Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.2000, Blaðsíða 18
■
il_______________
Jesús á unglingsárum sínum á málverki eftir John Rogers Herbert (1810-1890). Hann er hér að hjálpa foreldrum sínum, Ijós á hár og frekar norrænn í útliti.
LÍFIÐ Á HEIMILIJESÚ
EFTIR J. R. PORTER
Kafli úr nýrri bók: Jesús Kristur. Undirtitill: Jesús sög-
unnar - Krisfur trúarinnar. Ingunn Asdísardóttir
þýddi. Útgefandi erMól og menning.
FYRIR utan fæðingar- og barn-
æskusögur í guðspjöllum Mat1>
eusar og Lúkasar eru frásagnir
af æsku og uppvexti Jesú og
heimilislífi fjölskyldunnar í guð-
spjöllunum afar brotakenndar
fram að skím hans og upphafi
kennitíðar. Nokkrir fomir
textar og „bemskuguðspjöllin" (sjá bls. 58)
leituðust við að fylla upp í það sem á vantaði
um fjölskyldulíf og uppeldi Jesú, og þótt
heimildagildi þeirra sé vægast sagt vafasamt
voru þau mikilvægur grundvöllur ýmissa mið-
aldasagnhefða.
Hvort heldur Jesús fæddist í Betlehem eða
ekki (sjá hliðargrein bls. 67) segja ýmsar aðr-
ar heimildir en Biblían, svo sem Fmmguð-
spjall Jakobs frá 2. öld, að hann hafi átt ætt-
menni í Júdeu. Frumguðspjallið segir Maríu
fædda í Jerúsalem þar sem sagan segir að
foreldrar hennar, Anna og Jóakim (sjá mynd
bls. 58) hafi búið. í guðspjalli sínu segir Lúk-
as að María sé frændkona foreldra Jóhann-
esar skírara, Elísabetar og Sakaría, sem
bjuggu í fjallabyggðum Júdeu í grennd við
Jerúsalem (Lúk. 1.36,1.39).
í Frumguðspjallinu segir að fjölskylda
Önnu hafi átt land í nágrenni Karmelfjalls og
aðrar frumkristnar heimildir auk reglurita-
guðspjallanna tengja Jesú Galíleu og norður-
hluta Palestínu. Samkvæmt einni slíkri sögn
var María fædd í Seppóris skammt frá Nas-
aret. Sumir fræðimenn hafa haldið því fram
að fjölskyldutengsl hljóti að hafa verið ástæða
þess að Jesús og móðir hans voru boðin til
brúðkaupsins í Kana (Jóh. 2.1—2).
Fyrir utan slíkar sögur og vangaveltur er
almennt viðurkennt að Jesús hafi alist upp í
Nasaret í Galíleu. Fomleifar sem hafa fundist
gefa nokkra mynd af lífsháttum í Palestínu á
1. öld e.Kr. og varpa skýru ljósi á ýmislegt
sem viðkemur uppvexti Jesú. Nýlegur upp-
gröftur á ýmsum stöðum í nágrenninu hefur
gefið ákveðnar hugmyndir um í hvers konar
híbýlum fjölskylda hans muni hafa búið. í að-
aldráttum munu nokkur herbergi á einni eða
tveimur hæðum hafa verið byggð umhverfis
húsagarð og mun efri hæðin hafa hvílt á timb-
urbitum. Þangað upp var annaðhvort gengið
um stiga innanhúss eða tröppur utan á hús-
inu. Hafi öll fjölskylda Jesú búið í einu og
sama húsinu — foreldramir, fimm synir og
að minnsta kosti tvær dætur — hefur það lík-
lega verið á tveimur hæðum. Frásagnir guð-
spjallanna benda til þess að á venjulegu heim-
ili hafi verið ofn eða eldstó, lampastæði,
mjöltunna eða karfa og mottur eða dýnur til
að sofa við.
