Lesbók Morgunblaðsins - 31.10.1998, Blaðsíða 10

BRÆÐRATUNGA, útsýni til bæjarins frá kirkjunni. Fjær sést Vörðufell.
Ljósmyndir:Lesbók/GS.
BRÆÐRATUNGUKIR
voru teknir úr kirkjun
Þorsl
SKÍRNARFONTUR í I
predikunarstóll með
ingum eftir Gi
GÍSLI SIGURÐSSON TÓK SAMAN
Vegna tengsla við Skálholt varð Bræðratunga þrívegis
vettvangur harmsögulegra atburða og þar sat hver stór-
höfðinginn frá Ásgrími Elliðagrímssyni og Gissuri Þor-
valdssyni til Magnúsar lögmanns sem var svo gjafmild-
ur að hann hélt uppi mörgum fátækum heimilum.
v
m miÐ HVERFUM aftur til mið-
m alda. Um afkomendur
m Eyfröðar landnámsmanns í
m Tungu er ekki getið en eitt-
m hvað fyrir árið 1000 býr þar
höfðinginn Ásgrímur Elliða-
yK grímsson. Sá var Mosfelling-
▼ ur að ættemi, afkomandi
Ketilbjarnar hins gamla og systursonur Giss-
urar hvíta. Svo mikils var Asgrímur metinn að
til hans leitaði Njáll á Bergþórshvoli eftir
kvonfangi handa Helga syni sínum og var Þór-
halla dóttir Ásgríms fóstnuð honum. Má vera
að brúðkaupsveizlan sú hafi verið fyrsta stór-
veizlan í Tungu, en ekki sú síðasta.
Góð vinátta var með þeim Njáli og Ásgrími í
Tungu og var að vonum að Ásgrímur tæki
nærri sér lát Njáls og Berþóru, Helga tengda-
sonar síns og bræðra hans. Það var sérkenni-
leg uppákoma sem lýst er í Njálu, þegar Flosa
á Svínafelli datt í hug að „troða illsakir" við Ás-
grím með því að koma við í Tungu með fjöl-
mennt fylgdarlið á leið sinni til þings. Það sýn-
ir ófrávíkjanlega kröfu um gestrisni, að þótt
Ásgrímur ætti harma að hefna lét hann setja
upp borð og bera fram mat. Annað hefur ekki
þótt sæmandi. En honum var ekki skemmt og
dreyrrauður sat hann meðan þeir átu og gerði
svo heldur tilþrifalitla tilraun, er færi gafst, til
þess að höggva í höfuð Flosa með bolöxi.
Nú hljóðnar sagan, ár og aldir líða. Á síðari
hluta 12. aldar er Tunga enn í eigu og ábúð
manna af kyni Haukdæla. Þeir höfðu þá gefið
Haukadal uppá bátinn sem höfðingjasetur og
metið meira að búa miðsvæðis í héraðinu þar
sem auðveldara var að fylgjast með manna-
ferðum og liðssafnaði. Bræðratunga og Hruni
urðu fyrir valinu í þessu augnamiði; bjó Magn-
ús sonur Gissurar Hallssonar í Haukadal í
Tungu, „átti þar bú gott og gagnauðigt", en
Þorvaldur bróðir hans settist að í Hruna
skömmu fyrir 1200. Um líkt leyti er getið mik-
ilfenglegrar veizlu í Tungu, þegar Sighvatur
Sturluson gekk að eiga Halldóru Tumadóttm-
frá Svínafelli. Sturlungum þótti langt að ríða
austur í Öræfí, en Magnús Gissurarson bauðst
til að halda veizluna og veizlugestir að austan
og vestan mættust þar á miðri leið.
Enn líður nærri hálf öld. Gissur Þorvaldsson
situr þá í Tungu eftir víg Snorra Sturlusonar;
þykir víst að hann hafi þá búið þar stóru búi,
verið mannmargur og haft um sig vörð. Vegna
víðsýnis gátu fáir bæir á landinu hentað eins
vel manni sem átti sér ills von og varð að hafa
auga með mannaferðum og liðssafnaði. Á hlið-
stæðum stöðum í Evrópu reistu slíkir menn
rammgera kastala, en ekkert bendir til þess að
Gissur hafi látið byggja virki á bæjarhæðinni.
