Lesbók Morgunblaðsins - 13.06.1998, Blaðsíða 3
LESBÖK MORGENBLAÐSINS - MENNEVG I ISTIIi
23. TÖLUBLAÐ - 73.ÁRGANGUR
EFNI
Hrafna-Flóki
leggur frá landi er heiti á fyrstu grein af
fjórum um slóðir forfeðranna í Vestur Nor-
egi. Hðfundur er Stefán Aðalsteinsson sem
var þar á ferðinni. Segir fyrst frá slóðum
Flóka, en síðan fer Stefán um Mostur, þaðan
sem Þorólfur Mostrarskejgg var og síðan um
Sóllundir, slóðir Kveld-Ulfs og Skallagríms.
Síðasta greinin fjallar um Dalsfjörð, heim-
kynni Ingólfs Arnarsonar og þar er einnig
lýst Norður Mæri, heimkynnum Gísla Súrs-
sonar.
Haukadalsskólinn
Kiasma
nefnist bygging sem hýsa mun samtímalista-
safnið í Finnlandi og tekin var í notkun í
Helsinki á dögunum. Orri Páll Ormarsson
var viðstaddur vígslu hússins en bygging
þess er liður í sókn finnskrar iistar inn á
hinn alþjóðlega markað. Höfuðmarkmið Ki-
asma er að styrkja stöðu samtímalistar f
landinu og beina henni f auknum mæli inn á
þjóðbrautina - auka samverkan listar og al-
mennings.
Syðri-Neslönd
Bærinn stendur á fögrum stað við Mývatn
og er sér á parti í þá veru, að þar standa nú
þrjár kynslóðir íbúðarhúsa: Gamall torfbæ,
kominn að hruni, timburhús sem byggt var
áfast við gamla bæinn 1920 og loks yngra
íbúðarhús frá 1952. Þar er nú aðeins ein
gömul kona. Um bæinná Syðri-Neslöndum
skrifar Birkir Fanndal Haraldsson.
Sigurður Greipsson, gh'mukóngur, félags-
málafrömuður og bóndi í Ilaukadal stofnaði
skólann 1927 og starfaði hann óslitið til
1973. Nemendur voru að jafnaði 20-30 og
áherzla lögð á leikfími, sund og glímu, en
bóklegar greinar voru þar einnig. Að koma
byggingarefninu á staðinn í vegaleysinu
1927 var afrek, en íþróttaskálinn var fyrsta
húsið sem reis á Söndunum við Geysi. í bók
sem heitir Sigurður Greipsson og Hauka-
dalsskólinn, og er eftir Pál Lýðsson sagn-
fræðing, er lýst þessari sérstæðu mennta-
stofnun.
Bubbi
myndhöggvari afhjúpar útilistaverk sín í
garði Listaskálans í Hveragerði í dag. Við-
fangsefni hans er náttúra Islands, einkum
frá jarðfræðilegu sjónarhorni. Verkin níu á
sýningunni, sem nefnist UTI og unnin hafa
verið á sfðustu þremur árum með blandaðri
tækni úr járni, fslensku grágrýti og stein-
steypu, eru hugsuð sem teikning í landslag
þar sem útlfuur kunnuglegra forma eru
dregin fram.
Forsíðumyndin er af aðalinngangi Kiasma, hinum nýju húsakynnum samtímalistasafnsins í Finn-
landi, sem vígt var á dögunum í höfuðborginni Helsinki.
HANNES SIGFÚSSON
A LEIÐARENDA
Það er haust og ljós skína dauft í gluggum
bak við gagnsæ tjöld
Mig gi-unar fólk þarinni sem égkannast við
eins og í móðu fjarskans. Nálægt nú
geisladrif prjóna. Börkuð hönd ríður net
sem veiðir hug minn
Ég er í lykkju torgsins. Lágreist hús
þokast nær eins og börn sem huga að veiði
En það eru gömul hús með gafia og kvist
eins og kryppu á þaki. Þau kannast
víst líka við mig ogleiða mig upp brekku
sem gest til stofu
Svo dreifa þau sér um nálæg öngstigi og sund
og stara á mig í rökkrinu (sum
dálítið hrum: þau styðjast við krókstaf
með blikandi Ijós á hnúði)
Á hverjum laufgulum morgni er útsýnið klippt og skorið
í kyrralífsmynd af vegi gerði og runna
með blóðrauð ber. En snöggt verður myndin kvik
af tifandi granna sem örsmáum sekúndusporum
þokast um veginn og hverfur. Kemur til baka
að tína sér nokkra blóðdropa íþyrstan munn.
