Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1998, Blaðsíða 4

KIRKJUFERÐ AÐ
STAÐ í AÐALVÍK
SLÉTTUHREPPUR, norðan ísa-
fjarðardjúps, er nú friðland sam-
kvæmt lögum um náttúruvernd
og heyrir til ísafjarðarbæ frá
1996. Þrátt fyrir að ekki sé leng-
ur búið í hreppnum er þar tölu-
vert mannlíf á sumrum. Síðasti
íbúinn flutti burt árið 1952.
Óhætt er að segja að hugur brottfluttra Sléttu-
hreppsbúa hafí löngum verið bundinn heima-
högunum. Sú ættjarðarást virðist hafa erfzt til
bama og barnabarna og hreppurinn hefur orð-
ið stöðugt vinsælli með hverju árinu sem líður.
Núlifandi fyrrum íbúar eiga og halda við hús-
um sínum eða gömlum húsum forfeðranna og
afkomendur hafa byggt ný á landareign for-
eldra og áa. Böm og barnabörn genginna íbúa
halda þannig uppi merkinu. Og enn er byggt
svo sem síðar verður vikið að.
Átthagafélög Sléttuhrepps starfa bæði í
Reykjavík og á ísafirði og í nágrenni. Þau
sinna vel hlutverki sínu að rækta tengslin við
heimahagana. Þau hafa unnið að lagfæringum
á íbúðarhúsinu á Stað ásamt kirkjunni og síð-
ast gamla barnaskólanum á Sæbóli. Árið 1971
kom út bókin Sléttuhreppur fyrrum Aðalvíkur-
sveit, 1764-1952. Höfundar hennar era þeir
Þórleifur Bjamason, sem nú er látinn, þjóð-
kunnur rithöfundur og Kristinn Kristmunds-
son, skólameistari á Laugarvatni. Bókin, sem á
mínu heimili og nokkrum öðrum gengur undir
heitinu „Biblían" og er ófáanleg, geymir mik-
inn fróðleik um löngu gengið fólk og staðhætti.
Þrátt fyrir kraftmikið starf átthagafélaganna
hefur ekki náðst um það samstaða að gefa bók-
ina út að nýju eða gefa út nýja, með auknum
upplýsingum og frekari ættrakningu, þannig
að sjá megi hverjir era afkomendur þeirra sem
byggðu þessa harðbýlu og erfiðu sveit á norð-
urhjara Islands.
Greinarhöfundur kom fyrst í Aðalvík 1976 og
hafði þá lengi mænt norður yfir ísafjarðar-
djúp. Það hlaut að vera merkileg byggð sem
hafði alið allt þetta frændfólk og allt „gamla
fólkið“ sem var á átthagafélagsskemmtunum í
Slysavarnafélagshúsinu vestur á Granda í
Reykjavik þegar maður var barn.
Eftirvæntingin var svo mikil í fyrstu ferðinni
að ekki dugði minna en að fara um alla Aðalvík,
frá Látram fýrir Miðvíkur og Hvarfnúp, að
Sæbóli og út í Skáladal, þar sem móðir mín,
Ágústa Skúladóttir, dvaldi með móður sinni,
sem þar ólst upp og föðuramman, Sigríður
Þorbergsdóttir, var komung fanggæzla í ver-
búð. Á leiðinni til baka fannst ekki Hyrnings-
gatan í Hvarfnúpnum og þá var ekki annað til
ráða en klífa fjallið og ganga eftir því endi-
löngu. Leiðin til sjávar lá um Efri-Miðvík.
Þannig tókst að heimsækja alla staði forfeðr-
anna að þessu sinni á tíu klukkustundum,
nema Stakkadal og Stað.
Síðan hefur greinarhöfundur farið oft og
heimsótt Stað nokkrum sinnum, en þar bjó
Ólafur Helgi Hjálmarsson, afi hans, ásamt fjöl-
skyldu sinni um fimm ára skeið, frá 1935 til
1940, er prestur bjó þar ekki lengur. Átthaga-
félagið á ísafirði hefur í samvinnu við það
syðra unnið að viðgerðum á íbúðarhúsinu sem
er leigt af ríkinu.
