Alþýðublaðið - 29.06.1985, Blaðsíða 4

alþýou-
blaóið
Laugardagur 29. iúní 1985
Alþýðublaðiö, Ármúla 38, 3. hæð, 108 Reykjavík., Sími: 81866
Útgefandi: Blað hf.
Ritstjórn: Friðrik Þór Guðmundsson (ábm.) og Sigurður Á. Friðþjófsson.
Framkvæmdastjóri: Valdimar Jóhannesson.
Skrifstofa: Helgi Gunnlaugsson, Halldóra Jónsdóttir og Eva Guömundsd.
Setning og umbrot: Alprent hf., Ármúla 38.
Prentun: Blaöaprent hf, Síðumúla 12.
Áskriftarsíminn
er 81866
.í lausasölu 20 kr.
Gylfi Þ. Gíslason:
Tage Erlander
— minningarorð
Líklega er óhætt að segja, að
enginn einn maður hafi átt jafnrík-
an þátt í því að reisa hið svonefnda
velferðarríki á Vesturlöndum og
Tage Erlander. Á það bæði við um
hugmyndina að baki þessarar gerð-
ar þjóðfélags og sjálft skipulag
þess. Tage Erlander hafði fræðileg-
an áhuga á þjóðfélagsmálum. Það
var ekki tilviljun, að háskólamennt-
un hans var á sviði stjórnfræði,
hagfræði og tölfræði. Og sem for-
sætisráðherra og formaður stærsta
stjórnmálaflokks auðugs iðnríkis í
heilan aldarfjórðung fékk hann
tækifæri til þess að hafa óvenju víð-
tæk áhrif á mótun samfélags þjóð-
ar sinnar, í þeim anda, að aðstaða
borgaranna væri jöfnuð, þeim, sem
væru sjúkir eða stæðu með ein-
hverjum hætti höllum fæti, væri
rétt hjálparhönd, öldruðum væri
veitt afkomuöryggi, öllum veittur
kostur á menntun og aðild að
menningarverðmætum, dregið úr
mun á tekjum og eignum og öllum
tryggð atvinna eða tekjur, ef brest-
ur yrði þar á.
Þótt slíkt samfélag, sem nefnt
hefur verið velferðarríki um víða
veröld, hafi verið æskuhugsjón
Tage Erlanders og honum hafi'
orðið mikið ágengt í því að koma
því á fót í landi sínu, fór því samt
fjarri, að hann, við framkvæmd
hugsjóna sinna, hafi ekki gert sér
ljóst, að hvorki er það, sem menn
hafa kallað velferðarríki, nein end-
anleg lausn á vandamálum þjóðfé-
lags né heldur án þess að bjóða
heim vissum hættum. Honum var
ljóst, að hlutverk ríkisafskipta í vel-
ferðarríki á að vera að tryggja rétt-
læti og vernda þá, sem verndar
þurfa, en ekki að verða hemill á
heilbrigöa framkvæmdasemi innan
Tage Erlander var þekktur fyrir að fara með ýmsa þjóðhöfðingja í báts-
ferðir. Hér er það Gústaf sjötti Adolf konungur Svía, sem rœr með Tage
um Harpsund.
markaðskerfis, sem lýtur skynsam-
legum leikreglum. Hann gerði sér
þess skýra grein, að gott samfélag,
það þjóðarheimili, sem hann ætíð
hafði að markmiði að koma á fót,
verður að grundvallast á vel yfirveg-
uðu jafnvægi milli arðsemi í frjáls-
um framkvæmdum og félagsmála-
stefnu. Þetta er ein meginskýring
þess, hve vel honum fórst stjórnar-
forysta og hversu mikils trausts
hann naut.
Þegar Per Albin Hanson, sem
verið hafði óumdeildur leiðtogi
jafnaðarmannaflokksins og ríkis-
stjórnar, lézt 1946, gat engan veginn
talizt auðvelt að fylla skarð hans.
Áhrifamestu menn ríkisstjórnar-
innar og flokksins voru tvímæla-
laust Gustav Möller félagsmálaráð-
herra, sem segja má, að hafi lagt
hornsteininn að tryggingakerfi
Svía, og Ernst Wigforss félagsmála-
ráðherra, sem mótaði stefnuna í
efnahagsmálum og fjármálum.