Hannes Sigfösson, 1922-1997, var einn af atómskáldunum, byltingarmönnunum í íslenzkri
Ijóðlist um miðja öldina, en fyrsta Ijóðabók hans, Dymbilvika, kom út 1949. Hannes bjó lengi í
Noregi, en var nýlega Ruttur til íslands og setztur að á Akranesi þegar hann féll frá.
ÞEGAR RÖKIN
FINNAST EKKI
RABB
AUÐVITAÐ er það að
bera í bakkafullan læk-
inn að leggja orð í kosn-
ingabelginn frá því í
síðasta mánuði, eða öllu
heldur þann hluta henn-
ar sem snerist um mál
tiltekinna tveggja
ungra athafnamanna af Reykjavíkurlist-
anum. Freistingin er bara óbærileg.
í hita leiksins, rétt fyrir kosningar,
snerist umræðan um siðferðilegt réttmæti
þess að Reykjavíkuriistinn hefði á sínum
snærum tvo unga menn sem hefðu umtal-
aða fortíð að baki í viðskiptum. Eins og
eðlilegt er sýndist sitt hverjum og í aðal-
atriðum skipti þar máli hvar í pólitík fólk
stóð. Ýmist var talað um ósvífnina og
ófyrirleitnina í borgarstjóranum að ætla
að koma þessum mönnum í borgarstjóm
með góðu eða illu, eða þá að oddviti Sjálf-
stæðisflokksins í borgarstjómarkosning-
unum var víttur fyrir að leggjast svo lágt
að draga gömul og sárasaklaus mál fram í
dagsljósið. Menn greindi sem sagt á um
hvort þarna hefði verið eitthvað í gangi of
siðlaust til þess að hægt væri að sætta sig
við, jafnvel saknæmt, eða hreinlega sýnis-
hom af venjulegum atvinnurekstri ís-
lensks athafnafólks. Hvort um væri að
ræða siðspillingu eða ófrægingaherferð.
Það er svo sem ekkert óeðlilegt að um-
ræða fólks og skoðanir á málinu hafí ráð-
ist af því hvemig hjartað sló, þ.e. til hægri
eða vinstri. En ósköp virðist nú málefna-
fátæktin mikil þegar menn vilja leiða al-
varleg mál sem þetta til lykta - og freista
þess að sannfæra pólítíska andstæðinga
sína - með svona málatilbúningi einum
saman.
Svo virtist sem fjöldi reykvískra kjós-
enda hefði ekki haft fyrir því að kynna sér
málið til hlítar samkvæmt þeim upplýsing-
um sem fyrir lágu og voru margoft kveðin
í fjölmiðlum, heldur tekið ákvörðun sína út
frá því með hverjum þeir héldu í upphafi.
Utstrikanir þess fjölda fólks sem kaus R-
listann en strikaði umrædda menn út, sýna
reyndar að þetta er langt frá því að vera
algilt, þ.e. að pólitísk gleraugu hindri eðli-
legt úteýni. Hitt var bara of algengt.
Það er kannski full ástæða til þess að
hafa verulegar áhyggjur af þeirri einhæfni
sem ræður ríkjum í samræðum okkar dags
daglega. Listin að ræða mál til lykta og
sannfæra aðra með rökum virðist á færi sí-
fellt færri. Síendurteknar upphrópanir,
helst með gífuryrðum, sem eiga að gegna
því hlutverki einu að þreyta andstæðinga
til uppgjafar og sannfæra þá sem fylgjast
með álengdar án þess að kynna sér stað-
reyndir, eru taldar vænlegri til árangurs.
