Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1998, Blaðsíða 5

Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1998, Blaðsíða 5
SÉRA MAGNÚS Erlingsson á ísafirði í predikunarstóli Staðarkirkju. KIRKJAN á Stað í Aðalvík. ger nýjung í Aðalvík. Ætlaði Guðrún þá aðferð komna frá Ameríkudvölinni. Þegar til kirkju kom hittumst við feðginin og feðgar og sátum saman í kirkjunni þar sem faðir minn fermdist. Kirkjan var þéttsetin og kirkjugestir úr ýmsum áttum. Fólk var að koma í fyrsta skipti til Aðalvíkur, án þess að eiga þar rætur. Meira bar þó á hinum sem voru að vitja upprunans. Séra Agnes Sigurðardóttir, sóknarprestur í Bolungarvík, þjónaði fyrir altari. Séra Magnús Erlingsson, sóknarprestur á Isafirði, predik- aði. I predikuninni fjallaði séra Magnús um það að menn skyldu ekki óttast heldur vera vongóðir og tengdi saman nútíð og fortíð, ásamt tryggð afkomenda fólks úr Sléttuhreppi við átthagana. Hann gerði sérstaklega að um- talsefni þær þjóðfélagsbreytingar sem einmitt um þessar mundir eiga sér stað á Islandi, fólk flyzt saman aðallega í Reykjavík, höfuðborg landsins. Menn sjá ekki lengur þær björtu hlið- ar tilverunnar og möguleikana til að lifa góðu lífi á Vestfjörðum. Bjartsýni og von ættu allir að ala í brjósti sér. Síðan tók hann dæmi af því þegar íbúar Sléttuhrepps sáu sig knúna að flytja úr heimabyggð sinni og fór lengra aftur til þess tíma að eiginkonur og annað heimilis- fólk átti þess ekki kost að vita neitt um bændur sína á sjó eða ferð milli bæja í vondu veðri. En tryggðin við átthagana hefði í fór með sér að sumar eftir sumar iðaði Aðalvík af mannlífi. Sóknarpresturinn á Suðureyri, séra Valdimar Hreiðarsson,. tók einnig þátt í athöfninni, og las fyrri pistilinn, en undirritaður þann seinni. Prófastur, séra Baldur Vilhelmsson í Vatns- firði, var að sjálfsögðu viðstaddur og setti und- irritaðan til þessarar kirkjuþjónustu. Enda vorum við sammála um það að hann réði innan kirkju en hinn fremur utan. Ásgeir Jónsson frá Sæbóli las inngöngu- og útgöngubæn og bróðir hans Bæring annaðist starf hringjara. í Stað- arkirkju er ekki hljóðfæri. Það reyndist, auð- leystur vandi. Baldur Geirmundsson, ættaður úr Fljótavík, lék undir söng á harmóníku, en kirkjugestir sungu. Þótt ékki væru æfingarnar tókst söngurinn prýðilega enda margir góðir söngmenn viðstaddir og skal þar fremst telja tvíburasystkinin, Svein og Margréti Guð- mundsbörn, frá Þverdal. Meðal þeirra sem sóttu messu nú voru sem fyrr segir þeir Bæring Jónsson og Kjartan T. Olafsson, sem séra Runólfur Magnús Jónsson fermdi í Staðarkirkju fyrir 59 árum, árið 1938. Hann sat Stað frá 1905 til 1938, en bjó á ísa- firði síðustu árin. Var þetta síðasta embættis- verk hans. Sá síðarnefndi bjó þá á Stað með foreldrum sínum, afa og ömmu. Þá bar hann nafnið Theophilus, sem breyttist þannig úr nafninu Þeófílus vestur í Point Roberts í Was- hington. Síðai- breytti hann því með leyfi for- seta íslands, Sveins Bjömssonar, til núgildandi háttar. Nú vorum við tveir synir með honum í fór, auk mín Hjálmar og svo þær dætur okkar, frænkurnar Melkorka og Freydís. Þorbergur Jónsson og olþingiskosningor 1902 Eftir messu fórum við út í kirkjugarð og fundum þar strax leiði Þorbergs Jónssonar frá Efri-Miðvík og Oddnýjar Finnbogadóttur, langafa og -ömmu greinarhöfundar. Nýr kross með nafnspjaldi vai- kominn á leiði þeirra. Heiðurinn af því eiga Munda, dóttir þeirra, og Snorri, sonur hennar. Rétt hjá átti að vera leiði Hjálmars Jónssonar frá Stakkadal og Ragn- hildar Jóhannesdóttur, konu hans, afa og ömmu Kjartans í íöðurætt, langafa og -ömmu. Við vorum