Lesbók Morgunblaðsins - 04.09.1999, Blaðsíða 7

Sýningu fylgir alltaf
viss léttir, einhvers
konar kaflaskil.
núna og hef verið að hugsa um undanfarið.
Þessi sýning er því kærkomið tækifæri til að
undirbúa flugið."
Hafsteinn er úr hópi þeirra málara sem
komu fram á sjónarsviðið á sjötta áratugn-
um. Hann hefur verið trúr sjálfum sér í
myndlistinni; listfræðingurinn Aðalsteinn
Ingólfsson kemst þannig að orði í sýningar-
skrá að einkenni á myndlist Hafsteins sé
„... sú frjóa togstreita yfirborðs og rýmis,
skipulags og óreiðu, rökhugsunar og tilfinn-
inga, sem er aðal myndlistar Hafsteins til
þessa dags“.
Sjálfur segist Hafsteinn aldrei hafa málað
fígúratíft, ekki einu sinni teiknað, „... ég ætti
sjálfsagt að teikna meira, það er undirstaðan
fyrir alla myndlist. Ég byrja alltaf á því að
byggja upp form myndarinnar í svart-hvítu.
Síðan fara litirnir að bætast við og togstreitan
við að komast til botns í myndinni hefst fyrir
alvöru. Fyrir mér er samspil lita og forma að-
alatriðið, persónuleg tjáning eða lestur í mál-
verkin er ekki í huga mér þegar ég mála.
Áhorfandinn á ekki að skynja persónu mína af
málverkunum heldur á hann að skoða við-
brögð sinnar eigin persónu við málverkinu.
Þegar ég skoða verk mín frá liðnum árum
eins og á þessari sýningu rifjast ekki upp fyr-
ir mér hvernig mér leið þegar ég málaði til-
tekna mynd. Eg fer kannski að hugsa um eitt-
hvað annað sem tengist þeim tima, hvað ég
var að gera eða bara hvað mér hafí nú farið
fram síðan ég málaði þessa mynd. Maður er
stöðugt að reyna að gera betur og ná enn
lengra en áður. Sumar af gömlu myndunum
mínum finnst mér reyndar býsna góðar. Ég
hef þó allt aðra tilfinningu fyrir þeim núna en
ég hafði þegar ég málaði þær. Mér þótti mynd
kannski góð af allt öðrum ástæðum þá en
núna. Þetta er dálítið flókið mál skal ég segja
þér, tengslin við gamlar myndir. Best er að
fara ekki of mikið út í þá sálma.“
Hafsteinn segir að með árunum hafí færst
meiri formfesta yfir vinnulagið sjálft. „Hér
áður málaði ég kannski fram á kvöld eða nótt.
Nú byrja ég oftast fyrir hádegi á því að mála í
vatnslitum. Það er auðveldara að byrja dag-
inn þannig, vatnslitirnir eru auðveldari. Eftir
hádegið sný ég mér frekar að olíulitunum og
mála fram undir kvöld. Ég reyni alltaf að
hætta dagsverkinu þannig að ég eigi eitthvað
eftir. Þá er auðveldara að byrja næsta dag.
Ég mála á hverjum degi og líður illa ef ég
sleppi því marga daga í senn. Það er helst ef
ég fer í ferðalög sem ég sakna þess ekki. En
ef of langur tími líður fer ég verða órólegur.
Ég fæ hreinlega kvíðatilfínningu ef ég mála
ekki. Kannski er þetta bara mín aðferð við að
verða ekki vitlaus."
Hafsteinn segir að vissulega komi tímabil
þar sem honum finnst ekkert ganga. „Maður
hjakkar kannski í sama farinu langtímum
saman. Þá hefur mér gefist vel að skipta um
efni, fara úr vatnslitunum í olíuna eða öfugt.
Svo losnar skyndilega um eitthvað og manni
finnst allt ganga upp. Mér hefur fundist þetta
gerast ef ég hef farið utan. Eftir dvöl í Róm
árið 1965 fór ég t.d. að vinna allt öðruvísi með
olíulitina en áður. Aðalatriðið er auðvitað að
halda áfram að vinna hvernig sem gengur.
Þau eru kannski ekki mörg augnablikin sem
manni hefur fundist að mynd gengi alveg upp.
En þau halda manni samt gangandi.“
Krísuvík. Myndin er úr bókinni Rift sem Aschehougforlagið hefur gefið út um Patrick Huse og list hans.
un er, eins og áður segir, vandlega
ígrunduð og því hluti af þeim skila-
boðum sem hann vill koma á fram-
færi.
I Krýsuvík hefur Patrick fundið
landslag sem gerir honum kleift að
koma skilaboðum sínum frá sér á af-
gerandi hátt. Landslagið er eyðilegt og
ógnvekjandi og sumstaðar er eins og
aldrei hafi farið þar maður um; þeim
sem kemur þar virðist stundum að
hann hljóti að vera fyrstur til að líta
þessa sanda, hraun og kletta. Þar birt-
ist landslagið sem frumkraftur, óbyggt
og óbeislað, markað af ómennskum öfl-
um elds og vinda, vatns og titrandi
jarðskorpunnar. Þar stendur maðurinn
bókstaflega andspænis náttúrunni og
finnur hvorki í henni næringu né skjól.