Enn er veizla í Tungu; Gissur hefur boð inni
á jólum, en ekki einu sinni í mannfagnaði á
jólahátíð er friður og nú varð að bregðast
skjótt við. Njósnarar báru boð um að Órækja
Snorrason væri á leiðinni að vestan með lið og
Gissur hefur talið sig vanbúinn til að mæta því.
Viðbrögð hans voru þau að bera allt fémætt í
kirkju, en sjálfur reið hann í Skálholt og bað
biskup ásjár. Virðist Órækja hafa elt hann
þangað, því bardagi varð í Skálholti, en biskup
gat stöðvað vopnaglamur.
Eftir að Gissur var orðinn jarl, sátu menn af
kyni Haukdæla enn að búi í Tungu en stórvið-
burðalaust var þar tvær næstu aldimar og
rúmlega það. Þá birtist á árinu 1495 fram úr
rökkri sögunnar sú kona er Solveig hét og var
dóttir Björns Þorleifssonar ríka. Þessi kona,
sem gift var Páli Jónssyni á Skarði á Skarðs-
strönd, er þá eigandi Tungu og gefur hana son-
um sínum, Þorleifi og Jóni. Telja menn að til
þeirra megi rekja upphaf þess að jörðin var
nefnd Bræðratunga. Frændi þeirra bræðra,
Guðni í Ögri, erfði jörðina og gaf hana Helgu
dóttur sinni 1502. Hún var gift þekktum
manni, Torfa sýslumanni í Klofa. Sonardótth'
þeirra, Ingibjörg Þorsteinsdóttir, átti Tungu
síðar og bjó þar með manni sínum, Þormóði frá
Sturlu-Reykjum.
VI
Sextánda öldin var róstusöm og náði sá
ófriður hámarki með aftöku Jóns Arasonar og
sona hans 1550. Áratugi áður gerist sá atburð-
ur að Guðrún dóttir Gottskálks Hólabiskups
flúði frá Skálholti að Bræðratungu.
Harmsaga Guðrúnar var sú, að hún var heit-
bundin Gissuri Einarssyni þegar hann sigldi
utan til biskupsvígslu, en á meðan varð hún
ástfangin af kirkjuprestinum í Skálholti og
barnshafandi af hans völdum.
Að vísu varð ekki annað eins drama og öld
síðar hjá þeim Daða og Ragnheiði, en svo mik-
ið var víst að Guðrún sá það ráð vænst að fara
frá Skálholti um vorið þegar von var á Gissuri
heim. Guðrúnu og prestinum var ekki skapað
nema að skilja og þetta ástarævintýri varð ein-
ungis honum til ógæfu því bræður Gissurar
hálfdrápu hann þegar heitrofið vai'ð ljóst.
Guðrún átti aftur á móti athvarf í Tungu og
þar eignaðist hún þríbura. Þeir dóu allir. í þá
daga er vísast að það hafi verið túlkað sem
réttlátt straff hins æðsta dómara. Gissur hefur
án efa séð eftir biskupsdótturinni frá Hólum;
að minnsta kosti vildi hann fyrh'gefa henni.
Hún hafnaði því góða boði; varð ein eftir með
sorgir sínar. Konan sem átti að verða biskups-
frú í Skálholti, en hrasaði, hafði hljótt um sig í
Tungu og líklega varð enginn til að biðja henn-
ar. Um ævi hennar eftir þetta er fátt vitað.
Árið 1617 keypti Gísli lögmaður Hákonarson
Bræðratungu og fluttist þangað frá Klofa. Þar
var kominn höfðingi sem hæfði staðnum: „rík-
í Kl
fræ
um
ma
HÖFÐINGJAR OG HARM
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 31. OKTÓBER 1998