Lesbók Morgunblaðsins - 24.10.1998, Blaðsíða 4

Ljósm.Lesbók/GS.
SEÐ HEIM að Bræðratungu sunnan frá. Sveinn bóndi stendur á kálakri, vestast og lengst til vinstri er íbúðarhúsið, þá búpeningshús, en austast stendur kirkjan.
BRÆÐRATUNGA- HÖFUÐBÓL
• •
OG SOGUSTAÐUR
i
ASuðurlandi og raunar á
öllu íslandi er ekki víða til
fegurra og víðfeðmara út-
sýni en frá Bræðratungu í
Biskupstungum og má
segja að einu gildi hvert
litið er. Að vísu er það svo
að fegurðin er afstætt og
ómælanlegt hugtak og sumum þykir ugg-
laust að óvenjulega víðáttumikil tún út frá
háum bæjarásnum, sumpart sundurskorin af
skurðum, séu full einsleit; græni liturinn ein-
ráður að sumarlagi hvert sem litið er. Um-
fram allt er það búsældarlegt. En útsýnið er
„panorama“ eins og það er nefnt á alþjóða-
vísu og gesturinn sem virðir það fyrir sér af
hlaðinu í Bræðratungu, staðnæmist umfram
allt við það sem hann sér í fjarlægð, jafnvel
úti við sjóndeildarhring.
í suðausturátt rísa ásamir austan Hvítár
og Hreppafjöllin yfir breiður túna sem sýnast
ævintýralegar að víðáttu, en Hvítá rennur
handan þeirra og dreifir sér mjög á kafla á
breiðum eyrum. Alfaraleið yfir ána var þó
ekki þar, heldur á Kópsvatnseyrum, lítið eitt
ofar. Handan árinnar blasa við bæir í Hruna-
mannahreppi, ísabakki og Hvítárholt á ár-
bakkanum eru þeirra næstir, en fjær sést
þéttbýlið á Flúðum. Ofan við Hvítárholt er
fyrirhuguð brú á Hvítá og langþráður vegur
sem skerðir að vísu túnin í Bræðratungu, en
mun tengja saman tvær blómlegar sveitir,
Biskupstungur og Hrunamannahrepp.
I Vesturátt sést yfir bæinn á Hvítárbakka,
sem áður hét Halakot og stendur fremst á ásn-
um. Nú hefur sú jörð ásamt Lambhústúni, lítið
eitt norðar, verið keypt og lögð undir Bræðra-
tungu. I vesturátt rísa Vörðufell, Ingólfsfjall og
Mosfell, en nær sést yfir Tungueyju og fram í
EFTIR GÍSLA SIGURÐSSON
Bræðratungq var lengi eitt helzta valda- og embæitis-
mannasetur á Suðurlandi en þeim kapítula lauk fyrir
meira en hálfri annarri öld. I nútímanum hafa landkostir
hinsvegar verið nýttir þar á þann veg að nú er hægt að
reka á jörðinni eitt alstærsta bú sem til er á landinu öllu.
ALTARISTAFLAN f Tungukirkju, eftirmynd eftir kvöldmáltíðarmynd Leonardos da Vinci eftir
Þorstein Guðmundsson frá Hlíð, eitt sárafárra verka sem varðveizt hafa eftir hann.
Sporð, þar sem Hvítár og Tungufljót renna
saman. Þegar lengra er litið til norðvesturs eru
ræktaðar víðáttur milli skurða í forgrunni, en
fjær breiðir PoUengið úr sér meðfram
Tungufljóti, áður talið eitt bezta flæðiengi
landsins. Enn bylgjast störin þar eins og áður
en þessar grasnytjar, sem áður fyrr voru svo
dýrmætar, koma nú engum að gagni.
Yfir Pollengið ber klettana sunnan í Reyk-
holti, handan Fljótsins, og lengra til norðurs
er Fellsfjall, kjarri vaxin hæð, og stendur
engan veginn undir nafni sem fjall, en skyggir
heldur ekki á neitt af því sem fegurst er í
þessari fjarvídd: Fjallaröðina vestan frá
Laugardalsfjöllum í Rauðafell, Brúarárskörð,
Högnhöfða, Bjamarfell, Kálfstinda og síðan
röð Jarlhettanna, sem ber svo tignarlega í
Langjökul. Raunar sést jökullinn einnig í
gegnum Brúarárskörð. En austar eru ná-
grannabæimir Ásakot, þar sem enn er búið,
og Galtalækur sem nú er án búskapar. Fjær,
út á bakka Tungufljóts, er bærinn Krókur þar
sem ferjustaðurinn var. Fyrr á ámm fengu
Tunguhverfingar sig blauta og kalda í mjólk-
urflutningum yfir ána sem þá var jökulvatn
og á vetmm geta myndazt þar háar skarir.
Nú hefur Tungufljót fengið á sig bláan og
tæran svip bergvatnsár eftir að Farinu var
veitt austur í Hvítá með stíflu við Sandvatn á
Haukadalsheiði.
Samgönguleysið í Tunguhverfi og nálægum
bæjum í Eystri-Tungu var með ólíkindum
langt fram eftir öldinni, en hefur nú heldur
betur verið rofið með nýju brúnni á
Tungufijóti framan við Krók og Fellskot.
Ennþá meiri tímamót markaði þó vegurinn
upp á gömlu Fljótsbrúna; eftir það var Króks-
ferja lögð niður.
II
Það var ekki fyrr en skömmu fyrir 1500,
þegar bræður tveir eignuðust jörðina, að
4
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 24. OKTÓBER 1998