Gunnar Myrdal hefur í æviminn-
ingum sínum, sem út komu fyrir
þrem árum, sagt frá því, sem þá
gerðist, en hann var viðskiptaráð-
herra. Hann telur, að enginn vafi
hafi leikið á því, að Gustav Möller
hafi haft mest fylgi, meðal flokks-
manna og í þingflokknum, sem eft-
irmaður Per Albins. Hann og Wig-
forss hafi hins vegar verið mjög
ólíkir menn og litlir vinir persónu-
lega. Samstarf þeirra innan ríkis-
stjórnarinnar hafi verið með mjög
sérstökum hætti. Það hafi verið
þegjandi samkomulag milli þeirra
að hafa aldrei afskipti af málefnum
hvor annars. Möller gerði sífellt til-
Iögur um aukin framlög til trygg-
ingarmála. Wigforss andmælti
þeim aldrei, en aflaði fjár til þess að
standa straum af kostnaðinum.
Möller hafði aldrei afskipti af,
hvernig hann fór að því. En þegar
Ihge Erlander.
velja þurfti nýjan forsætisráðherra
gerði einkum Wigforss sér Ijóst, að
yrði það Gustav Möller, mætti bú-
ast við afskiptum hans af stjórn
efnahagsmála og fjármála. Til slíks
mátti hann ekki hugsa. Hann
kvaðst munu gefa kost á sér sem
forsætisráðherra. Gunnar Myrdal
telur hafa verið ljóst, að Möller
mundi sigra, en að augljóst hafi ver-
ið, að slík kosning mundi skaða
flokkinn. Þá kom upp hugmyndin
um þriðja manninn. Það var ungur
ráðherra, Tage Erlander mennta-
málaráðherra. Wigforss studdi
hann, og hlaut hann kosningu.
Gunnar Myrdal var hins vegar í
hópi þeirra, sem studdu Gustav
Möller. Gunnar Myrdal segir:
„Ég hafði sára lítil kynni af Er-
lander áður en hann varð forsætis-
ráðherra, . . . en það, að ég greiddi
atkvæði með Möller, hafði aldrei
hin minnstu áhrif á afstöðu mína
síðar til hans sem forsætisráð-
herra“.
Og síðar segir Gunnar Myrdal:
„Eg get ekki látið hjá líða að láta
í ljós skilyrðislausa aðdáun mína á
Tage Erlander. Eftir að hann hafði
verið kosinn flokksformaður, ekki
einróma í þingflokknum og án víð-
tæks stuðnings meðal flokksfólks
úti um landið, tókst hann á hendur
ábyrgð forsætisráðherra. Efna-
hagsástandið var erfitt, og hinir
eldri leiðtogar flokksins áttu í úti-
stöðum sín á milli. Að honum
skyldi, undir þessum kringumstæð-
um, takast, með hlýlegri lagni og
mikilli vinnu, að koma á málamiðl-
unum, sem gerðu stjórnina starf-
hæfa, og að honum skyldi takast
þetta, án þess að það spyrðist, en
það hefði verið flokknum mjög
skaðlegt, það var stórvirki".
Ég held, að þessi vitnisburður
Gunnars Myrdals, eins þekktasta
Svía á þessari öld, sem starfaði mik-
inn hluta ævi sinnar utan Svíþjóð-
ar, segi meira en langt mál.
Ég met mjög mikils þau kynni,
sem ég hafði af Tage Erlander.
Hann kom oft til íslands, var mjög
fróður um íslenzka menningu og ís-
Ienzkar bókmenntir. Hann sagði
mér t. d., að hann hefði lesið allar
bækur Halldórs Laxness, sem hann
hefði náð til, og sumar oftar en einu
sinni. Og hann var einlægur stuðn-
ingsmaður norrænnar samvinnu.
En fyrst og fremst var hann auð-
vitað Svíi, sænskur jafnaðarmaður,
eins og þeir geta gerzt beztir.
MOLAR
Hundadagahátíð
Þann 8. júlí hefst Hundadagahá-
tíð á Akureyri, og stendur hún í
viku. Verður mikið um að vera
þessa viku í höfuðstað Norður-
lands. T. d. fá Akureyringar for-
smekk af útvarpsfrelsinu, því
starfrækt verður útvarpsstöð, sem
nefnist Sirius, eftir hundastjörn-
unni með sama nafni. Ólafur H.
Torfason verður útvarpsstjóri.
Reyndar hefjast útsendingar
stöðvarinnar strax 5. júlí. Verður
útvarpað í 4 tíma í dag þar til há-
tíðin byrjar, en þá verður útsend-
ingartíminn lengdur. Engar aug-
lýsingar verða í útvarpinu en hins-
vegar geta fyrirtæki keypt styrkt-
artilkynningar. Hátíðin hefst svo
8. júlí á því að Iaxi og silungi verð-
ur sleppt í tjörnina við Drottning-
arbraut og er ætlunin að selja
veiðileyfi í tjörnina. Tveir laxanna
eru merktir og verða veitt verð-
laun fyrir að draga þá að landi.