Ekkert er vitað beinlínis um þá menntun
eða það vitræna uppeldi sem hinn ungi Jesús
gæti hafa notið. Sú staðreynd að greind hans
og þekking vakti eftirtekt síðar á ævinni og
að fylgismenn hans gátu ávarpað hann rabbí
(„kennari"; sjá bls. 162—163) gefur til kynna
að hann hafí verið vel að sér í helgiritum Gyð-
inga eins og þau vora kennd á þessum tíma í
gyðingdómi. Um þetta leyti höfðu einkum
farísear sett á stofn skóla sem tengdir vom
samkunduhúsum bæjanna þar sem böm
lærðu að lesa og skrifa og fengu kennslu í
lögmáli Gyðinga. Jesús gæti vel hafa sótt slík-
an skóla — hann kunni vissulega að lesa og
skýra ritningargreinar við guðsþjónustu í
samkunduhúsinu (Mark. 1.21, 6.2). I einu rit-
uðu frásögninni um atburð frá æskuámm
Jesú, sögunni af viðræðum hans við lærifeð-
uma í musterinu (Lúk. 2.42—51), er hann
sagður hafa verið tólf ára þegar sá atburður
gerðist. Samkvæmt yngri helgisiðum Gyð-
inga, sem einnig gætu hafa verið við lýði á
tímum Jesú, vom drengir teknir í fullorðinna
manna tölu við þrettán ára aldur og tókust þá
á hendur allar lögformlegar og trúarlegar
skyldur sem körlum vom ætlaðar. Með frá-
sögninni gæti Lúkas annaðhvort ætlað að
sýna hvað Jesús var bráðger eða að und-
irbúningur fullorðinsáranna hafi verið byrj-
aður (sjá rammagrein bls. 76).
Markús (6.3) og Matteus (13.55) nefna fjóra
bræður Jesú: Jakob (sjá rammagrein að of-
Fjölskyldan helga með fugl, eftir Bartolomé Esteban Murillo (1618-1682). Spörfuglinn sem Jes-
ús litll heldur á vísar til vinsællar sagnar úr apokrýfu bernskuguðspjöllunum þar sem Jesús er
sagður hafa mótað smáfugla úr leir og látlð þá lifna við.
an), Jósef (eða Jóses), Símon (eða Símeon) og
Júdas (eða Júda, hugsanlega var hann höf-
undur Júdasarbréfsins). Guðspjallamennirnir
tveir nefna einnig „systur“ hans en segja ekk-
ert nánar um þær. Ljóst er af guðspjöllunum
að Jesús sat ekki alveg á sáttshöfði við sína
nánustu. Þeir era sagðir hafa reynt að loka
hann inni því hann væri viti sínu fjær (Mark.
3.21), í Jóhannesarguðspjalli segir að bræður
hans hafi ekki trúað honum (7.5), og Jesús
sjálfur sagði „að hvergi er spámaður minna
metinn en í landi sínu, með frændum c
heimamönnum" (Mark. 6.4; Matt. 13.57). En
viðhorf íjölskyldu hans virðist hafa breyst,
einkum eftir að hinn upprisni Kristur birtist
elsta bróðumum Jakobi (1. Kor. 15.7). í Post-
ulasögunni virðast María og synir hennar sér-
stakur hópur innan frumkristninnar í Jerú-
salem (Post. 1.14) við hlið postulanna tólf.
Synimir era nefndir „bræður Drottins“.
Frá miðri 2. öld e.Kr. lagði framkirkjan sí-
aukna áherslu á hugmyndina um eilífan mey-
dóm Maríu. Þetta olli heilmiklum trúarlegum
deilum um tengsl Jesú og „bræðra“ hans sem
enn sér ekki fyrir endann á. Því hefur til
dæmis verið haldið fram að þeir hafi ann-
aðhvort verið stjúpbræður hans (synir Jósefs
af fyrra hjónabandi) eða frændur Jesú (syst-
ursynir Maríu). Bæði í Biblíunni og annars
staðar getur orðið „bróðir" einfaldlega merkt
„ættingi“ svo að ekki er alveg hægt að dæma
þessar hugmyndir úr leik.
í Markúsarguðspjalli (6.3) er Jesús kall-
aður „smiðurinn“ (gríska: tekton) og í Matt-
eusarguðspjalli „sonur smiðsins" (13.55). Það
er hugsanlegt að þessar lýsingar séu í raun-
inni sömu merkingar — á dögum Jesú var al-
gengt að elsti sonur fetaði í fótspor föður síns
og lærði iðn hans. Það er þó Ijóst af guðspjöll-
unum að síðar á ævinni stundaði Jesús ekki
neina iðn eins og Páll og gyðinglegir kenni-
menn gerðu iðulega. Því hefur einnig verið
haldið fram að gríska orðið yfir „smið“ í guð-
spjöllunum komi þar í stað arameísks orðs
sem notað sé sem myndlíking í Talmúd (sjá
orðalista) og merki fræðimaður. En þeir sem
kalla Jesú smið í guðspjöllum Matteusar og
Markúsar nota það orð greinilega í bókstaf-
legri merkingu því þeir efast um að hand-
verksmaður geti búið yfir slíkum lærdómi.
I 8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 23. DESEMBER 2000