Kannski eru þessar aðferðir vænlegri í nú-
tíma þjóðfélagi?
Heimspekingurinn gríski Sókrates var
óþreytandi við að hvetja unga menn til
rökdeilna í þvf skyni að örva hugsun þeirra
og dómgreind og þroska til þess að rök-
styðja eigin skoðanir. Samtíma Sókratesi
voru sófistarnfr svokölluðu sem þróuðu
röklistina á hættulegar brautir. Þeir höfðu
kennslu að atvinnu og áttu því mikið undfr
því að gera hana sem vinsælasta. Því lögðu
þeir alla áherslu á að kenna mönnum að
sannfæra aðra um málstað sinn með rök-
fimi. Greinarmunur góðs og ills, rétts og
rangs skipti þá litlu.
Það er langur vegur frá því að ég vilji
líkja íslenskum stjórnmálamönnum við
sófistana grísku, ekki síst vegna þess að
mér þykir þeir almennt engu betri ræðu-
menn og klárari í röklistinni en almúginn.
Hins vegar þykir mér gaman að skoða ís-
lenskt stjómmálasvið með þetta í huga.
Það er ein helsta hugsjón lýðræðisins að
þjóðmálum sé ráðið til lykta með rökræð-
um en ekki valdboðum. Vilhjálmur Árna-
son, prófessor og heimspekingur, fjallar
um þetta í grein sinni Siðvæðing stjórn-
mála. Stjórnmálamönnum ber að rökræða
við umbjóðendur sína þannig að almanna-
vilji og þarmeð almannaheill, sé í sífelldri
mótun í opinberri þjóðmálaumræðu.
En ef við, almenningur sem stjómmála-
mennirnir fara með umboð fyrir, kunnum
ekki rökræðulistina lengur, er hætt við að
lýðræðishugsjónin fari fyrir lítið, að þessu
leyti að minnsta kosti. Það má auðveldlega
finna of mörg dæmi þess að stjórnmála-
menn hafi látið undir höfuð leggjast að
rökræða við umbjóðendur sína en rökræð-
ur umbjóðendanna við stjómmálamenn
eru svo sem ekkert til þess að hrópa
húrra fyrir heldur. Nýlegt dæmi tengist
lagafmmvarpinu um gagnagrunna á heil-
brigðissviðinu. Fjölmiðlar fjölluðu tölu-
vert um þetta stórmál, og þó skiptar skoð-
anir séu um hvemig til hafi tekist hjá
þeim með gagnrýna umfjöllun vegna
þeirra fjölmörgu lagalegu og siðferðilegu
spurninga sem málið vakti, er til dæmis
ljóst að lesendum Morgunblaðsins gafst
góður kostur á að kynna sér vel stað-
reyndir málsins. Hvemig skyldi þá standa
á því að skoðanir fjölmargra á því hvort
frumvarpið sé af hinu góða eða ekki, virð-
ast byggja á allt öðmm þáttum, hvort þeir
,;haldi með“ Kára Stefánssyni, forstjóra
Islenskrar erfðagreiningar, eða með þeim
íslensku læknum sem em á móti frum-
varpinu: Mér h'st vel á þennan Kára, gott
hjá honum að koma hingað frá Harvard
og segja þessari læknamafíu til syndanna.
Eða: Hvað þykist hann eiginlega vera
þessi Kári? Kemur frá útlöndum eins og
einhver stórlax og ætlar að vaða yfir okk-
ur eins og hann einn viti eitthvað.
Skynsamlegar samræður stjórnmála-
manna og almennings hvíla vissulega á
þeim mikilvæga grunni að síðarnefndi
hópurinn sé vel upplýstur um gang mála
og geti fylgst með þróun þeirra. Þar er
þáttur fjölmiðla lykilatriði. En stjóm-
málamenn og fjölmiðlar em ekki einir um
að bera hér ábyrgð. Það gerir almenning-
ur líka.
HANNA KATRÍN FRIÐRIKSEN
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 13. JÚNÍ1998 3