Þriðjudaginn 9. júlí verður opn-
aður útimarkaður. Þá verða sigl-
ingar á Pollinum og um kvöldið
verður hugað að menningunni
með ljóðakvöldi í einu af veitinga-
húsum bæjarins. Á miðvikudeg-
inum verður útiskákmót og einnig
geta þeir sem áhuga hafa farið á
skak með trillukörlum. Um
kvöldið verða klassískir tónleikar
í Samkomuhúsinu. Fimmtudag-
urinn er helgaður trimminu og
verður efnt til langhlaups. Um
kvöldið leikur Einar Einarsson
sambatónlist á gítar og eiginkona
hans Jóhanna Þórhallsdóttir
syngur. Bubbi Morthens verður í
Sjallanum og hagyrðingar á Hótel
KEA. Föstudagurinn markast af
úrslitaleik bikarkeppninnar milli
ÍBA og ÍA á íþróttavellinum. Um
kvöldið opnar tívolí, sem skátar
starfrækja, þar verða veitingar og
boðið upp á hundahátíðaröl.
Dansað fram eftir nóttu. Sameig-
inlegur dansleikur á öllum veit-
ingahúsum og gildir einn miði inn
á alla staðina. Á laugardeginum
verður skrúðganga með furðuver-
um og Slökkviliðið keppir í fót-
bolta með vatnsslöngum. Ýmsir
fleiri íþróttaviðburðir eiga sér
stað þennan dag, m. a. munu
þekktir menn víðsvegar af land-
inu keppa í ýmsum greinum, svo
sem skrifstofustörfum og nefnd-
arstörfum. Um kvöldið verður
dansað á útihátíðarsvæðinu og
einnig verður sameiginlegur dans-
leikuráveitingahúsunum. Sunnu-
dagurinn 14. júlí er lokadagur há-
tíðarhaldanna. Þá verður Duran
Duran-síðdegi í Sjallanum og um
kvöldið verða krýndir sigurvegar-
ar íslandsleikanna í Sjallanum.
Snillingar og aðrir
Sumir eru snillingar. Mozart lék á
hljóðfæri og samdi tónverk að-
eins fjögurra ára gamall. Thomas
Young, sem uppi var á átjándu
öld, kunni 12 tungumál þá er
hann var átta ára. Goethe samdi
sögu á sjö tungumálum tæplega
10 ára. Dante samdi Sonettu til
Beatrice níu ára gamall. Yehudi
Menuhin hélt sína fyrstu tónleika
átta ára gamall. 19 ára var Hándel
orðinn stjórnandi Ríkisóperunn-
ar.
Aðrir eru bara sérkennilegir.
Eins og rómverski keisarinn Cali-
gula, sem gerði hest að sérlegum
ráðgjafa sínum. Franska ljóð-
skáldið Baudelaire, sem talinn er
upphafsmaður nútímaskáldskap-
ar og var uppi á nítjándu öld, lit-
aði eitt sinn hár sitt grænt. Georg
Washington, fyrsti forseti Banda-
ríkjanna, var vanur að láta fölsku
tennurnar sinar liggja í púrtvíni
næturlangt til að gera þær bragð-
betri. Johann Sebastian Bach
samdi operettu um kaffi. Napo-
leon vann marga glæsta sigra á
vígvöllum, en var skíthræddur við
ketti.
Sumir glata aldrei sínu góða
skapi. Á dánarbeði sínu sagði
Palmerton lávarður við lækni
sinn: „Að deyja, minn kæri lækn-
ir, það er það síðasta sem ég geri!“
Lord-Mayor
Sl. fimmtudagsmorgun var Davíð
Oddssyni, borgarstjóra íslands,
ekið um götur borgarinnar í
hestakerru, með tvo ekla og tvo
hesta spennta fyrir kerruna. Til-
efnið var fjórðungsmót sunn-
lenskra hestamanna, sem hófst
sama dag á Víðivöllum. Molar
hafa fregnað, að auk þess að aka
Davíð í hestakerru að sið Tjalla,
hafi verið uppi hugmyndir um að
láta peysufataklædda stúlku upp-
varta borgarstjórann í morgun-
kaffinu á borgarstjóraskrifstof-
unni. Var hringt upp í Árbæjar-
safn og beðið um eina stúlku í
upphlut að láni. Ekki mun þó Ár-
bæjarsafn hafa orðið við þeirri
beiðni enda munu stúlkurnar í
peysufötunum hafa nóg að starfa
um þessar mundir við að sýna er-
lendum ferðamönnum safngrip-
ina. Reyndar skiljum við á Molum
ekkert í því að ætla að láta stúlku
í upphlut uppvarta Davíð. Nær
hefði verið að fá Broadwaydrottn-
inguna til starfans, enda hefur
borgarstjórinn lýst því yfir að
hann kunni vel að meta fegurð
hennar. Og því ekki að láta hana
gera það í sundbol?