Á þriggja ára fresti hefur verið messað í
Staðarkirkju í vestanverðri Aðalvík. Síðast var
farið til Staðarkirkju og messað sunnudaginn
10. júlí 1994. Þá rigndi. Laugardaginn 13. júlí
1997 fór fjöldi manns með ferjunni Fagranesi,
betur þekkt sem Djúpbáturinn, frá ísafirði til
Aðalvíkur í kirkjuferð. Enn rigndi. Siglt var
norður ísafjarðardjúp og fyrir Rit, framhjá
Skáladal og inn á lægið framan við Sæból.
Þessi siglingarleið var oft erfið þeim sem
komust ekki öðruvísi en á árabátum og höfðu
engar veðurspár frá veðurstofu heldur urðu að
styðjast við sínar eigin. Um ferð Þorbergs
Jónssonar og fleiri má lesa í bók Gunnars Frið-
rikssonar, Mannlíf í Aðalvik, er þeir brotlentu í
Bolungarvík eftir að hafa hleypt vestur yfir
ísafjarðardjúp. Siglingin nú var létt, aðeins um
tvær og hálf klukkustund. Hún reyndist stund-
um erfiðari með eldra Fagranesinu þegar farið
var fyrir Ritinn. Farþegar urðu þá sjóveikir,
en svo var ekki nú. Fyrir var margt fólk í Aðal-
vík, sumir höfðu verið lengi aðrir skemur. I
víkinni voru tvö þorp meðan byggð var hvað
blómlegust. Mun fleiri voru á Látrum, norðan
til í Aðalvík, en hinn kjarninn var á Sæbóli.
Þriðja þorpið var í Sléttuhreppi, á Hesteyri við
EFTIR QLAF HELGA KJARTANSSON
Á þriggjq ára fresti hefur verið messað í Staðarkirkju í
vestanverðri Aðalvík. Síðast hafði verið farið til Staðar-
kirkju og messað 10. júlí 1994. Þá rigndi. Laugardag-
inn 1 3. júlí 1997 fór fjöldi manns með ferjunni Fagra-
nesi í kirkjuferð til Aðalvíkur og segir hér af því.
GREINARHÖFUNDURINN les pistilinn.
í HVANNSTÓÐINU. Kjartan T. Ólafsson, Melkorka Rán Ólafsdóttir og Hjálmar Kjartansson.
samnefndan fjörð, sem er einn fimm Jökul-
fjarða, sá eini er tilheyrði Sléttuhreppi. Þorpin
eru á hverju sumri byggð nánast sem fyrr.
Kirkja hreppsins að Stað í Aðalvík stendur í
Staðardal við Staðarvatn allfjarri sjó, sem er
óvenjulegt á þessum slóðum. Steingrímur
Jónsson biskup hreifst mjög af Stað og um-
hverfi prestsetursins þegar hann ferðaðist um
Vestfirði 1790. Margir prestar hafa setið Stað í
Aðalvík. Sturlunga getur Magnúsar, prests í
Aðalvík, og Snorra, sonar hans, er varð fylgd-
armaður Orækju Snorrasonar, þess er drap
síðar Snorra heimkominn, eftir að honum mis-
líkaði við þennan ójafnaðarmann og síðar bana-
mann sinn og fór úr vistinni.
Séra Snorri Björnsson, síðar á Húsafelli, er
sennilega þekktastur Staðarklerka, en hann
var þar prestur 1741 til 1757. Þá var presta-
kallið talið hið fimmta lakasta í Skálholtsbisk-
upsdæmi. Annar merkisklerkur var séra Jón
Eyjólfsson er vígðist þangað 1843 og gegndi
þar prestþjónustu til 1866. Hann var sagður
gáfumaður og bætti að sögn alþýðumenntun í
Aðalvíkursókn svo vel að enginn hafi verið
óskrifandi er hann yfirgaf sóknina. Síðasti
prestur á Stað var séra Finnbogi Kristjánsson
frá 1941 til 1945. Eftir það var kirkjunni þjón-
að frá Stað í Grunnavik af séra Jónmundi Hall-
dórssyni.