Samt hefur hún undarlega sterkt að-
dráttarafl, þessi berangurslega og
óvinsamlega náttúra. Hún veitir okkur
í raun tækifæri til að skilja okkur sjálf
sem okkur býðst ekki gagnvart rækt-
uðu landi, búsældarlegum sveitum eða
skipulega byggðum svæðum. Gagnvart
þessari náttúru getum við öðlast skiln-
ing á þeim sterku mótsögnum sem
móta okkur, andstæðu náttúru og
menningar, hins grundvallarlega og
hins afleidda, hins fagra og hins óbeisl-
aða. I landslaginu birtast öll grundvall-
arform og þess vegna virðast málverk
Patricks frá Krýsuvík stundum vera
allt að því afstrakt. I gegnum þetta
landslag tekst honum að nálgast frum-
þætti málverksins sjálfs svo í raun eru
myndir hans ekki aðeins íhuganir um’
landslagið og manninn heldur einnig
rannsókn á möguleikum og eðli listar-
innar.
Það er auðvitað alltaf spennandi fyr-
ir Islendinga að sjá hvernig utanað-
komandi listamenn nálgast landið og
þann efnivið sem íslenskir málarar
hafa verið að vinna úr meira eða minna
alla öldina. En það er sjaldan sem við
sjáum tekið á þessu efni með jafn
ákveðnum og afgerandi hætti og í verkum
Patricks. Ef finna ætti einhverja hliðstæðu
við þessi verk í íslenskri myndlist þyrfti að
leita til Kjarvals því í myndum Patricks birt-
ist einmitt ýmislegt af því sem gerir málverk
Kjarvals einstök. Þar vaknar sterk tilfinning
fyrir sjálfstæðu lífi náttúrunnar og þeirri dul-
arfullu meðvitund sem í henni býr. Patrick
nær líka að lífga hreyfingu í hraunmyndum
sínum sem ekki á sér aðra hliðstæðu en
hraunmyndir Kjarvals, til dæmis mynd hans
af mosagrónu hrauninu við Vífilfell. Engu að
síður nær þessi samanburður ekki langt því
málverk Patricks tilheyra allt öðrum tíma og
öðrum hugsunarmáta en myndir Kjarvals.
Þótt Patrick Huse máli landslag er langt frá
því að verk hans séu einhvers konar aftur-
hvarf til fyrri tíma listar eða að þau takist
ekki á við þau vandamál sem efst eru á baugi í
samtímalistinni. Öll framsetning myndanna
og samhengi þeirra endurspeglar nútímaleg
viðhorf og gagnrýna sýn á bæði viðfangsefni
myndlistarinnar og aðferðir hennar. Gagn-
rýnin felst ekki í fordæmingu á nýlist eins og
sumir sem fjallað hafa um list Patricks hafa
haldið fram; það er allt of einföld túlkun. Hins
vegar fela þessi verk í sér sterka kröfu til
listamannsins um að hann axli ábyrgð
á sínu starfi og þar með á öllu um-
hverfi sínu. Þetta getur listamaður
gert, sama hvaða miðil hann kýs sér,
málverk, innsetningu eða skúlptúr, en
það verður aðeins gert með því að
nálgast starfið af fullri alvöru, forðast
einfaldar lausnir og yfírborðs-
mennsku, og gera sér grein fyrir því
að það er fullt eins mikill ábyrgðar-
hluti að mála málverk og til að mynda
að stjórna stórfyrirtæki eða gegna
ráðherraembætti.
Líkt og var um sýninguna sem Pat-
rick kom með hingað árið 1995 hefur
verið gefin út stór bók um málverk
hans frá Krýsuvík, í þetta sinn á veg-
um Aschehoug-forlagsins sem er eitt
það stærsta í Noregi. í bókina rita
fjórir fræðimenn, meðal annarra Fol-
ke Edwards, prófessor í listfræði við
Listaháskólann í Stokkhólmi. Þar
segir hann um myndir Patricks:
„Náttúran er orðin í senn raunveru-
legri og meira afstrakt. Raunveru-
legri í þeim skilningi að við finnum
líkamlega fyrir byggingu hennar, en
afstrakt í þeim skilningi að við grein-
um ekki lengur einstaka hluti eins og
fjöll, ský eða vatn. Hin hlutlæga af-
staða hefur vikið fyrir ferli og hreyf-
ingu. Við stöndum ekki lengur
frammi fyrir hlut sem hefur útlínu,
massa og stærð. í staðinn stöndum
við frammi fyrir einhverju eða ein-
hvers konar strúktúr sem virðist
stöðugt vera að breytast. Það er eins
og við séum gengin inn í hraun sem
ekki er enn storknað. Eða inn í sjálft
frum-efnið.“
Sýning Patricks hefur yfirskriftina
Rift sem mætti útleggja sem „rof‘
eða „rifu“. Með því er augljóslega
verið að vísa til þess að á Islandi, og
alveg sérstaklega í Krýsuvík, er jörð-
in að rofna þar sem meginlandsflek-
arnir tveir færast hvor frá öðrum svo
landið gliðnar sundur. En um leið sjá-
um við að þessi gliðnun og hið eyðilega lands-
lag sem af henni skapast endurspeglar hug-
lægari gliðnun eða rof, rof manns og náttúru,
hugsunar og forms, skilnings og umhverfis. I
grófri náttúru Suðurnesjanna hefur Patrick
fundið uppsprettu sem gerir honum kleift að
fást við grundvallarvandamál af þessu tagi og
búa til málverk sem hljóta að höfða sterkt til
hvers áhorfanda.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 4. SEPTEMBER 1999 7