Alþýðublaðið - 17.11.1995, Blaðsíða 6

6
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
a
FÖSTUDAGUR 17. NÓVEMBER 1995
s a g
Auglýsing frá menntamálaráðuneytinu
Rannsóknastofa Evrópu
í sameindalíffræði -
styrkir til doktorsnáms
Á hverju ári eru veittir um tuttugu styrkir til doktorsnáms á
ýmsum sviðum sameindalíffræði við EMBL (European
Molecular Biology Laboratory) í Heidelberg. Styrkirnir eru
veittirtil þriggja og hálfs árs.
Nánari upplýsingar, umsóknareyðublöð og kynningarbæk-
lingar fást hjá Dean of Graduate Studies, EMBL, Postfach
10.2209, D- 69012 Heidelberg, Þýskalandi, bréfsími: 00 49
6221 38755, tölvupóstfang: Clay@embl-heidelberg.de, vef-
fang: http://www.embl- heidelberg.de/Externallnfo/PhdPro-
gramme/PhD1 aacontents.html.
Umsóknarfrestur rennur úr 15. janúar ár hvert og er styrkj-
um úthlutað þremur mánuðum síðar. Miðað er við að
styrkþegar hefji nám eigi síðar en 1. október.
Menntamálaráðuneytið, 15. nóvember 1995
SIGLINGASKÓLIIMIM
Námskeið til 30 tonna réttinda fyrir atvinnumenn og sport-
menn. Kennsla samkvæmt kennsluskrá menntamálaráðu-
neytisins.
Næsta námskeið 4.-16. des. Tími: 0900-16.00 daglega.
Námsefni: Siglingafræði, siglingareglur, stöðugieiki skipa,
siglingatæki,.vélin, veðrið, skyndihjálp, fjarskipti, eldvarnir,
björgunar- og öryggisbúnaður minni báta. (Slysavarnar-
skólinn - smábátanámskeið).
Námskeið til hafsiglinga (Yachimaster Off Shore) og út-
hafssiglinga (Yuchtmaster Ocean), bókleg og til skútusigl-
inga, verkleg.
Kennsla í samræmi við körfur breska siglingasambandsins
RYA.
Bæklingur sendur ef óskað er.
Upplýsingar og innritun í síma 588-3082.
Siglingaskólinn Vatnsholti 8.
Meðlimur í alþjóðasambandi siglingaskóla ISSA.
Ungir jafnaðarmenn
Skrifstofa sambandsins verður opin til áramóta sem hér
segir:
Mánudaga og þriðjudaga: 9-13
Miðvikudaga: 12-16
Firrímtudaga: 14-18
Framkvæmdastjórn SUJ
Félag ungra jafnaðarmanna í Hafnarfirði
Aðalfundur
Aðalfundur Félags ungra jafnaðarmanna í Hafnarfirði
verður haldinn föstudaginn 24. nóvember klukkan 20.30.
Dagskrá verður auglýst síðar.
Formaður FUJ í Hafnarfirði.
Aðalfundur
Aðalfundur Félags ungra jafnaðarmanna í Kópavogi
verður haldinn föstudaginn 24. nóvember 1995, að
Hamraborg 14a, klukkan 19.
Dagskrá auglýst síðar.
Formaður.Leigjendasamtökin
//
Einstæð dagbók Elku Bjömsdóttur sem var sjónarvottur
að Hvíta stríðinu í Reykjavík 1921
Allur
bærinn er
uppnámi
/i
í nýjasta hefti tímaritsins Ný saga er að finna stórfróðleg
dagbókarbrot alþýðukonunnar Elku Björnsdóttur þarsem
hún lýsir Hvíta stríðinu í Reykjavík 1921. Þá munaði litlu að
til blóðugra átaka kæmi milli fylgismanna Olafs Friðriks-
sonar ritstjóra Alþýðublaðsins og vopnaðra sérsveita yfir-
valda - vegna munaðarleysingja sem Ólafur hafði tekið með
sér frá Rússlandi. Elka Bjömsdóttir var sjónarvottur að at-
burðunum 1921, greininni í Nýrri sögu fylgja ljósmyndir
sem ekki hafa birst áður opinberlega. Alþýðublaðið - sem
fyrir 74 árum var undirlagt af greinum Ólafs ritstjóra um
þessa atburði - fékk góðfúslegt leyfi til að birta kaflann í
heild. Fyrst fer inngangur Guðmundar J. Guðmundssonar
sagnfræðings um Hvíta stríðið og Ólaf Friðriksson, og þá
dagbókarbrot Elku Bjömsdóttur.