Kirkjugestir vora ferjaðir í land úr Fagra-
nesinu með gúmmíbátum og gekk allt vel að
því frátöldu að einhverjir urðu rassblautir er
sjór gekk upp í gúmmíbátinn. Allir voru komn-
ir í land vel fyrir hádegi. Aðkomumenn dreifð-
ust viða, margir fóra í gamla barnaskólann á
Sæbóli, sumir í sumarhús sín, enn aðrir heim-
sóttu frændur og vini á Sæbóli.
Afi og amma greinarhöfundar bjuggu í Aðal-
vík frá fæðingu til 1946 er þau fluttu til
Reykjavíkur að frátöldum 4 árum vestur í
Washington-ríki í Bandaríkjunum. Sem íyrr
segir bjuggu þau á Stað í 5 ár. Við voram tvö,
en Melkorka Rán, dóttir mín, var að koma í
sína aðra kirkjuferð, höfðum komið fyrir 3 ár-
um er öll fjölskyldan mætti til Staðarkirkju.
Einhvers staðar í víkinni var faðir minn, Kjart-
an T. Ólafsson, ásamt syni sínum og sonardótt-
ur, Hjálmari og Freydísi Guðnýju. Stefnan var
tekin á „Bólið“, en þar var Sigríður Guðmunds-
NOKKRIR kirkjugestanna: Frá vinstri: Kjartan T. Ólafsson, Herborg Vemharðsdóttir,
Guðmunda Þorbergsdóttir, Þorbergur Friðriksson, Rannveig Guðmundsdóttir og
Snorri Hermannsson.
dóttir, frænka mín, búin að vera allmarga
daga. Ekki reyndust þeir feðgar vera þar.
Sigga sló upp veizlu. Aður stóð hús foreldra
Siggu, þeirra Guðmundar Hermannssonar og
Margrétar Þorbergsdóttur, ömmusystur minn-
ar, á sama stað. Það brann, en náði áður heims-
frægð í kvikmyndinni Börn náttúrunnar. Hið
nýja er í sama stíl vel heppnað en heldur
stærra. í hádegisverðinn kom einnig fleira
frændfólk til viðbótar, Karítas Hásler og Hilm-
ar Sölvabörn og sonur hans, Jón Björgvin.
Sennilega var hún lengst að komin, alla leið frá
Þýzkalandi til messu að Stað.
Laugardagsmessan
Messað var klukkan 2 síðdegis. Veður var
þokkalegt, lágskýjað en hætt að rigna, þegar
fólk streymdi til kirkju. Blautt var á og margir
urðu votir í fætuma. Um nokkuð langan veg er
að fara og ekki létt fyrir fæti. Ekki kom það í
veg fyrir að Guðmunda Þorbergsdóttir sem
verður 89 ára í haust legði i göngu fram að
Staðarkirkju, sem stendur nærri klukkutíma
gang frá sjó. Guðmunda, „Munda“ fór ásamt
syni sínum, Snorra Hermannssyni, og tengda-
dóttur, Auði Hagalín, börnum þeirra og barna-
börnum í kirkjuferð. Þar voru því fjórir ættlið-
ir á ferð og ekki í fyrsta sinn. Þær systur, Guð-
rún Sæmundsen og Rannveig Guðmundsdæt-
ur, alþingismaður, ásamt Sverri Jónssyni, eig-
inmanni þeirrar síðarnefndu, voru að fara í
fyrstu kirkjuferðina. Þær eru ættaðar úr
Stakkadal í Aðalvík og frá Sléttu. Guðrún hafði
verið eitt sumar í sveit hjá ömmu minni og afa
á Stað. Hún minntist þess að hafa verið að
veiða í Staðarvatni með Friðriki, föðurbróður
mínum, snemma á morgnana. Einnig sagði hún
frá matargerðarlist Sigríðar og hvernig hún
matbjó silung, ofnbakaðan, og hafði með hon-
um hvíta sósu. Þess háttar framreiðsla var al-
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 7. MARZ1998