið rétta leið.“ Með
því að persónufomafnið „hún“ í síðara hluta vís-
ar eindregið tii vonarstjörnu, þá hlýtur Njörður
að hallast að kenningu Paasches.
Um annað vísuorðið ,,þ;' var eg fæddur“
kveður Njörður upp svofelldan dóm: „Dauðan-
um er líkt við fæðingu til annars lífs.“ Þetta
kann mörgum að þykja helsti langt gengið,
enda víkur skáldið hvorki að dauða né öðru lífi;
skýrandi seilist langt út fyrir kvæðið og gleym-
ir því ósamræmi sem þá verður með endurfæð-
ingu annars vegar og vonarstjömu á flótta eða
örvæntingu hins vegar. Síst af öllu skyldu skýr-
ingar á kvæði hneppa það í fjötra og sveigja það
undir vafasamir getgátur um hugarfar óðsmiðs
þegar hann skóp verka sinn. Næsta erindi
hljóðar svo:
Öllum lengri
var sú eina nótt,
er eg lá stirður á strám.
Þá merkir það
er guðmælti,
að maður er moldu samur.
Um fyrra helming segir Njörður: „Hér mun
átt við að líkið er náttsett, þ.e. látið standa uppi
nóttina eftir dauðann eða réttara sagt liggja ó
nástráum. Sú nótt er öllum lengri." Þetta virð-
ist sannlegt, en öðm máli gegnir um síðara
helming, sem skýrir Njörður svo: „Mér virðist
sem hugsun mælandans sé sú, að hann skynji á
sjálfum sér hvað í því felst að líkaminn um-
breytist í dautt efni, mold, og því tengist sú ein-
manakennd sem birtist í því að tíminn virðist
ekki líða lengur.“ Spakmælið Maður er moldu
samur er þegið úr latínu og felur í sér alkunnar
hugmyndir um skyldleika manns og moldar.
Allar bollaleggingar um skynjan skálds þegar
líkaminn umbreytist í dautt efni eru gersam-
lega út í hött.
Hér er rétt að staldra við andartak að lokum
og hyggja að ummælum hins ótrauða fræði-
manns, sem beitir helstríði og dauða í því skyni
að skýra tiltekinn kafla í Sólarljóðum. Njörður
staðhæfir að lýsingar á mannlegum þjáningum
og andláti stafi frá reynslu þess sem orti. En
höfuðskáldi íslenskrar kristni á þrettándu öld
varð þó ekki auðið að deyja í 47. erindi frá hálf-
loknu kvæði, enda átti óðsmiður þá enn margt
ósagt. Vitaskuld er engin ástæða til að ætla að
höfundur Sólarljóða hafi ekki verið jafn kvikur
að kvæðislokum og þegar hann kvað fyrsta er-
indið. Óðsmiður tókst ekki á hendur segja frá
sannraunum sínum í veruleika, dauða og öðrum
heimi, heldur lýsir hann annarlegri reynslu sem
fyrir hann bar í hindurvöku og á annarlegum
slóðum.
Höfundur er fyrrverandi prófessor við Edinborgarhó-
skóla.
Ljósmyndir:Lesbók/GS.
SÉÐ INN í kórinn. Upprunaleg milligerð framan við kórinn setur mikinn svip á kirkjuna.
KIRKJAN Á REYNI-
STAÐ 130 ÁRA
EFTIR
GÍSLA SIGURÐSSON
Kirkjan var byggð 1868
en nýlega hefur fgrið frgm
gagnger viðgerð á henni
og hún máluð í uppruna-
legum litum.
REYNISTAÐUR hét uppruna-
lega Staður í Reynisnesi og var
löngum stórbýli og höfðingja-
setur. Bærinn er um 10 km suð-
ur frá Sauðárkróki. Þar bjuggu
þekktir menn eins og Brandur
Kolbeinsson, 1211-1246, sem
varð forystumaður Skagfirð-
inga eftir lát Kolbeins unga. Þau urðu ævi-
lok Brands, að Þórður kakali lét vega hann
eftir Haugsnesfund, eða svo hermir Sturl-
unga saga. Gissur Þorvaldsson flutti að
Reynistað 1259 og þar bjó hann til dauða-
dags 1268. Nokkru síðar, árið 1295 stofnaði
Jörundur biskup Þorsteinsson nunnuklaust-
ur af Benediktsreglu á Reynistað. Klaustrið
var starfrækt til 1552 og átti þá nær 50
jarðir, sem komust í eigu konungs. Ekki
sjást þess glögg merki hvar klaustrið hefur
verið. Þá var Reynistaður oft sýslumanns-
setur framundir 1900.
Reynistaðarbændur fyrir siðaskipti voru
klausturhaldarar og reyndar nefndir klaust-
urhaldarar löngu eftir að nunnuklaustrið var
af lagt. Á 18. öld varð Reynistaður á allra
vörum eftir að bóndinn þar, Halldór Vídalín,
sendi syni sína suður yfir Kjöl til fjárkaupa
eftir að vetur var skollinn á síðan hafa afdrif
þeirra Reynistaðarbræðra í stórhríðinni á
Kili verið þjóðinni hugstæð og skáldin Jón
REYNISTAÐARKIRKJA. Formfagurt hús á
fornfrægum stað.
Helgason og Hannes Pétursson hafa ort um
þau afdrif minnistæð ljóð.
Kirkja mun hafa verið á Reynistað frá
upphafi kristni í landinu, en núna er þar fal-
leg timburkirkja, byggð 1868. Hana byggði
Einar Stefánsson, þá bóndi og umboðsmaður
á Reynistað, en hann var afi Einars skálds
Benediktssonar. Kirkjan var bændakirkja.
Jón Sigurðsson, 1888-1972, bóndi og alþings-
maður á Reynistað átti hana síðast og gaf
hana söfnuðinum 1941.
Kirkjan hefur varðveizt vei, enda vel við
haldið, þó að sjá mætti nokkur ellimörk á
henni. Það sem flýtti fyrir því að ráðizt var í
HÉR ER sú óvenjulega skipan að predikunar-
stóllinn er yfir altarinu fyrir miðjum kórnum.
viðgerðina var ofsarok sem gekk yfir landið
3. febrúar 1991 og olli stórskaða. Þá færðist
Reynistaðarkirkja lítillega til á grunninum
og skekktist smávegis. En í stað þess að
byggja nýja var ráðizt í að gera gömlu kirkj-
una upp. Hún er að stofni sú sama og áður;
burðargrind og innviðir voru furðu lítið fúin
og eru þeir sömu og í upphaflegu gerðinni
frá 1868. Þá var yfirsmiður Magnús Arnason
frá Stokkhólma í Skagafirði, nýlega kominn
frá smíðanámi í Kaupmannahöfn og að lík-
indum teiknaði hann kirkjuna einnig.
Umsjón með viðgerð kirkjunnar hafði
Hjörleifur Stefánsson arkitekt, sem hefur

II
4
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 20. DESEMBER 1997