Lesbók Morgunblaðsins - 05.02.2000, Blaðsíða 3

LESBÖK MOIt(.l \ltl \l)SI\S - MENNING LISTIR
5. TÖLUBLAÐ • 75. ÁRGANGUR
EFNI
Kurt Vonnegut
er bandarískur rithöfundur sem nýtur mikill-
ar frægðar og er lesinn jafnvel af þeim sem
lítið lesa skáldsögur. Mörgum fínnst að í bók-
um hans séu sleggjudómar og svartagalls-
raus og oft er Vonnegut í hlutverki predik-
arans. Um Vonnegut skrifar Jónas Knútsson
kvikmyndaleikstjóri.
Roni Horn
er komin til Islands enn
eina ferðina, nú með ljós-
myndasýningu í fartesk-
inu. Sýningin hefur verið
sett upp í Listasafni ís-
lands og þar hitti Mar-
grét Sveinbjörnsdóttir
listakonuna að máli.
Bréfasafn
Erlends í Unuhúsi, sem kom upp úr kassan-
um góða um Iiðna helgi, hefur vakið óskipta
athygli almennings og fræðimanna. Hávar
Siguijónsson heldur áfram að rýna í bréf frá
Halldóri Laxness, Þórbergi Þórðarsyni og
fleiri vinum Erlends.

„Ástandsár"
á Þingeyri, er heiti á grein eftir Huldu Rós
Guðnadóttur. Hún segir að allt frá þjóðveld-
isöld hafí erlendir hópar komið til Þingeyrar
og farið aftur, en sá sérkennilegasti var am-
erísku Iúðuveiðararnir sem héldu til á Þing-
eyri undir lok 19. aldar.
Einn á ferð
og oftast með myndavél. Grein eftir Gísla Sig-
urðsson um nýjustu ljósmyndabók Hjálmars
R. Bárðarsonar. Hún ber titilinn fslenskur
gróður og er 10. Ijósmyndabók Hjálmars, en
myndirnar í henni eru frá siðustu tveimur
áratugunum.
FORSÍÐUMYNDIN
er af myndskreyttu bréfi Nínu Tryggvadóttur listmólarg til Erlends í Unuhúsi,
eitt af þvi sem kom upp úr kassanum góða. Ljósmynd: Ásdís.
WALTER SCOTT
HVÍL ÞIG VEL
PALL BERGÞÓRSSON ÞÝDDI
Hvíl þig vel frá hermannstíð.
Ekkert liggur á á fætur.
Enga drauma um dauða ogstríð,
voðadaga, vökunætur.
Bestu vistarveru skal
hafa til oghvílu reiða.
Ljúfír tónarlíða um sal,
hljótt í sætan svefninn leiða.
Hvíl þig vel frá hermannstíð.
Enga drauma um dauða ogstríð.
Ekkert liggur á á fætm\
Engar voða og vökunætur.
Hvíl þig vel frá veiðitíð.
Morgunsvefnsins máttu neyta
þegar sólin signir hlið.
Hér skal veiðihorn ei þeyta.
Sof þú, dýrin dvelja í ró,
værð á rakka senn er sigin. •
Enga drauma um dimman skóg,
gæðing þinn í gjótu hniginn.
HvH þig vel frá veiðitíð.
Pegar sólin signir hlíð
morgunsvefnsins máttu neyta.
Hér skal veiðihom ei þeyta.
Sir Walter Scott, 1771-1832, er eitt af þekktustu skóldum Skota. Hann faeddist
og bjó í Edinborg þar sem Sveinbjöm Sveinbjörnsson tónskóld, 1847-1927
bjó og slarfaði fró 1870 til 1919. Sveinbjörn samdi lag við þetta Ijóð Scolts og
við Ijóð fjölda annarra skólda. Nokkur þeirra verða kynnt ó útgófutónleikum í
Gerðubergi ó morgun. Ljóðin hafa verið þýdd ó íslensku og hefur Póll Berg-
þórsson þýtt 21 en aðrir hafa þýtt 9 þeirra.