ekki fullvissir um staðsetninguna. Það bíður betri tíma að gera þar á bragarbót og merkja það. Við krossinn leitaði hugurinn ósjálfrátt aftur um 95 ár; til ársins 1902. Þá voru alþingiskosn- ingar. I Isafjarðarsýslu voru frambjóðendur af hálfu Heimastjórnarmanna þeir Hannes Haf- stein, sýslumaður, og Matthías Ólafsson, verzl- unarstjóri í Haukadal í Dýrafirði, en þeir Skúli Thoroddsen, fyi-rverandi sýslumaður, og séra Sigurður Stefánsson í Vigur af hálfu andstæð- inganna. Kosningin var allhörð, þátttaka var 69,6% og var aðeins betri í tveimur kjördæm- um. Svo fór að kosningarnar höfðu nokkurn fylgifisk og eftirmál. Arni Sigurðsson, bóndi í Skáladal, afi Sigrúnar Finnbjörnsdóttur, móð- ur Ágústu Skúladóttur, móður minnar og langalangafi minn, skrifaði Skúla bréf og vakti athygli hans á þvi að kjósendum Hannesar og Matthíasar hefði verið gert tilboð um ókeypis far tO og frá kjörfundi og vildu stuðningsmenn þeirra séra Sigurðar njóta hins sama. Skúli sendi Árna 70 krónur til að greiða götu kjós- enda. Tiltækið spurðist út. Sigurður Pálsson, faktor á Hesteyri, og Brynjólfur Þorsteinsson, hreppstjóri á Sléttu, kærðu og sökuðu Skúla um að bera fé á kjósendur, sem að sjálfsögðu var lögbrot. Heimildarmaður þeirra var Þor- bergur Jónsson, bóndi i Miðvík, afi föður míns. Málið hlaut rannsókn Hannesar Hafstein sýslumanns og kom til kasta alþingis er það kom saman 26. júlí. Framsögumaður kjör- bréfanefndar, Lárus Bjarnason, sem hafði ver- ið settur sýslumaður í Isafjarðarsýslu til að rannsaka mál Skúla Thoroddsen er hann var settur af, bai- sakir á hann, kosningamútur hét það, og vísaði til rannsóknarskýrslu Hannesar. Áttu sex menn að hafa þegið fé, auk farareyris og fengið mat af Skúla. Skúli taldi Hannes Hafstein hafa tekið upp þetta nýmæli fyrr í Gullbringu- og Kjósarsýslu og hafa boðið far úr Grunnavíkur- og Sléttuhreppum við kosn- ingar árið 1900. Tillaga Lárusar um að sam- þykkja kjör Skúla hlaut samþykki Heima- stjórnarmanna, enda gert í trausti þess að ráð- stafanir amtmanns myndu leiða sannleikann í ljós. Árni hafði varið 55 krónum alls og kjós- endur fengið 2-5 krónur hver. Engum mun hafa snúizt hugur til frambjóðenda. Þeir kjós- endur sem skriflega skuldbundu sig til að kjósa Hannes og Matthías hafi fengið ókeypis far að og frá kjörstað. Hinn 3. desember 1902 úr- skurðaði amtmaður að frekari rannsókn skyldi niður falla. Þessi átök urðu lifandi fyrir hugskotssjónum mínum. Skyldi þá Iangfeðga mína í annars veg- ar móðurætt og hins vegar föðurætt, Árna Sig- urðsson og Þorberg Jónsson, hafa grunað að afkomendur þeirra næðu saman í sýslumanni ísfirðinga undir lok tuttugustu aldar? Telja má öruggt að svo hafi ekki verið. En sá sem hefur fyrir augunum á hverjum degi þrjá forvera sína í sýslumannsembætti, þó aðeins á ljós- myndum sé, gleymir ekki þessum átökum, sem lýst er í bók Jóns Guðnasonar, míns gamla sögukennara í Menntaskólanum í Reykjavík, um Skúla Thoroddsen. Svo héldum við upp í íbúðarhúsið á Stað og fengum leiðsögn um húsaskipan. Faðii' okkar þekkti húsið vel úr æsku og sýndi okkur her- bergi sitt. Því fylgdi merkileg tilfinning að sjá hvar faðir manns, afi og amma og langafi og langamma bjuggu fyrir 60 árum. Húsið fylltist af lífi um stund því margir komu inn að skoða. Svo tók þögnin við aftur. Fermingarbörn að Stað 1997 Sonardóttir Bærings Jónssonar, Guðný Harpa Henrysdóttir, fermdist í Staðarkirkju fyn' í sumar að viðstöddu fjölmenni. Það var við hæfi. Hún á ættir að rekja að Horni og Sæ- bóh. En fleiri fermingarbörn voru við messu. Fyrir 75 árum fermdist Guðmunda Þorbergs- dóttir