/ nóvember árið 1921 kom í tvígang
til harðra átaka við Suðurgötu 14 í
Reykjavik, heimili Ólafs Friðrikssonar
ritstjóra Alþýðublaðsins. Tildrögin voru
þau að Ólafur hafði þá um sumarið farið
á þing Komintem (Alþjóðasambands
kommúnista) í Moskvu. Þar tók hann
upp á sína arma munaðarlausan gyð-
ingadreng, Nathan Friedmann að naihi.
Nokkru eftir komuna til fslands kom í
ljós að drengurinn var með smitandi
augnsjúkdóm sem nefnist trachoma.
Eftir að heilbrigðisyfirvöld vissu þetta
lögðu þau til að drengurinn yrði fluttur
úr landi. Ólafur túlkaði þetta sem pólit-
ískar ofsóknir á hendur sér og voru
stuðningsmenn hans innan Alþýðu-
flokksins á sama máli. Hinn 18. nóvem-
ber gerði lögreglan tilraun til að ná
drengnum, en þá dreif að mannsöfnuð
sem hrakti lögregluna á brott eftir hörð
átök. Barst Ólafi liðsstyrkur víða að,
meðal annars lögðu nokkrir pólitískir
andstæðingar hans úr vesturbænum
honum lið á þeirri forsendu að kjaminn
í lögreglunni væri úr austurbænum.
Hrakfarir lögreglunnar og lítill vilji
innan liðsins til frekari aðgerða urðu til
þess að 22. nóvember var Jóhann P.
Jónsson, skipherra á björgunarskipinu
Þór, settur lögreglustjóri. Jóhann var
sjóliðsforingi að mennt og stofnaði þeg-
ar varalögreglusveit sem átti að útkljá
málið. Alls voru í liði þessu um 80
manns og var því skipt í fjórar undir-
deildir, um 20 í hverri. Fengu varalög-
regluþjónarnir grunnþjálfun í margs
konar hemaðarkúnst, vora látnir ganga í
takt og vopnaðir remingtonriflum og
kylfum. Lið Jóhanns, setts lögreglu-
stjóra, merkti sig með hvítum borðum
um vinstri upphandlegg og var því kall-
að hvíta liðið og liðsmennimir hvítliðar
eins og tíðkaðist að kalla hægri menn í
rússnesku byltingunni og borgarastyij-
öldinni í Finnlandi. Aðalstöðvar hvítlið-
anna voru í Góðtemplarahúsinu, Gúttó,
þar sem nú er bílastæði Alþingis, og
handan götunnar í Iðnó, en hjúkranar-
gögnum var komið fyrir í gömlu
slökkvistöðinni við Tjamargötu og Gút-
tó, því búist var við átökum, meiðslum
og jafnvel mannfalli. Á þessum stöðuni
og reyndar víðar, svo sem við bankana,
vora vopnaðir menn á verði.
Um hádegi hinn 23. nóvember lögðu
hvítliðamir til atlögu og handtóku Ólaf
og helstu stuðningsmenn hans. Ólafur
og félagar ákváðu að veita ekki mót-
spyrnu og verður ekki heldur séð á
myndum að hvítliðar hafi verið vopnað-
ir öðra en bareflum í aðförinni sjálfri.
Hinir handteknu vora fluttir í fangelsi
upp á Skólavörðustíg, en Nathan Fried-
mann og Anna, kona Ólafs, vora sett í
einangran. Drengurinn var síðar fluttur
úr landi, en Ólafur og félagar hans
dæmdir til fangavistar. Ekki var dómun-
um framfylgt og vora hinir dæmdu náð-
aðir skömmu síðar, meðal annars fyrir
tilstuðlan Jónasar frá Hriflu sem var
gamall kunningi Ólafs. Þegar frá leið
þótti lítil upphefð í því að hafa verið í
hvíta liðinu og vildu fáir við það kann-
ast er þar höfðu verið.