OLDIN
RABB
Það eru aldrei réttu mennimir sem fá vonda sam-
visku.
Erich Maria Remarque.
að kann að vera að bera í
bakkafullan lækinn að skrifa
enn einn aldarpistilinn en ég
hef mér það til málsbóta að
sneiða hjá núlldeilunni enda
skiptir eitt ár afar litlu til eða
frá á þessum tímamótum.
Enn fremur finnst mér ýmsir
vera full borubrattir eftir þá tuttugustu og
reyndar hefur læðst að mér sá grunur að
enn einu sinni ætli menn að koma sér hjá
því að læra af reynslunni.
Satt er það að við íslendingar höfum
fleytt rjómann ofan af flestu því sem til
heilla horfirí nútímanum og aldrei hefur
fólk í þessu landi haft meira handa á milli
eða fleiri möguleika til að afla sér lífsgæða.
En mikið vill meira og stutt er í ágimdina
og græðgina, þessa eðlisþætti mannskepn-
unnar, sem leitt hafa yfir hana meiri hörm-
ungar en allar náttúruhamfarir samanlagð-
ar. Hrokinn fylgirvelgengninni eins og
skugginn og ýmislegt bendir til þess við
aldahvörf að ýmiss konar fordómar og virð-
ingarleysi gagnvart öðrum þjóðum og kyn-
stofnum lifi og dafni í okkar vel upplýsta
fjölmiðlaþjóðfélagi. Til þess að nefna dæmi
þykist ég hafa orðið þess var að arabar og
islam eigiekki upp á pallborðið hjá æði
mörgum Islendingum. Hryðjuverkamenn
og arabar eru nánast nefndir í sömu and-
ránni. Hæðst er að menningu þeirra, trúar-
brögðum og tilbeiðslusiðum og það fer ekki
milli mála að þeir eru vondu kallamir sem
sífellt eru að áreita vel menntað og snyrti-
legt fólk á Vesturlöndum.
Nú nefni ég ekki islam vegna þess að ég
hafi kynnt mér sérstaklega þann menning-
SEM
arheim eða þjóðfélagsaðstæður. Um það
veit ég átakanlega fátt. En það veit ég þó að
ekki vom það arabar eða islam sem stóðu
fyrir hræðilegustu grimmdarverkum og
villimannlegasta viðbjóði sem nokkurn tíma
hefur dunið yfir mannkynið, og er þó af
ýmsu stórkostlegu að taka í þeim efnum.
Nei, það voru frændur okkar, vinir og
bandamenn í Evrópu sem tóku það að sér á
öldinni sem nú er til umræðu.
Ekki ætla ég að réttlæta hryðjuverk á
saklausu fólki, gíslatöku, flugvélarán og
önnur óhæfuverk en heldur blikna þau nú í
samanburðinum við heimsstyrjaldirnar
tvær. Það er blátt áfram grátbroslegt til
þess að vita að Vesturlandabúar telji sig
þess umkomna að kenna aröbum mannasiði
eða hneykslast á mannréttindabrotum í
Kína. Ekki efa ég það að ýmislegt megi
bæta mannréttindi hjá þeim þar eystra en
ef ætti að útbúa einhvern mælikvarða á
mannréttindabrot er ég ansi hræddur um
að við eigum metið hér í vestri.
Er hægt að hugsa sér glæpsamlegra
mannréttindabrot en það að reka miUjónir
ungra manna miskunnarlaust út á vígvöll-
inn þar sem þeir eru sprengdir í tætlur eða
höggnir í spað? Fallbyssufóður var það
kallað! Hver skyldi hafa fundið upp þetta
skelfilega orð?