Jónssonar frá Efri-Miðvík í Staðarkirkju og fyrir 60 árum þau tvíburasystkin Sveinn og Margrét frá Þverdal. Þorbergur Friðriksson, systursonur Guðmundu, fermdist í Hesteyrar- kirkju fyrir 60 árum. Smám saman tíndist fólk frá kirkju og gekk niður að skóla. Við feðgar og frænkur höfðum viðkomu á leiðinni, í Þverdal, og þáðum góðgerðir. Að lokinni messu var kirkjukaffi á vegum átthagafélagsins í skólan- um. Mjög fjölmennt var í kirkjunni og í gesta- bók eftir kaffið reyndust meira en 150 manns hafa ritað nöfn sín. Deginum var ekki lokið því um kvöldið yrði slegið upp dansleik í skólahúsinu. Þar lék Bald- ur einnig, en nú annars konar tónlist en í kirkj- unni. Með þessum hætti varð sjálfsagt fleirum en mér hugsað til þess hvernig trú og daglegt líf, amstur og skemmtan hlutu að tengjast í byggðinni fyrr á öldinni. Enda var það svo að fólk skemmti sér hið bezta þótt ekki væru tæk- in og tólin sem þarf til hinna smæstu skemmt- ana í þéttbýlinu nú orðið. Ásta, fóðursystir mín, sagði mér eitt sinn frá því að þær systur létu sig ekki muna um að ganga frá Látrum á ball að Sæbóli að loknu dagsverki og til baka fyrir vinnu daginn eftir. Þetta væri ekki frá- sagnarvert nema vegna þess að leiðin var mjög ógreiðfær. Fara þurfti fyrir Hvarfnúp og sæta fjöru um Posavog eða fara Hyrningsgötu, sem einnig var nefnd Posavogssylla, og þótti vond- ur vegur. Séra Jón Eyjólfsson sagði í sóknar- lýsingu 1847 að í minni þálifandi manna hefðu 20 menn hrapað til bana úr götunni. Ekki hef- ur það verið svo síðan, en gatan talin háskaleg. Engir farartálmar voru þó nú er komu í veg fyrir sókn á ballið. Flestir höfðu gert ráðstafanir til veizluhalda áður en ballið byrjaði. Enn á ný naut greinar- höfundur gestrisni Siggu frænku á Bólinu og nú með öðrum gestum, þeim Guðrúnu, Rann- veigu og Sverri, ásamt Hjálmari og Freydísi, og aftur bættust sögur og fróðleikur í safnið. Auk þess þurfti að húsvitja víða og alls staðar var tekið á móti gestum af rausn. Á meðan kepptust afkomendur Gísla Bjarnasonar frá Hesteyri við að byggja nýtt hús á Sæbóli, sem bera skal nafnið Hjálmfríðarból, því ekki mátti missa af ballinu. Er líða tók á kvöld fór fólk svo að safnast að skólanum. Um kvöldið skemmti fólk sér hið bezta fram til þess að Fagranesið kom aftur um miðnætti og sótti þá sem héldu til ísafjarðar á ný. Þang- að var komið um 3-leytið á sunnudagsmorgni eftir viðkomu á Látrum og vel heppnaða, en fremur erfiða, ferð. Það sérstæða við að fara í þessa kirkjuferð er ekki aðeins sá fjöldi fólks sem mætir. I raun er um ættarmót að ræða í tvennum skilningi, líkindin með fólki, að auki eru flestir skyldir og kunna að rekja saman ættir sínar og fjölskyld- ur. Það eitt er mikils virði. Melkorku þótti gaman, Hjálmari og Freydísi einnig. Mesta ánægjan vai’ þó fólgin í því að eiga þess kost að vera með fóður okkar á þessum slóðum, í „kirkjunni" hans. Alls kyns hugmyndir kvikna og líf liðinna kynslóða verður raunverulegra. Kynslóðabilið hverfur. Heimildir: Kristinn Kristmundsson og Þórleifur Bjarnason: Sléttu- hreppur fyrrum Aðalvíkursveit, 1702-1952; Átthagafé- lag Sléttuhrepps 1971, bls. 236 og 307-308. Jón Guðnason: Skúli Thoroddsen, síðara bindi, Heimskringla, Reykjavík 1974, bls. 277-279. Þórleifur Bjarnason: Hornstrendingabók, Land og líf, Bókaútgátan Örn og Örlygur 1983, bls. 48-49. Kjartan T. Ólafsson, munniegar frásagnir 1997. Höfundur er sýslumaður ó ísafirði ó ættir sínar ó bóða vegu að rekja til Aðalvíkur og Sléttuhrepps. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 7. MARZ 1998 5

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.