Hvíta stríðið hafði djúp-
tækar pólitískar afleiðing-
ar fyrir Alþýðuflokkinn.
Stjóm flokksins neitaði að
styðja Ólaf í þessum átök-
um og taldi þetta persónu-
legt mál hans. Skömmu
síðar var honum svo vikið
frá sem ritstjóra Alþýðu-
blaðsins. Þessi atvik urðu
því tíl að skerpa andstæð-
urnar í Alþýðuflokknum
milli hægfara umbóta-
manna og byltingarsinna
sem síðar mynduðu kjam-
ann í Kommúnistaflokki
íslands.
Yfirvöld héldu því fram
að aðförin að Ólafi væri til
komin vegna þess að
drengurinn væri haldinn
smitsjúkdómi og hefði
ekkert með pólitík að gera.
Þetta er þó varla nema
hluti sannleikans því ekk-
ert var gert til að einangra
drenginn eftir að sjúkdóm-
urinn hafði verið greindur.
Næsta víst er að stjómvöld hafa hugsað
sér að nota þetta tækifæri til að klekkja á
óþægilegum pólitískum andstæðingum
og sýna með ótvíræðum hættí hver það
væri sem hefði töglin og hagldimar.
Um þessar mundir bjó Elka Bjöms-
dóttir verkakona í gömlu slökkvistöð-
inni og hafði því gott tækifæri til að
fylgjast með því sem fram fór. Hún hélt
dagbók og segir þar frá því sem gerðist
þessa örlagaríku daga. Þessi dagbókar-
brot hafa ekki verið birt áður á prenti.
Fyrir nokkra fundust svo í myndasafni
Helga Jónssonar, bróður Jóhanns skip-
herra, sjö myndir sem teknar vora 23.
nóvember. Nokkrar þessara mynda hafa
birst áður, en þrjár þeirra hafa aldrei
komið fyrir almenningssjónir. ... Það er
af Nathani Friedmann að segja að hann
settist að í Frakklandi og varð franskur
ríkisborgari. Hann lést skömmu fyrir
heimsstyijöldina síðari.
Úr dagbók
Elku Björns-
dóttur
Sunnudagur
20. nóvember 1921
Tíðindi mikil vora það í tilbreytinga-
leysinu hér í Reykjavflc núna að f fyrra-
dag sló í bardaga milli Ólafs Friðriks-
sonar og lögreglunnar út af dreng, mun-
aðarlausum sem Ólafur kom með sér frá
Rússlandi í haust og reyndist hafa snert
af hinni svonefndu egypsku augnveiki
trachoma og stjómin þess vegna vísað
úr landi vegna sýkingarhættu. Vildi Ól-
afúr ekki láta henda þessum einstæðing
út í veröldina þannig og neitaði að ffam-
selja nauðugan um borð í Botm'u er fara
átti til Hafnar í fyrradag. Gerði þá lög-
reglan húsbrot hjá Ólafi og náði drengn-
um, en Ólafúr og hans menn tóku hann
aftur og bára inn í húsið og vörðu síðan
lögreglunni inngang, og varð hún að
hafa það við svo búið. Allur bærinn var
í uppnámi, állar götur fullar hér í
grennd, bæði af jafnaðar- og Alþýðu-
Óvígur her. Hvítliðasveit í Suður-
götu undirbýr atlögu að heimili
Ólafs Friðrikssonar. í sveitinni
sem gerði árás voru 45 menn en
aðrir voru á verði við bækistöðv-
ar hvítliða eða héldu mannfjöld-
anum, sem sést á horni Vonar-
strætis og Suðurgötu, í skefjum.
flokksmönnum og öðram sem samúð
höfðu með drengnum og'svo þeim sem
fylgja vildu lögreglunni að illu verki, en
jreir virtust þó færri og ekki urðu margir
til að aðstoða hana þrátt fyrir ítrekaðar
áskoranir lögreglustjóra; sumir þeirra
gerðu þó allmiklar skemmdir á húsinu
(Suðurgötu 14) og einn hentí steini inn
um glugga og mun hafa ætlað Ólafi en
hitti ekki, og fleira eftir þessu. Ólafur