Margir þessara ungu manna voru reynd-
ar ekkert annað en óharðnaðir unglingar
sem rændir voru lífi sínu þegar það var um
LEIÐ
það bil að hefjast. Þeir fengu aldrei notið
ásta með stúlkunni sinni né sáu lítinn hand-
legg teygja sig í átt til pabba síns.
Og mæðurnar. Skyldi þeim hafa fundist
brotin á sér mannréttindi? Satt að segja hef
ég aldrei heyrt heimskulegri spurningu.
Það þarf ekki að vera móðir til þess að vita
upp á hár hvemig þeim hlýtur að hafa liðið
með syni sína á vígvellinum, bíðandi dag og
nótt eftir bréfi eða upphringingu.
Ég er að tala um fyrri heimsstyrjöldina
sem flestir virðast nú vera búnir að gleyma.
Að minnsta kosti hef ég ekki heyrt þess
getið í allri umræðunni undanfarið um
bætta sagnfræðikennslu í skólum að til
standi að taka upp það námsefni.
Eitt af því sem ég verð forsjóninni ævin-
lega þakldátur fyrir er að ég skyldi álpast
til þess á unga aldri að lesa bókina Tíðinda-
laust á vesturvígstöðvunum eftir Rema-
rque. Það er besta og reyndar eina upp-
fræðslan sem ég hef fengið í sagnfræði um
dagana og er ég þó ekki alveg óskólageng-
inn.
Það er auðvitað ekki nokkur lífsins leið
að gera sér í hugarlund allar þær þjáningar
og þann viðurstyggilega hrylling sem ungu
hermennirnir þurftu að ganga í gegnum áð-
ur en þeir létu lífið fyrir föðurlandið. Því
fyrir feðraveldið og hina illu arfleifð
drápgiminnar, sem kennd er við karl-
mennsku, létu þeir lífið. En sá gamli í neðra
má góður heita ef hann hefur í pokahorninu
eitthvert skæðara helvíti en það sem geis-
aði á vígvöllum Evrópu í byrjun þeimar ald-
ar sem sumir kenna við framfarir. Og þótt
ég hafi aðeins fengið pappírsþefinn af því
hefur mér sem betur fer aldrei tekist að
gleyma þeim fnyk síðan, svo er snilli höf-
undarins fyrir að þakka.
Ég held það væri engin goðgá þótt einum
áfanga í fyrirhugaðri sagnfræðiskor fram-
haldsskólanna yrði spandérað á Heims-
styrjöldina miklu. Styrjöldina sem var svo
voðaleg að hún átti að binda enda á öll stríð
og var þess vegna talin réttlætanleg þrátt
fyrir allt. En meira að segja þeir sem taldir
em fákunnandi í sagnfræði vita hvernig fór
um sjóferð þá, enda Hitler og hans menn
litríkari en svo að hægt sé að gleyma þeim í
snarhasti. Og sama má reyndar einnig
segja um þá Churchill og Stalín.
Ef ungt fólk á íslandi fengi tækifæri til
þess að kynna sér þetta tímabil af einhverju
viti, til dæmis með því að fara í hópferðir til
meginlandsins og krjúpa við legsteina þess-
ara ungu manna sem úthelltu blóði sínu í
moldina nauðugir, þá væri kannski einhver
von til þess að við gætum sett hlutina í rétt
samhengi og komist að því hverjir hinir
raunverulegu óvinir mannkynsins eru.
Því óvininn er ekki að finna í þeldökkum
manni sem leggst í duftið seint og snemma
og tilbiður sinn Allah. Hlutlæg söguskoðun
segir okkur að versti óvinur okkar allra sé
hinn drifhvíti Vesturiandabúi með tæki sín
og tól og ef hann snýr sér ekki að því hið
bráðasta að lækna geðveiluna sem hrjáir
hann mun hann áður en langt um líður hitta
sjálfan sig fyrir og það verður örugglega
meiri happadagur fyrir kóngulærnar en
mannkynið.
EYSTEINN BJÖRNSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 5. FEBRÚAR 2000 3